Solutions Developed by Persons with Disabilities to Address Barriers Affecting Their Social Integration

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 3, 536 - 562, 25.09.2025

Yasin Erdurak , Recep Yıldız

https://doi.org/10.18037/ausbd.1711212

Öz

This study aims to examine the social, cultural, and structural factors that prevent individuals with disabilities from participating equally and effectively in social life, and to reveal the solutions these individuals have developed in response to these barriers. The research was conducted using qualitative research methods, and in-depth interviews were conducted with a total of 22 participants with different types of disabilities, in line with maximum diversity sampling. The data were analyzed using the MAXQDA software and thematic analysis methods. As a result of the analysis, two main themes and a total of ten sub-themes related to these themes were identified. The first main theme, “Barriers to Social Cohesion and Integration,” included the following sub-themes: lack of intellectual awareness, transportation/accessibility barriers, the presence of superficial/symbolic interest, the disabled individual themselves, the family's attitude toward raising children, lack of financial resources, and the level of education received/provided. The second main theme, “Building Social Integration and Trust,” was shaped by the sub-themes of mutual understanding and awareness, goodwill, sincerity, honesty, and the strengthening of spirituality and emotional bonds. The findings revealed that the exclusionary attitudes faced by individuals with disabilities stem not only from physical barriers but also from cultural prejudices and social insensitivity. Furthermore, it was understood that social integration is possible not only through structural arrangements but also through ethical sensitivity, empathy, sincerity, and individual effort. The research emphasized the need for rights-based, inclusive, and sustainable social policies to reduce social exclusion and strengthen social cohesion.

Anahtar Kelimeler

Disability , Social Integration , Social Exclusion , Social Trust

Engelli Bireylerin Toplumsal Bütünleşmelerini Etkileyen Bariyerlere Yönelik Geliştirdikleri Çözümler

Öz

Bu araştırma, engelli bireylerin toplumsal yaşama eşit ve etkin biçimde katılmasını engelleyen sosyal, kültürel ve yapısal etkenleri inceleyerek, bu bireylerin söz konusu engeller karşısında geliştirdikleri çözümleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırma, nitel araştırma yöntemi benimsenerek yürütülmüş ve maksimum çeşitlilik örneklemesi doğrultusunda farklı engel türlerine sahip toplam 22 katılımcı ile derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Veriler, MAXQDA yazılımı kullanılarak tematik analiz yöntemiyle çözümlenmiştir. Analizler sonucunda, iki ana tema ve bu temalara bağlı toplam on alt tema belirlenmiştir. İlk ana tema “Toplumsal Birlikteliğin ve Bütünleşmenin Önündeki Bariyerler” altında; düşünsel farkındalığın olmayışı, ulaşım/erişim engeli, sözde/sembolik ilginin varlığı, engelli bireyin kendisi, ailenin çocuk yetiştirme tutumu, maddi imkânlardan yoksunluk ve alınan/verilen eğitim düzeyi alt temaları ortaya çıkmıştır. İkinci ana tema “Toplumsal Bütünleşme ve Güvenin İnşası” ise; karşılıklı anlayışın varlığı ve bilinçlendirme, iyi niyetlilik-samimiyet-dürüstlük ile maneviyatın ve duygusal bağların güçlendirilmesi alt temaları çerçevesinde şekillenmiştir. Bulgular, engelli bireylerin karşılaştığı dışlayıcı tutumların fiziksel engellerin ötesinde, kültürel önyargılar ve toplumsal duyarsızlıktan da kaynaklandığını ortaya koymaktadır. Ayrıca toplumsal bütünleşmenin yapısal düzenlemelerin ötesinde; etik duyarlılık, empati, samimiyet ve bireysel çabayla mümkün olabileceği anlaşılmaktadır. Araştırma, sosyal dışlanmanın azaltılması ve toplumsal birlikteliğin güçlendirilmesi için hak temelli, kapsayıcı ve sürdürülebilir sosyal politikalara duyulan ihtiyacı vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Engellilik , Toplumsal Bütünleşme , Sosyal Dışlanma , Toplumsal güven

Kaynakça

• Adams, R., Dominelli, L. ve Payne, M. (2015). Eleştirel Bir Sosyal Hizmet Anlayışına Doğru. (Çev.: S. Yağcıoğlu). R. Adams, L. Dominelli ve M. Payne (Der.). Sosyal Hizmet Temel Alanlar ve Eleştirel Tartışmalar içinde (s. 33-41). Ankara: Nika Yayınevi.
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2021). 2030 Engelsiz Vizyon Belgesi. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/media/94718/2030_engelsiz_vizyon_belgesi.pdf, Erişim tarihi: 04.08.2025.
• Alptekin, H. (2024). Engelli Bireylerin Gündelik Yaşamda Karşılaştığı Sosyal Dışlanma Pratikleri. Olgu Sosyoloji Dergisi, 3(2), 107-117. doi:10.58632/olgusos.1570374.
• Arthur, J. (2014). Traditional Approaches to Character Education in Britain and America. L. Nucci, D. Narvaez ve T. Krettenauer (Eds.), Handbook Of Moral And Character Education içinde (s. 43–60). New York: Routledge.
• Ataman, S. A., Karaaslan, Ö., Kösretaş, B. ve Yavuz, M. (2023). The Opinions of Turkish Civil Servant Employees with Disability and Their Working Experience. Kalem Uluslararası Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 13(2), 421-445. doi:10.23863/kalem.2022.236.
• Avcı, Ö. H. (2023). Profession Choice Processes and Career Counseling Experiences of People with Disabilities in Turkey. The Journal of Employment Counseling, 60(4), 210–234. doi:10.1002/joec.12219.
• Barnes, C. (1991). Disabled people in Britain and discrimination: A case for anti-discrimination legislation. London: Hurst & Company.
• Barnes, C. (2012). Understanding The Social Model of Disability: Past, Present and Future. N. Watson, A. Roulstone ve C. Thomas (Ed.), Routledge Handbook of Disability Studies içinde (s. 12-29). Routledge.
• Batson, C. D. ve Ahmad, N. (2001). Empathy-Induced Altruism in A Prisoner's Dilemma. European Journal of Social Psychology, 31(4), 273-285. doi: 10.1002/ejsp.48.
• Berg, Bruce L. ve Lune, H. (2015). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. H. Aydın (Çev. Ed.). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Braun, V. ve Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. doi:10.1191/1478088706qp063oa.
• Burchardt, T. (2003). Being and Becoming: Social Exclusion and The Onset of Disability (CASE Report 21). Centre for Analysis of Social Exclusion, London School of Economics.
• Burcu, E. (2020). Türkiye’deki Engelli Bireylere İlişkin Kültürel Tanımlamalar: Ankara Örneği. Sosyoloji Dergisi, 36(1), 37-55.
• Busetto, L., Wick, W. ve Gumbinger, C. (2020). How to Use and Assess Qualitative Research Methods. Neurological Research and Practice, 2 (14), 1-10. doi:10.1186/s42466-020-00059-z.
• Chan, J., To, H.-P. ve Chan, E. (2006). Reconsidering Social Cohesion: Developing a Definition and Analytical Framework for Empirical Research. Social Indicators Research, 75(2), 273–302. doi:10.1007/s11205-005-2118-1
• Charlton, J. I. (1998). Nothing About Us Without Us: Disability Oppression and Empowerment. London: University of California Press.
• Cizrelioğulları, M. N. ve Kilili, R. (2021). Ebeveyn Tutumlarının Çocukların Yetenek ve Becerilerine Etkisi. European Journal of Educational and Social Sciences, 6(1), 130-142.
• Cline, F. ve Fay, J. (1990). Parenting With Love and Logic: Teaching Children Responsibility. Colorado Springs: NavPress.
• Corrigan, P. W. ve Rao, D. (2012). On The Self-Stigma of Mental Illness: Stages, Disclosure, and Strategies for Change. The Canadian Journal of Psychiatry, 57(8), 464-469.
• Creswell, John W. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. M. Bütün ve S. Beşir Demir (Çev. Ed.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çaha, H. (2016). Engellilerin Toplumsal Hayata Katılmasına Yönelik Politikalar: Türkiye, ABD ve Japonya Örnekleri. İnsan ve Toplum, 5(10), 123-145.
• Çamur, A. ve Arap, İ. (2023). Türkiye’de Engellilik Politikasının Gündeme Gelmesinde Uluslararası Aktörlerin Etkisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 57, 1-19. doi:10.30794/pausbed.1228006.
• Çavdar, F. Z. ve Erdoğan, P. (2023). Aşırı Koruyucu Ebeveynlerin Öğrencilerin Akademik Başarısına Yönelik Görüşlerinin İncelenmesi. APJEC-Academic Platform Journal of Education and Change, 6(2), 299-318. doi:10.55150/apjec.1365901.
• Deal, M. (2003). Disabled People's Attitudes Toward Other Disabled People. Disability & Society, 18(7), 881-894. doi: 10.1080/0968759032000127358.
• Delhey, J. ve Newton, K. (2003). Who Trusts?: The Origins of Social Trust in Seven Societies. European Societies, 5(2), 93–137. doi:10.1080/1461669032000072256.
• Doğruel, F. (2022). Beden, Birey ve Toplum Kesişiminde Engelli Bireylerin Erişebilirlik Deneyimleri: Gaziantep Örneği. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 25(2), 299-317. doi:10.18490/sosars.1111387 .
• Dunn, D. S. ve Burcaw, S. (2013). Disability Identity: Exploring Narrative Accounts of Disability. Rehabilitation Psychology, 58(2), 148-157.
• Durkheim, E. (2013). İntihar. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Duyan, V. (2010). Sosyal Hizmet Temelleri Yaklaşımları Müdahale Yöntemleri. Ankara: Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel Merkezi Yayınları.
• Emmons, R. A. ve McCullough, M. E. (2004). The psychology of gratitude. New York: Oxford University Press.
• Ersoy Quadir, S., Akaroğlu, G. ve Tığlı, E. (2023). Toplumumuzun Engelli Bireylere Yönelik Duyarlılık Düzeylerinin İncelenmesi. EKEV Akademi Dergisi, 96, 229-246. doi:10.17753/sosekev.1195062.
• European Commission. (2021). Union of Equality: Strategy for The Rights of Persons with Disabilities 2021-2030. Brussels: European Commission.
• Fukuyama, F. (1998). Güven: Sosyal Erdemler ve Refahın Yaratılması (A. Buğdaycı, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Genç, Y. ve Çat, G. (2013). Engellilerin İstihdamı ve Sosyal İçerme İlişkisi. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(1), 363-394.
• Ginott, H. (1969). Between Parent and Teenager. New York: Macmillan.
• Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on The Management of Spoiled Identity. London: Penguin Books.
• Goodley, D. (2016). Disability Studies: An Interdisciplinary Introduction. London: SAGE Publications.
• Groce, N., Kett, M., Lang, R. ve Trani, J. F. (2011). Disability and Poverty: The Need for A More Nuanced Understanding of Implications for Development Policy and Practice. Third World Quarterly, 32(8), 1493–1513. doi:10.1080/01436597.2011.604.
• Hoskins, B. ve Deakin Crick, R. (2010). Competences for Learning to Learn and Active Citizenship: Different Currencies or Two Sides of The Same Coin? European Journal of Education, 45(1), 121–137. doi:10.1111/j.1465-3435.2009.01419.x.
• Imrie, R. ve Hall, P. (2001). Inclusive Design: Designing and Developing Accessible Environments. London: Spon Press.
• Kalaycı, S. ve Çetin, D. (2021). Türkiye’de Ruhsal Engelli İstihdamına Bir Bakış. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 8(75), 2478–2488. doi:10.26450/jshsr.2754.
• Kanyılmaz Polat, E. (2020). Engelli Bireylerin Çalışma Yaşamında Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Nitel Bir Araştırma: Çanakkale Örneği. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(39), 869-897. doi:10.46928/iticusbe.758135.
• Kayess, R. ve Sands, T. (2020). Convention on the Rights of Persons with Disabilities: Shining a light on Social Transformation (Research Report). Sydney: UNSW Social Policy Research Centre.
• Kitchin, R. (1998). “Out of Place”, “Knowing One”s Place’: Space, Power And The Exclusion of Disabled People. Disability & Society, 13(3), 343-356. doi:10.1080/09687599826678.
• Korkmaz, B. C. (2023). Türkiye’de Engelli İstihdamında Yaşanan Zorluklar. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 23(1), 62-81. doi:10.54961/uobild.1264127.
• Krause, N. (2006). Gratitude Toward God, Stress, and Health in Late Life. Research on Aging, 28(2), 163–183. doi:10.1177/0164027505284048.
• Krysik, Judy L. ve Finn, J. (2015). Etkili Uygulama İçin Sosyal Hizmet Araştırması. E. Erbay (Çev. Ed.). Ankara: Nika Yayınevi.
• Kümbetoğlu, B. (2012). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Landsman, G. (2005). Mothers and Models of Disability. Journal of Medical Humanities, 26 (2-3), 121-139.
• Lejzerowicz, M. (2017). Identity and Its Reconstruction and Disabled People. International Journal on Disability and Human Development, 16(1), 19-24. doi:10.1515/ijdhd-2016-0036.
• Liasidou, A. (2014). Critical Disability Studies and Socially Just Change in Higher Education. British Journal of Special Education, 41(2), 120-135. doi:10.1111/1467-8578.12063.
• Lickona, T. (1991). Educating for Character: How Our Schools Can Teach Respect and Responsibility. New York: Bantam Books.
• Memur‑Sen. (2025). Kamuda Çalışan Engelli Bireylere Yönelik Çalışma Hayatı Araştırması. Ankara: Memur‑Sen Engelliler Komisyonu. Erişim adresi: https://www.memursen.org.tr/yayinlar/raporlar/engellikamurapor.pdf, Erişim tarihi: 03.08.2025.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. S. Turan (Çev. Ed.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Miguel, R. 2014. Segregación, Inclusión, Exclusión, Integración Y Equidad. Erişim adresi: https://miguelrosacastejon.wordpress.com/2014/11/11/segregacion-inclusion-exclusion-integracion-y-equidad, Erişim tarihi: 10.02.2025.
• Neuman, W. L. (2014a). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar I. S. Özge (Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Neuman, W. L. (2014b). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar II. S. Özge (Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Ngo, A. D., Brolan, C., Fitzgerald, L., Pham, V. ve Phan, H. (2013). Voices from Vietnam: Experiences of Children and Youth with Disabilities, and Their Families, from An Agent Orange Affected Rural Region. Disability & Society, 28(7), 955-969. doi:10.1080/09687599.2012.741516.
• Nussbaum, M. C. (2007). Frontiers Of Justice: Disability, Nationality, Species Membership. Cambridge: The Belknap Press.
• Okant Yaşin Ç. ve Demir, N. (2020). Türkiye’de Helikopter Ebeveyn Sahibi Olan Y Neslinin, Aidiyet, Yaşam Becerisi ve Özgüven Problemleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7(2), 450-470.
• Oliver, M. (1990). The Politics of Disablement. London: Palgrave Macmillan.
• Oliver, M. ve Barnes, C. (2012). The New Politics of Disablement. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Oswal, S. K. (2016). Disabling Policies and Exclusionary Infrastructures: A Critique of The AAUP Report. D. Bolt ve C. Penketh (Ed.), Disability, Avoidance and The Academy: Challenging Resistance içinde (s. 21-32). New York: Routledge
• Özel, H. B., Sevik, H., Çetin, M., Varol, T. ve Işık, B. (2024). Impact of Employment Policies on Disabled Individuals in Silvicultural Activities. Environment, Development and Sustainability. doi:10.1007/s10668-024-05036-z.
• Özkazanç, S. ve Özdemir Sönmez, F. N. (2019). Ulaşım Perspektifinden Sosyal Dışlanma Kavramının Değerlendirilmesi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 8(1), 10-18.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. M. Bütün ve S. Beşir Demir (Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
• Penketh, C. ve Waite, L. (2016). Lessons in Critical Avoidance Disability Studies and ‘Special Educational Needs. D. Bolt ve C. Penketh (Ed..), Disability, Avoidance and The Academy: Challenging Resistance içinde (s. 68-78). New York: Routledge.
• Pineda, V. S. (2024). Inclusion and Belonging In Cities of Tomorrow: Governance and Access by Design. Singapore: Palgrave Macmillan.
• Polat T. ve Göçer Ş. (2025). Being an Orthopedic Disabled Employee in Public Institutions in Turkey: A Provincial Example. Journal of Vocational Rehabilitation. 0(0), 1-10. doi:10.1177/10522263251357400.
• Priestley, M. (2003). Disability: A Life Course Approach. Cambridge: Polity Press.
• Punch, K. F. (2020). Sosyal Araştırmalara Giriş Nicel ve Nitel Yaklaşımlar. D. Bayrak, H. Bader Arslan ve Z. Akyüz (Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Putnam, R. D. (2000). Bowling alone: The collapse and revival of American community. New York: Simon & Schuster.
• Putnam, R. D. ve Campbell, D. E. (2010). American Grace: How Religion Divides and Unites Us. New York: Simon & Schuster.
• Reeve, D. (2015). Psycho-Emotional Disablism in The Lives of People Experiencing Mental Distress. H. Spandler, J. Anderson ve B. Sapey (Ed.), Madness, Distress and The Politics of Disablement içinde (s. 99-112). Bristol: Policy Press.
• Ryan, F. (2019). Crippled: Austerity and The Demonization of Disabled People. London: Verso Books.
• Ryan, S. ve Runswick-Cole, K. (2008). Repositioning Mothers: Mothers, Disabled Children and Disability Studies. Disability & Society, 23(3), 199-210.
• Saldana, J. (2019). Nitel Araştırma İçin Kodlama El Kitabı. A. Tüfekci Akcan ve S. Nihat Şad (Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
• Shakespeare, T. (2014). Disability Rights and Wrongs Revisited (2nd ed.). London: Routledge.
• Sheafor, B. W. ve Horejsi, C. J. (2014). Sosyal Hizmet Uygulaması Temel Teknikler ve İlkeler. D. Baran Çiftçi (Ed.). Ankara: Nika Yayınevi.
• Shildrick, M. (2009). Dangerous Discourses of Disability, Subjectivity and Sexuality. New York: Palgrave Macmillan
• Talen, E. (2019). Neighborhood. New York: Oxford University Press.
• Temple, B. ve Young, A. (2004). Qualitative Research and Translation Dilemmas. Qualitative Research, 4(2), 161–178. doi:10.1177/1468794104044430.
• Thomas, C. (1999). Female Forms: Experiencing and Understanding Disability. Buckingham: McGraw-Hill Education.
• Thompson, N. (2013). Kuram ve Uygulamada Sosyal Hizmeti Anlamak. Ö. Cankurtaran Öntaş ve B. Hatipoğlu Eren (Ed.). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Tomanbay, İ. (2014). Sosyal Çalışmayı Yapılandırmak: Kavramlar-Oluşum-Nitelik-Uygulama. Ankara: Sabev Yayınları.
• Turkle, S. (2011). Alone Together: Why We Expect More From Technology and Less From Each Other. New York: Basic Books.
• Ulaşkın, Z., Duran, E., Atayiğit, M. E. ve Saygılı, T. (2021). Erişilebilirlik Standartları Kapsamında İstanbul’daki Turistik Meydanların Değerlendirilmesi. Journal of Academic Tourism Studies, 2(2), 1‑17. doi:org/10.29228/jatos.51996.
• Urquhart, C. (2018). Nitel Araştırmalar İçin Temellendirilmiş Kuram Uygulama Rehberi. Z. Ünlü ve E. Külekçi (Çev.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Velho, R. (2018). Transport Accessibility for Wheelchair Users: A Qualitative Analysis of Inclusion and Health. International Journal of Transportation Science and Technology, 8(2), 103-115. doi: 10.1016/j.ijtst.2018.04.005.
• WHO. (2022). Global Report on Health Equity for Persons with Disabilities. Geneva: World Health Organization.
• Wood, R. L. (2003). Does Religion Matter? Projecting Democratic Power into The Public Arena. C. E. Smidt (Ed.), Religion as Social Capital: Producing The Common Good içinde (s. 69–86). Waco: Baylor University Press.
• World Health Organization ve World Bank. (2011). World Report on Disability. Geneva: WHO Press.
• Yıldız, R. (2001). Sosyal Bütünleşme ve/için Nereye Kadar Hoşgörü. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 539-551.