TANIKLARIYLA TARAMA SÖZLÜĞÜ’NDE YER-YÖN KAVRAM ALANIYLA İLGİLİ SÖZLERLE OLUŞAN DEYİMLEŞMİŞ BİRLEŞİK FİİLLER

Yıl 2020, , 200 - 215, 15.12.2020

Yeter Torun Öğretmen

https://doi.org/10.33692/avrasyad.836106

Cited By: 1

Öz

Bireyin zihinsel düzlemindeki önemli kavramlardan bir de yer-yön kavramıdır. Her dilde
olduğu gibi Türkçenin sözvarlığında da yer-yön kavram alanına yönelik birçok sözcükle
karşılaşılır. Yer-yön sözcükleri, Türkçenin ilk yazılı kaynaklarından itibaren geniş bir kullanım
alanı bulan sözleridir. Dilde çok kullanılan sözlere kalıplaşmalar içinde daha sık rastlanır.
Kalıplaşma ile ortaya çıkan deyimlerde de yer-yön sözleri sık kullanılan sözlerdendir. Yer-yön
sözcüğü + fiil birliktelik kullanımından oluşan öbekler, anlam değişimlerine bağlı olarak birleşik
fiil formu kazanabilmektedir. Bu çalışmada Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde yer-yön sözcüğü +
fiil birlikteliğinden oluşan deyimleşmiş birleşik fiiller üzerinde durulmuştur. Tanıklarıyla Tarama
Sözlüğü’nde aşağı-yukarı, ön-arka, karşı-yan, ileri-geri, iç-dış, sağ-sol karşıtlarıyla ilgili
sözcükler, deyimleşmiş birleşik fiiller oluşturmuştur. Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde aşağıyukarı ve karşı-yan kavramlarıyla ilgili sözcüklerle oluşan deyimleşmiş birleşik fiillere daha sık
rastlanmıştır. Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde yer-yön sözlerinin kullanıldığı deyimleşmiş
birleşik fiiller anlam açısından “alçakgönüllülük, değersizlik, güçlük / zorluk, utanma /
mahcubiyet, itibar / büyüklük / yücelik /üstünlük / güç, büyüklenme / kibir, ısrar / kararlılık,
bırakma-vazgeçme- erteleme, engel / karşı koyma / direnç gösterme, seçim yapma, kaçınma /
tarafsızlık, fırsat, destek / birliktelik / kazanç, hastalık, acı, heyecan, bunalım / sıkıntı,
karamsarlık / ümitsizlik, açığa vurma, sınır tanımazlık, yoksunluk, doğruluk / sağlık, terslik” gibi
farklı anlamlar ifade edebilmektedir. Sonuç olarak Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde yer-yön
sözleriyle oluşan birleşik fiiller, gerek birliktelik kullanımları gerekse anlam özellikleri açısından
zengin bir görünüm sergilemektedir

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi,, Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü,, Yer-Yön Kavramı,

Kaynakça

• AKSAN, D. (1999). Anlambilim. Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
• ATABAY, N., ÖZEL, S., KUTLUK, İ. (2003). Sözcük Türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• BAAD (1996): Bölge Ağızlarında Atasözü ve Deyimler. Ankara: TDK Yayınları.