The Establishment of The Republic of Cyprus, The Situatıon of The Turks On The Island and The Consequences of The Greek Terror Actıvıtıes on The Island

Yıl 2023, , 950 - 974, 20.06.2023

Yaşar Baytal

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1260816

Öz

The Cyprus issue is such a sensitive problem that it can bring Turkey and Greece to the threshold of conflict. This problem, which comes to the fore on the world agenda from time to time, hasn’t been resolved yet. The main reason why it is insoluble is the fact that Greeks do not accept the de facto situation on the island and that they have objected to any proposal to resolve it. What lies behind the uncompromising attitude of Greeks is the idea of enosis. Openly supporting the idea of enosis, the government of Greece has, on the one hand, been trying to show to the world that it is after peace by holding talks with Britain, the USA and even Turkey and, on the other hand, it is striving to keep its influence on the Greeks in Cyprus. Yet, the real aim of Greece is to strive to eliminate any obstacle to the realization the idea of enosis on the island.
Greece, which wants to fend off the British presence in Cyprus with international balances, has, sometimes directly and sometimes indirectly, received the support of both the USA and the Soviet Union, gradually advancing to the idea of enosis. In the same way, the Greeks and Greece, who used the problems caused by the deadlock on the island very well, managed to influence the American and European public opinion by carrying the Cyprus issue to the international arena. Through the work and propaganda of the Greek church, the idea of enosis gradually drifted the Greek nationalism on the island into militarism. The idea of enosis, the main ideology bringing the right-wing and communist Greeks together and drifting them to the enmity towards Turks, actually overlaps with the Greek Idea of Megali. With the Greek Megali Idea taking the form of enosis, the efforts of the Greeks to turn Cyprus into a Hellenic Island have also gained momentum.
This study examines the situation of the Turks on the Island after the establishment of the Republic of Cyprus. It investigates the attitudes of the Greeks, after the establishment of the Republic, towards the Turks and the consequences of this in several ways. Likewise, through the events, it tries to evaluate the policy followed by Turkey and the international community as a result of the attacks of the Greek Cypriots against the Turkish Cypriots and the consequences of this. This study also discusses the policy followed by Britain to maintain its dominance in Cyprus as well as the results of this approach. It also deals with how the Greek attacks on the Turks have changed the balance on the island as well as the effects of this.

Anahtar Kelimeler

Cyprus Issue, Republic of Cyprus, Turks, Greeks, Enosis.

Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Kuruluşu, Türklerin Ada’daki Durumu ve Rum Tedhiş Faaliyetlerinin Sonuçları

Öz

Kıbrıs meselesi, Türkiye ile Yunanistan’ı çatışmanın eşiğine getirecek kadar hassas konulardan biridir. Bazı dönem dünya gündeminin ilk sıralarında yer alan bu mesele, günümüze kadar hala çözüme kavuşamamıştır. Çözümsüzlüğün temel nedeni; Kıbrıs Ada’sındaki filli durumun Rumlar tarafından bir türlü kabullenilmemiş olması ve Rumların her türlü çözüm önerilerine karşı durmuş olmalardır. Rumların uzlaşmaz tutumunun temelinde, enosis düşüncesi yatmaktadır. Enosis düşüncesine açıktan açığa destek veren Yunanistan yönetimi, bir taraftan Kıbrıs’ta Rumlar üzerindeki nüfuzlarını canlı tutmaya çaba gösterirken diğer taraftan da İngiltere, Amerika ve hatta Türkiye ile görüşmeler yaparak Ada’da barışın tesisinden yana olduklarını dünya kamuoyuna göstermeye çalışmıştır. Ancak gerçekte Yunanistan’ın amacı; Kıbrıs’ta enosise ulaşmak için her türlü engellemeyi ortadan kaldırmaya yönelik çalışmalar yapmak olmuştur.
Kıbrıs’taki İngiliz varlığını uluslararası dengelerle savuşturmak isteyen Yunanistan, gerek Amerika’nın gerekse Sovyetler Birliği’nin bazen doğrudan bazen ise dolaylı olarak desteğini almış, enosis düşüncesine giderek yaklaşmıştır. Bu bağlamda Ada’daki çözümsüzlüğün neden olduğu sorunları çok iyi kullanan Rumlar ve Yunanistan, Kıbrıs meselesini uluslararası alana taşıyarak Amerika ile Avrupa kamuoyunu etkilemeyi başarmıştır. Rum kilisesinin çalışmaları ve propagandalarıyla enosis düşüncesi, Ada’daki Rum milliyetçiliğini giderek militarizme sürüklemiştir. Böylece sağ ve komünist Rumları bir araya getiren ve onları Türk düşmanlığına sürükleyen temel ideoloji, enosis düşüncesidir ki bu aslında Yunanlıların Megali İdeasıyla da örtüşmektedir. Yunan Megali İdeasının enosis şekline bürünmesiyle birlikte Yunanlıların Kıbrıs’ı Helen Adası haline getirmeye yönelik çabaları da artmıştır.
Bu çalışmada, Kıbrıs Cumhuriyetinin kurulmasından sonra Ada’daki Türklerin durumu incelenmiştir. Cumhuriyetin kurulmasından sonra Rumların Türklere yönelik tutumları ve bunun sonuçları çok yönlü sorgulamıştır. Yine Kıbrıslı Türklere yönelik Rumların saldırıları sonucu Türkiye’nin ve uluslararası camianın izlediği politika ve bunun sonuçları yaşanan olaylar üzerinden değerlendirilmeye çalışılmıştır. İngiltere’nin Kıbrıs’taki hâkimiyetini korumak için izlemiş olduğu politika ve sonuçları, yine bu çalışmada ele alınmıştır. Rumların enosis düşüncesinden kaynaklı Türklere yönelik yapmış oldukları saldırıların Ada’daki dengeleri nasıl değiştirdiği sonuçlarıyla birlikte ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs Meselesi, Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkler, Rumlar, Enosis

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, 030.01/ 133.865.4/ 08.03.1964; BCA, 030.01/ 64.394.29/ 1964; BCA, 030.01/ 71.452.4/ 19.02.1964.
• BCA, 030.01/38.328.9/11.08.1964; BCA, 030.01/16.89.10/ 00.11.1967.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 11, C: VIII, İçtima: 50, Tarih: 04.03.1959.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 1, C: XXVII, Tarih: 29.02.1964.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 1, C: XXVIII, Tarih: 11.03.1964.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 2, C: II, Toplantı: 1, Tarih: 29.12.1965.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 2, C: II, Tarih: 14.01.1966.
• “Devalı Surette Tahrik ve Tehdit Ediliyoruz! Türk’ün Tok ve Erkek Sesiyle Cevap veriyoruz!”, Nacak Gazetesi, 1 Aralık 1961.
• “Forsthoff ‘Küçük Haklı’ dedi”, Devrim, Yıl. 1, S. 34, 29 Mayıs 1963.
• “Galo Plaza Raporunda ‘İkili Görüşme’ Tavsiye Edecek”, Bozkurt, S. 4045, 24 Şubat 1965.
• “İnönü ‘Emniyet Kurulmazsa Vahim Sonuçlar Olur’ dedi”, Milliyet, 15 Şubat 1964.
• Hürriyet, 13 Ocak 1966.
• Akalın, Cüneyt. 2004. “Akel ve Kıbrıs Sorunu”, Kıbrıs ve Geleceği (Ekonomi-Politik Bir Tartışma) Ed. İrfan Kalaycı,1.Basım, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, s.297-310.
• Akgün, Sibel. 2018. “Kıbrıs’ta Birleşmiş Milletler Arabuluculuğu ile Siyasal Çözüm Modelleri ve Analizi”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), C. V, S. 11, s. 89-107.
• Akridas Plânı. 1971. İkinci Baskı, Lefkoşa: Erenköy Mücahitleri Cemiyeti Yayını.
• Alasya, H. Fikret. 1992. “Tarihi Perspektiften Kıbrıs Meselesi (Dün-Bugün-Yarın)”, Tarihi Gelişmeler İçinde Türkiye’nin Sorunları Sempozyumu’ndan ayrı basım, Ankara: TTK Basımevi.
• Armaoğlu, Fahir. 2007. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1914-1995), C. I-II, 16. Baskı, İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Balcıoğlu, Mustafa. 2002. “Cumhuriyet Dönemi Türk Dış Politikası”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, s.411-515.
• Bozkurt, Enver-Demirel, Havva. 2004. Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği Kapsamında Kıbrıs Sorunu, Ankara.
• Çay, Abdülhaluk. 1989. Kıbrıs’ta Kanlı Noel-1963, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Denktaş, Rauf R. 1991. Kıbrıs Davamız, Ankara: KÖKSAV-Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Vakfı, Detay Basım Cilt ve Mücellithanesi.
• ______________. 1996. (a) Rum-Yunan İkilisi: İstenmeyen Cumhuriyet’ten Nereye? Yer Yok: Raif Denktaş Eğitim Vakfı Yayınları.
• ______________. 1996. (b) Rauf Denktaş’ın Hatıraları (1964-1974), C. I (1964), Birinci Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, Bayrak Matbaası.
• ______________. 29 Ekim 1966. 12’ye 5 Kala Kıbrıs, Ankara: Butik Matbaa.
• Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil Tarafından Kıbrıs Meselesi Konusunda Verilen Nutuk. 1965. yer yok.
• Duran, Hasan-Karaca, Ahmet. 2013. “1950-1980 Döneminde Türkiye-Ortadoğu İlişkileri”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C. XIV, S. 1, s.121-136.
• Durusoy, Serap. 2004. “Kıbrıs Sorununu Çözmeye Yönelik Annan Planının Ekonomik Yansımaları”, Kıbrıs ve Geleceği (Ekonomi-Politik Bir Tartışma) Ed. İrfan Kalaycı,1.Basım, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, s.77-90.
• Erim, Nihat. t.y. Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ankara: Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii.
• Gürata, Mithat. 1981. Türkler Rumlar ve Kıbrıs, İstanbul: Savaş Basımevi.
• Hasgüler, Mehmet. 2006. Kim ve Akis Dergilerinde Kıbrıs (1954-1968), 2. Baskı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• İnce, Fuat. 2013. “Lozan Barış Antlaşması ve Ege Adaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 53, (Lozan Antlaşması Özel Sayısı) s. 101-128.
• İngiliz İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları). 2000. Ankara: T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Başbakanlık Basımevi.
• İnönü, İsmet. 1964. “Bugün için tek çare federal bir idaredir”, Kıbrıs Meselesi Üzerinde Son Konuşmalar ve Yazılar, (Der. ve Haz.: Nevzat Karagil), İstanbul: Anıl Matbaası.
• Kalelioğlu, Oğuz. 2009. Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri ve Megali İdea, Birinci Basım, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Keser, Ulvi. (a) t.y. Kıbrıs’ta Türk-Yunan Fırtınası (1940-1950-1960-1970), 1. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ­­­­­­­­­­__________. (b) t.y. Kızılay Belgeleri Işığında Kıbrıs 1963-1974, Ankara: Pulat Basımevi Kâğıt Ambalaj Gıda Paz. Tic. San. Ltd. Şti.
• Kıbrıs Gerçeğini Bilinmeyen Yönleri. 1992. İstanbul: Yayınlayan: Uluslararası İlişkiler Ajansı (İNAF), Promat Basım Yayın Sanayi ve Ticaret AŞ.
• Kızılyürek, Niyazi. 2004. “Kıbrıs’ta Devlet ve Siyaset: Tarihsel Bir Değerlendirme”, Kıbrıs ve Geleceği (Ekonomi-Politik Bir Tartışma) Ed. İrfan Kalaycı,1.Basım, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, s.277-296.
• Köksal, Filiz. 2013. Türk Basınında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Kuruluşu, Ankara: Kıbrıs Türk Kültür Derneği Yayını.
• Maden, Rukiye. 2014. Dr. Fazıl Küçük ve Kıbrıs, Birinci Baskı, İstanbul: Tarihçi Kitabevi Yayınları.
• Manisalı, Erol. 2003. Dünden Bugüne Kıbrıs, 2. Baskı, İstanbul: Gündoğan Yayınları.
• Özersay, Kudret. 2009. Kıbrıs Sorunu: Hukuksal İnceleme, Ed: Çağrı Erhan, Ankara: Ankara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Sabahattin İsmail. 1998. 150 Soruda Kıbrıs Sorunu, Birinci Baskı, İstanbul: Kastaş Yayınevi, Zafer Matbaası.
• Somuncuoğlu, Sadi. 2002. Arka Kapımıza Dayandılar: Kıbrıs’ta Sirtaki, Ankara: Ümit Matbaacılık Ltd. Şti.
• Soysal, Mümtaz. 1964. Dış Politika ve Parlamento, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Sevinç Matbaası.
• Sönmezoğlu, Faruk. 2000. Türkiye Yunanistan İlişkileri ve Büyük Güçler, Kıbrıs Ege ve Diğer Sorunlar, İstanbul.
• Toluner, Sevin. 1977. Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Milletlerarası Hukuk, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, Fakülteler Matbaası.
• Türk Üniversitelerinin Kıbrıs Sorunu Hakkındaki Görüşü. 1975. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yüksel, Dilek Yiğit. Kasım 2018. “Kıbrıs’ta Yaşananlar ve Türk Mukavemet Teşkilatı 1957-1964”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXXIV, S. 98, s. 311-376.
• İnternet Yayınları
• https://www.mfa.gov.tr/garanti-antlasmasi-_zurich_11-subat-1959_.tr.mfa indirilme tarihi: 28.12.2022.