FARS KLASİĞİ KABUS-NÂME’DE TÜRKLERE BAKIŞ VE “TÜRKELMİŞ” KELİMESİ ÜZERİNE

Yıl 2020, , 94 - 107, 15.09.2020

Enfel Doğan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.732506

Öz

Kabus-nâme, Keykavus bin İskender’in M. 1082 yılında oğlu Gîlân Şah için kaleme aldığı nasihatname-siyasetname türünde Farsça bir kitaptır. Kırk dört bölümden oluşan bu eserde hayatın her alanında kullanılabilecek yararlı ve gerekli bilgiler verilmektedir. Bu bilgilerin bir kısmı şu alanlardadır: Satranç oynamak, latife yapmak, yıkanmak, av avlamak, top oynamak, cariye ve köle almak, at cinsleri, tıp, astroloji ve hendese gibi ilimlere vâkıf olmak, padişahlık ve vezirlik gibi idari makamlara hazır olmak vs.
Fars edebiyatının temel eserlerinden biri olan Kabus-nâme Eski Anadolu Türkçesi döneminde (13-15. yüzyıl) farklı mütercimler tarafından altı kez Türkçeye tercüme edilmiştir: 1. Mütercimi bilinmeyen ilk çeviri, 2. Şeyhoğlu Sadrüddin çevirisi, 3. Akkadıoğlu çevirisi, 4. Bedr-i Dilşad’ın manzum çevirisi: Murad-nâme, 5. Mercümek Ahmed çevirisi, 6. Mütercimi bilinmeyen ikinci çeviri.
Kabus-nâme’nin çeşitli bölümlerinde, olumsuz şekilde Türklerden bahsedilmektedir. Bu makalede Kabus-nâme ve Türkçe tercümeleri hakkında kısa bilgiler verildikten sonra bu eserin Şeyhoğlu Sadrüddin Mustafa tarafından yapılan tercümesi bağlamında Türklerden nasıl bahsettiği üzerinde durulacak; daha sonra -diğer tercümelerden de yararlanarak- metinde iki kez geçen ve Türkçe metinlerde daha önce tespit edilmemiş olan “Türkelmiş” kelimesinin yapısı ve anlamı hakkında durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kabus-nâme, Türk, Eski Anadolu Türkçesi

Kaynakça

• AKYÜZ, F. Deniz, (2015), Mütercimi Bilinmeyen İkinci Kabus-nâme Tercümesi (44a-90b) (Metin-Dil İncelemesi-Sözlük), İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. BIRNBAUM, Eleazar, (1977), “A Lifemanship Manual: The Earliest Turkish Version of the Kâbûsnâme?”, Journal of Turkish Studies, Harvard University, C. I, s. 1-64. BIRNBAUM, Eleazar, (1981), Mütercimi Mechul İlk Türkçe Kabusname, Harvard University. BULUÇ, Sadettin, (1969), “Eski Anadolu Türkçesiyle Bir Kabus-nâme Çevirisi”, TDAY-Belleten, 1969, s. 195-200. CEYHAN, Adem, (1997), Bedr-i Dilşad’ın Murâd-nâmesi, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. DOĞAN, Enfel, (2010, 2013), “Şeyhoğlu Mustafa’nın Kabusnâme Tercümesi ve Eserdeki Fonetik Unsurlar Üzerine Bazı Tespitler”, Uluslararası Eski Anadolu Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (1-2 Aralık 2010, İstanbul Üniversitesi), (Ed. Mustafa Özkan-Enfel Doğan), s. 85-114. DOĞAN, Enfel, (2011a), Şeyhoğlu Sadrüddin’in Kabus-nâme Tercümesi, Metin-Sözlük-Dizin-Notlar-Tıpkıbasım, İstanbul: Mavi Yayıncılık. DOĞAN, Enfel, (2011b), “Emir Süleyman Dönemi Şairlerinden Akkadıoğlu’nun Kâbûs-nâme Tercümesi ve Nüshaları Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi / Journal of Modern Turkish Studies, C. VIII, S. 1: s. 7-24. DOĞAN, Enfel, (2016), Keykavus bin İskender bin Veşmgir, Kabus-name (Giriş-Notlar-Metin-Sözlük/Dizin-Tıpkıbaskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. GÖKBİLGİN, Tayyip, (1979), “Süleyman Çelebi”, İslâm Ansiklopedisi, C. XI, s. 179-182. GÖKYAY, Orhan Şaik, (1974), Keykâvus, Kabusname (tz: Mercimek Ahmed), İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. GÜLENSOY, Tuncer, (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. GÜNEŞ, Aysel, (2001), Kabusname’nin Bilinen İlk Türkçe Çevirisi (Giriş-Metin-Dizin), Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. KOWALSKI, Tadeusz, (1983), “Şehnâme’de Türkler”, (çev. Harun Güngör), Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1: s. 289-300. KURTULUŞ, Rıza, (2002), “Keykâvus b. İskender”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXV, s. 357. KÜLTÜRAL, Zuhal, (2010), “Şâhnâme (Türkçe Tercümeleri)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXXVIII, s. 290-292. MERÇİL, Erdoğan, (1996), “Gazneliler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XIII, s. 480-484. PAÇACIOĞLU, Burhan, (2006), Türkçenin Söz Dağarcığı, Ankara: Bizim Büro Basımevi. PLESSNER, Martin, (1952), “Keykâvus, Kaykâ’ûs b. İskandar b. Kâbûs b. Vaşmgîr ‘Unsur al-Ma‘âlî”, İslâm Ansiklopedisi, C. VI, s. 630-631. REDHOUSE, James Willam, (1890/1987), A Turkish and English Lexicon, Beyrut. SAMUK, Oğuz, (2012), Mütercimi Bilinmeyen İkinci Kabus-nâme Tercümesi (1b-43b) (Metin-Dil İncelemesi-Sözlük), İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. STEINGASS, Ferdinand, (1892/1998), A Comprehensive Persian-English Dictionary, Beyrut. Unsurulmaâli Keykâvus bin İskender bin Kâbus bin Veşmgir bin Ziyâd, (1335/1956), Kitâb-ı Nasihat-nâme, Kabus-nâme, (Tashih, mukaddime ve haşiyeler: Emin Abdülmecid-i Bedevî), Tahran. YAPICI, Ali İhsan, (2019), “Akkadıoğlu’nun Kabusname Tercümesinde Atasözleri ve Deyimler”, XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, (Ed. Serkan Şen - Mediha Mangır), s. 174-186. Yeni Tarama Sözlüğü, (1983), (Düz. Cem Dilçin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. YILDIRIM, Nimet, (2001), Fars Edebiyatında Kaynaklar, Erzurum. http://www.vajje.com/search/index?query=%D8%AA%D8%A7%D8%B2%DB%8C (21.09.2015)