BİR ADAK RİTÜELİ OLARAK BİBİ MÜŞKÜL

Yıl 2018, , 122 - 138, 28.11.2018

Aylin Eraslan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.509883

Öz

 Bu çalışma, 1982 yılında Hatay‟ın Antakya ilçesi Ovakent Mahallesine yerleĢtirilen
Özbeklerin yüzyıllardır uyguladıkları Bibi müĢkül ritüelini konu almaktadır. Bibi müĢkül, içerisinde
birçok sembolün yer aldığı, kendisinin de ana sembol olduğu, toplumun kültürel özelliklerini
yansıtan, birçok aĢamadan oluĢan ve her aĢaması dualarla tekrarlanan bir ritüeldir. Bibi müĢkül,
“müĢkül” durumda olduğunu düĢünen bireylerin, güç durumdan kurtulmaları amacıyla kendileri
ya da bir yakınları tarafından Bibi müĢküle adanan bir adak ritüelidir. Amacımız, Özbek
kültüründe önemli bir iĢleve sahip olan bu ritüeli, onu uygulayan bireylerin gözünden görebilmek
ve ritüele yükledikleri anlamı bağlamı içerisinde anlamaya çalıĢmaktır. Ayrıca kültürel kimliğin
aktarımı ve kriz ortamında çözüm üretici iĢleve sahip olan bu ritüelin iç dinamikleri ve altında
yatan sembolik anlamları analiz etmektir.
ÇalıĢmada alan araĢtırma yöntemi kullanılmıĢtır. Ayrıca katılımcı gözlem ve
derinlemesine mülakat tekniklerinden de faydalanılmıĢtır. Alan araĢtırması ġubat/Mart 2012
tarihleri arasında gerçekleĢtirilmiĢtir. Ritüelin her aĢaması gözlemlenmiĢ, kayıt altına alınmıĢtır.
Sonuç olarak, Bibi müĢkül sembolik anlamda, kadınları ve çocukları „kazadan ve
beladan‟ koruduğuna inanılan kutsal bir kadını temsil eder. Ġslam öncesi Türklerde Bibi müĢkül
kutsal ruh Umay Ana iken Ġslam sonrası Bibi Fatıma‟dır. Ritüel, bireylerin manevi bir ihtiyaca
karĢılık bir araya gelmesiyle iliĢkilidir. Katılım gösteren tüm bireylerin ortak dualarının, Bibi
müĢkül tarafından kabul edileceğine dair duyulan inanç, ritüelin ana temasını oluĢturmaktadır.
Bu açıdan ritüelin, kriz anında bireyleri yatıĢtıran, çözüm üreten bir iĢleve sahip olduğu
söylenebilir. Bibi MüĢkül, içerisinde yoğun kültürel kodların yer aldığı, inanç (dua, kurban vb.) ve
değerlerin harmanlandığı dinamik bir olgudur. Birçok gelenek ve göreneğin yanı sıra bu ritüelin,
Özbek kimliğini pekiĢtirdiği ve grup kimliğinin diğer kuĢaklara aktarılmasında rol oynadığı
söylenebilir. 

Anahtar Kelimeler

ritüel, kimlik, sembol, bibi müşkül

Kaynakça

• AYDIN, Suavi ve Kudret Emiroğlu, (2003) Antropoloji Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat. BARFĠELD, Thomas, (1997) Anthropology, Avustralya: Blacwell. BATES, Daniel, (2009) 21. Yüzyılda Kültür