AZERBAYCAN VE ANADOLU’DA SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK BİR TEŞKİLAT OLARAK AHİLİK

Yıl 2016, , 192 - 199, 15.05.2016

Naile Asker

https://doi.org/10.33692/avrasyad.509647

Öz

Yerleşik şehir hayatında farklı meslek ve sanatların gelişimi, ortak pazar ve gelir dairesinin etkisiyle şehir tacirleri, esnafları ve sanatkârları Ahî adı verdikleri genel bir teşkilat etrafında örgütlenmişlerdir “Ahî ” sözünün Arapçadan çevirisi “kardeşim” olarak bilinse de daha çok bu sözün mecaz anlamı dikkate alınmış ve “yiğit”, “cömert” gibi sıfatlarla hatırlanmıştır. Ahîlik tarihine kısaca bakılacak olursa çelişkili bilgilerin varlığı ile karşılaşılacaktır. Nitekim bazı tarihçi ve halk bilimcilerine göre Ahîlik, gerçek ismi Şeyh Mahmut Hoyi olan Ahî Evran’la (1169-1262) başlarken, bazılarına göre de bu örgütün yaşı daha eskilere dayanmaktadır. Ünlü Şark bilimci ve tarihçi Agafangel Krımski Ahîlik’i Türkistan kökenli bir sosyal dayanışma ve kontrol harekâtı olarak nitelendirmiş, örgütlenmenin XII. yüzyılda Türkistan’dan Azerbaycan’a ve oradan da Anadolu’ya geçtiğini belirtmiştir. XII-XIII. yüzyıllarda Azerbaycan Türkleri arasında Gence’de ve bugünkü İran Azerbaycan’ı şehirleri olan Hoy, Huvay ve Tebriz’de Ahîlik çok yaygınlaşmıştı. Ahî Evran da aslen Hoy’ludur. Onun dedelerinin XI. yüzyılda İran’a gelmiş Türkmen’lerden olduğu da bilinmektedir. Ahî Evran 1207’de Kayseri’ye gelerek tabakhane açmış ve o dönemde Azerbaycan’dan Moğol istilasından kaçarak buraya gelmiş tacir, esnaf ve sanatkârlarının da iştirakiyle Anadolu’da Ahîlik’in temelini atmıştır.
Bu çalışmada Ahîlik, bir sosyo-kültürel ve ekonomik teşkilat olarak ele alınmış, zaman- zaman siyasileşen ve tasavvufa kayan yönlerine de temas edilmiştir. Ayrıca Ahîlik’in tarihi, gelişimi ve üstlendiği görevler hakkında da bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Anadolu, Ahîlik, Ahî Evran, Kayseri, esnaf, sanatkâr

Kaynakça

• AZERBAYCAN SOVET ENSIKLOPEDIYASI, (1980), X cildde, IV c., Bakı: ASE Baş Redaksiyası.