CUMHURİYETİN 10. YILINDA TAŞPINAR DERGİSİNDE YAYIMLANAN MANİLERİN FOLKLOR VE İDEOLOJİ EKSENİNDE BİR DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 21, 78 - 92, 15.03.2020

İbrahim Özkan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.702905

Öz

Folklor ve ideoloji arasındaki ilişki 19. yüzyıl Avrupası’ndaki gelişmelerle ortaya çıkmıştır. 20. yüzyılda ise bu ilişkinin niteliği değişmiş, folklor realpolitik amaçlar için kullanılmaya başlanmıştır. Avrupa’da olduğu gibi ülkemizde de folklor, özellikle Cumhuriyet’in kuruluş sürecinde milli kimliğin oluşturulmasında aracı olmuştur. 19. yüzyılın sonlarına doğru başlayan Türk kimliğinin oluşturulma çabası cumhuriyetin ilanıyla birlikte daha da hız kazanmış milli kimliğin inşası için özellikle Türk Ocakları bünyesinde çeşitli çalışmalar yapılmıştır. 1932 yılında yönetimdeki irade bu çalışmaların devletin gözetiminde kurulan halkevleri aracılığıyla yapılmasına karar verir ve bu tarihte kurulan halkevleri şubeleri aracılığıyla ve daha sonra açılan halk odalarıyla yurdun her tarafında faaliyet göstermeye başlanır. Halkevlerinin asıl amacı yeni Türk ulusal kimliğini ve kültürünü, Cumhuriyetin getirdiği sosyal ve kültürel değerleri köylere kadar yaygınlaştırmaktı. Bu amacın gerçekleşmesi için de halkevleri, devrin ideolojik anlayışına uygun dergiler de çıkarmıştır. Bu anlamda 1932’de Afyon’da açılan Halkevi de Taşpınar adlı bir dergi çıkarmıştır. Dergi, bir devrin ideolojisini yansıtması bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Bu çalışma kapsamında belirtilen dergide cumhuriyetin 10. yılı için söylenmiş 15 adet mani folklor-ideoloji ekseninde değerlendirilmiştir. İncelenen bu maniler yeni bir ulus kurma inşasında folklorun araçsallaştırılmasını gösteren bir örnek oluşturmaktadır. Manilerde yer alan ideolojik söylemler dönemin ideolojik anlayışı çerçevesinde ele alınıp değerlendirilmiş ayrıca bir kimlik ideolojisi olarak milliyetçilik bağlamında üretilen bu tür ürünlerin halk bilimi ürünleri içerisindeki varlığı irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Folklor, İdeoloji, Mani, Halkevi, Cumhuriyet, Taşpınar

Kaynakça

• AKÇAM, Taner, (2008), “Türk Ulusal Kimliği Üzerine Bazı Tezler”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 4 Milliyetçilik, (Ed.Tanıl Bora-Murat Gültekingil), İstanbul: İletişim Yayınları, s.53-62.
• ANDERSON, Benedict, (2015), Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, (Çev. İskender Savaşır), İstanbul: Metis Yayınları.
• Âşıkların Diliyle Cumhuriyet, (1998), (Yay. Haz. Saim Sakaoğlu, Zekeriya Karadavut), Ankara: TDK Yayınları.
• BALABAN, Tuğrul. (2017), “Folklor ve İdeoloji “Folklorik Malzemenin Ulus İnşasında Kullanımı Ve Kadro Örneklemi”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, C.6, S.18:s.617-627.
• BATUR, Sertan, (2012), “Zılli Hayal ve “Türk Halk Ruhu”: Sabri Esat Siyavuşgil’in “Halk Psikolojisi”, Hayal Perdesinde Ulus, Değişim ve Geleneğin İcadı (Ed. Peri Efe), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s.139-161.
• CEVİZCİ, Ahmet, (2013), Paradigma Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• CONNERTON, Paul, (1999), Toplumlar Nasıl Anımsar, (Çev. Alaeddin Şenel), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ÇEÇEN, Anıl, (1990), Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri, Ankara: Gündoğan Yayınları.
• ÇIKLA, Selçuk, (2007),“Türk Edebiyatında Dirijizmin Karagöz Piyesleri Boyutu”, Milli Folklor, Yıl 19, S.73:61-67.
• DEMİRDELEN, Ceren; ORTAK, Şaban, (2006), “Bir Halk Eğitim Kurumu Olarak Afyon Halkevi ve Faaliyetleri (Kuruluşundan 1940 Yılına Kadar)” Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt VIII, Sayı:1: s.253-272.
• DİLÇİN, Cem, (1983), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• DORSON, Richard M., (2007), “Folklor ve Fakelore” (Çev.SelcanGürçayır), Folklorun Sahtesi: Fakelore, (Yay. Hz. Selcan Gürçayır), Ankara: Geleneksel Yayınları, s.11-22.
• EAGLETON, Terry, (2005), İdeoloji, (Çeviren: Muttalip Özcan), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• EKİCİ, Metin, (2007), Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Ankara: Geleneksel Yayınları.
• ELÇİN, Şükrü, (1997), Halk Edebiyatı Araştırmaları I, Ankara: Akçağ Yayınları.
• GELLNER, Ernest, (1992), Uluslar ve Ulusculuk, (Çeviren: Büşra ErsanlıBehar ve Günay Göksu Özdoğan), İstanbul: İnsan Yayınları.
• GEORGEON, François, (1996), Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935), (Çeviren: Alev Er), Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• GEORGEON, François, (2006), Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930, (Çeviren: Ali Berktay), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GİDDENS, Anthony, PİERSON, Christopher, (2001), AnthonyGiddens’la Söyleşiler Modernliği Anlamlandırmak, (Çeviren: Serhat Uyurkulak ve Murat Sağlam), İstanbul: Alfa Yayınları.
• GÜZ, Nurettin, (2001), “Halkevleri Dergilerinin Siyasal ve Kültürel Hayatımızdaki Yeri”, Prof.Dr. Necmeddin Sefercioğlu Armağanı, Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, s.83-101.
• HOBSBAWM, E. J., (2003), Devrim Çağı, (Çeviren: Bahadır Sina Şener), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• HOBSBAWM, Eric, RANGER, Terence, (2006), Geleneğin İcadı, (Çeviren: Mehmet Murat Şahin), İstanbul: Agora Kitaplığı.
• HOBSBAWN, E.J., (2014), Milletler ve Milliyetçilik, (Çeviren: Osman Akınhay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• KARPAT, Kemal H., (1963), “ ThePeople’sHouses in Turkey: EstablishmentandGrowth”, Middle East Journal, Vol. 17, No. 1/2 (Winter - Spring), pp. 55-67.
• KARPAT, Kemal H., (1974), “TheImpact of thePeople’sHouses on the Development of Communication in Turkey: 1931-1951” DieWeltdesIslams, New Series, Vol. 15, Issue 1/4: pp. 69-84.
• KARPAT, Kemal H., (2011), Türk Siyasi Tarihi/ Siyasal Sistemin Evrimi, (Çeviren: Ceren Elitez), İstanbul: Timaş Yayınları.
• KASABA, Reşat, (1998), “Eski İle Yeni Arasında Kemalizm ve Modernizm” , Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, (Ed. Sibel Bozdoğan ve Reşat Kasaba), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 42-87.
• KAYA, Doğan, (1999), Anonim Halk Şiiri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KILINÇ, Hakan, (2019), 1932-1950 Yılları Arası Afyon Halkevi Taşpınar Dergisinin İncelemesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
• KÖSOĞLU, Nevzat, (2008), “Türk Milliyetçiliği İdeolojisinin Doğuşu ve Özellikleri”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 4 Milliyetçilik, (Ed.Tanıl Bora ve Murat Gültekingil), İstanbul: İletişim Yayınları, s.208-225.
• LEWİS, Bernard, (1993), Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çeviren: Metin Kıratlı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MARDİN, Şerif, (1992a), İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Şerif, (1992b), Din ve İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
• ÖZKAN, İbrahim, (2008), Bulgaristan Türkleri Halk Edebiyatı Üzerine Bir Araştırma, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir.
• ÖZTÜRK, Serdar, (2006), “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Halk Kitaplarını Modernleştirme Çabaları”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, S. 21:ss. 47-72.
• SAYAK, Bülent ve ÖZDEMİR, Kadirhan, (2018), “Edebî Temsil Ve İdeoloji Bağlamında Gelenekten Modernliğe Karagöz’ün Değişimi” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, S. 79: s. 398-406
• ŞAHİN, Feyza Kurnaz, (2004), Afyon Halkevi ve Faaliyetleri, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon. ŞAKİROĞLU, Mahmut H., (1996), “Halkevi Dergileri ve Neşriyatı”,Kebikeç, Sayı 3: s.131-142.
• ŞİMŞEK, Esma, (2015), “Anonim Halk Şiiri İçerisinde Mânilerin Yeri”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi. S.5:s.59-87.
• TAŞPINAR, C. I, S. I, 19 Birinci Teşrin 1932, s. 1.
• TAŞTAN, Yahya Kemal, (2012), “Kanonik Topraklardan Ulusal Vatana: Balkan Savaşları ve Türk Ulusçuluğunun Doğuşu”,Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XI/2: s.1-99.
• TUNÇAY, Mete, (2009), “İkna (İnandırma) Yerine Tecebbür (Zorlama)”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 2 Kemalizm, (Ed.Tanıl Bora-Murat Gültekingil), İstanbul: İletişim Yayınları, s.92-96.
• ÜSTEL, Füsun, (2008), “Türk Ocakları”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 4 Milliyetçilik, (Ed.Tanıl Bora-Murat Gültekingil), İstanbul: İletişim Yayınları, s.263-268. YAZICI, (1933), “Cümhuriyete Maniler”, Taşpınar, C.1, S.12: Birinci Teşrin: s.301.
• ZİYA GÖKALP, (2019), Kitaplar 1, İstanbul: YKY Yayınları.