FÜTÜVVET VE AHİLİK SÜRECİNDEN OSMANLI DEVLETİNİN ÂSİTÂNE/ÂSTÂNE OLMASI VE ESNAFLIK ANLAYIŞINDAKİ DEĞİŞİM

Year 2020, Volume: 8 Issue: 22, 171 - 198, 15.06.2020

Murat Fidan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.680325

Cited By: 2

Abstract

Yerleşik hayatı yaşam tarzı olarak benimseme dönemlerinde İslamiyet ile tanışan Türk toplumu, Uygurlar zamanında gelişmiş bir iktisadî ve sosyal yapı içinde esnaflık uygulamasına sahip olduğu anlaşılmaktadır. İslam Peygamberinin vefatı sonrası Araplar, iktisadî yapının gelişiminden daha ziyade kanlı bir iktidar mücadelesi içinde olmuşlardır. Haşimoğullarından olan Ehl-i Beyt’in mücadeleyi kaybetmesi ile bu aileye mensup bazı kişiler Horasan üzerinden Asya’ya geçiş yapmışlardır. Burada Türklere bir taraftan İslamiyet’i anlatırken bir taraftan da onların gençleri üzerinden fütüvvetin temellerini oluşturma çaba ve gayreti içinde olmuşlardır. Bu süreçte yerleşik hayata geçiş evrelerini yaşayan Türkler, İran bölgesinde Fars kültürü ile karşılıklı etkileşim içerisinde olmuştur. Arap ve Fars kültürleri arası etkileşimin de Horasan bölgesinde gerçekleşmesi söz konusu olmuştur.
Hz. Peygamberden öğrendikleri suffa öğretilerini hilfü’l-fudûl anlayışı içinde Orta Asya’ya taşıyan Araplar, Türkler arasında ön planda olan sevgi, kardeşlik, paylaşma ve yardımlaşma temellerine dayalı içtimaî ve iktisadî yapının kendi anlayışları ile harmanlanmasına zemin hazırlamışlardır. Kültürler arası harmanlanmanın gerçekleştiği süreçte Arapların Arabistan yarımadasındaki iktidar mücadelesi de devam etmiştir. Türklerin bölgeye gelişi ve bölgede kurdukları devletler ile iktisadî yapının şekillenmesine büyük katkılar yaptığı anlaşılmaktadır. Selçuklu Devleti döneminde yarı-göçebe hayattan yerleşik hayata geçişin yoğun olarak yaşandığı gözlenmektedir. Bu dönemde Selçuklu, fethettiği yeni yerlere öğrenecekleri meslekler ile toprağı yeşertmeleri ve güvenliği sağlamaları karşılığı Asya’dan gelen Türk unsuru yerleştirmiştir. Ahmet Yesevi ekolünden dervişler, yeni fethedilen bu yerlerin İslamlaşması ve Türkleşmesi için önemli roller üstlenmiştir. Bu dervişler aynı zamanda ahi anlayışı ile topluma meslek de öğretmişleridir.
Farklı zamanlarda ahi anlayışı kırılmalar yaşamıştır. Bu kırılmaların belki de en önemlisi Osmanlı Devleti döneminde yaşanmıştır. Sanayi devrimi ile dünya iktisat tarihindeki değişimler, Osmanlının ahi anlayışındaki çözülmelere karşı yeni arayışlarını karşımıza çıkarmaktadır.

Keywords

Âsitâne, Fütüvvet, Ahi, Lonca, esnaf

References

• ABAY, Ali Rıza, (2002), “Toplumsal Yapı ve Toplumsal Kurum Değişmesi (İhtisap Kurumu’nun Zabıta Teşkilatına Dönüşümü Örneği)”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 7: s.353-368.
• AKDAĞ, Mustafa, (1974), Türkiye'nin İktisâdî ve İçtimaî Tarihi, C. I, İstanbul: Cem Yayınları.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, (1993), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, C. VI, İstanbul.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, (1996), “Gedik”, TDVİA, C. XIII, İstanbul, s. 541-543
• AKŞİN, Sina, (1977), “Osmanlı-Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine Bir Deneme”, Toplum ve Bilim, S. 2: s. 31-46.
• AKYÜZ, Yahya, (2014), Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• ALŞAN, M. Hakan, (2006), Horasan Erenleri, İstanbul: Kara Kutu Yayınları.
• ALYILMAZ, Semra, (2011), Risâle-i Mûze-dûzluk, Ankara: Elik Yayınları.
• AMASYA 5 Numaralı Şer‘iyye Sicili, H. 1053-1054 / M. 1643-1645.
• ANADOL, Cemal, (1991), Türk İslam Medeniyetinde Ahilik Kültürü ve Fütüvvetnâmeler, Ankara.
• ASLANAPA, Oktay, (1984), Türk Sanatı I-II, İstanbul: Kervan Yayınları.
• ATASOY, Nurhan, (1973), “III. Murad Şehinşahnamesi, Sünnet Düğünü Bölümü ve Philadelphia Free Library’deki İki Minyatürlü Sayfa”, Sanat Tarihi Yıllığı, S. 5: 359-389.
• ATSIZ, Nihal, (1992), Aşıkpaşaoğlu Tarihi, İstanbul: MEB.
• AYDÜZ, Davut, (1994), İslam İktisadında Narh ve Osmanlı Devletinde Narh Uygulaması, İzmir: Işık Yayınları.
• BABİNGER, Franz ve KÖPRÜLÜ M. Fuat, (1996), Anadolu’da İslâmiyet, (Tercüme: Ragıp Hulusi, Hazırlayan: Mehmet Kanar), İstanbul, İnsan Yayınları.
• BAKTIR, Mustafa, (2009), “Suffe”, TDVİA, C. XXXVII, İstanbul, s. 469-470.
• BARKAN Ö. Lütfi, (1942), “İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, Ankara, S. II: s. 279-304;
• BARKAN, Ö. Lütfi, (1942a), “Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tesbit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar I”, Tarih Vesikaları, C. I, S. 5: s. 326-340.
• BARKAN, Ö. Lütfi, (1942b), “Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tesbit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar II”, Tarih Vesikaları, C. II, S. 7: s. 15¬-40.
• BARKAN, Ö. Lütfi, (1942c), “Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tesbit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar III”, Tarih Vesikaları, C. II, S. 9: s. 168-177.
• BAŞAR, Erdoğan, (2004), Milli Eğitim Bakanlarının Eğitim Faaliyetleri (1920–1960), İstanbul, MEB Yayınları.
• BAŞARAN, İbrahim Ethem, (1984), Eğitime Giriş, Ankara: Gal Yayınevi.
• BAYRAM, Mikail, (1991), Ahi Evren ve Ahi Teşkilâtı’nın Kuruluşu, Konya.
• BAYRAM, Mikail, (1983), “Sadruddin Konevi ile Ahi Evren Şeyh Nasıru’d-din Mahmud’un Mektuplaşması” SÜFEF Edebiyat Dergisi, Konya, C. II: s. 51-75.
• BAYRAM, Selahattin, (2012), ‘‘Osmanlı Devlet’inde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilâtı ve Esnaf Loncaları’’, İÜİFD, S. 21: s. 81-112.
• BİLGİSEVEN, A. Kurtkan, (1987), Eğitim Sosyolojisi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• BİLHAN, Saffet, (1986), Eğitim Sosyolojisi, Ankara: AÜEBFY No:164.
• BİNBİR, Gökçe, (2012), 18 Ve 19. Yüzyıllarda, İstanbul’da Üretim Ve Ticaretin Denetiminde İhtisap Kurumu’nun Yeri, Doktora Tezi, MÜSBE, İstanbul.
• BOZDEMİR, Mustafa, (2011), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Endüstriyel Mirasımız, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• BÜYÜKKARAGÖZ, Savaş ve LİVATYALI, Hüsnü, (1994), “İslamiyet’ten Önce Türk Eğitim ve Öğretim Sistemi”, SÜSBED, S. 3: s. 135-144
• CAHEN, Claude, (2012), Osmanlılardan Önce Anadolu, (Çeviren: Erol Üyepazarcı), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• CLARK, Edward C., (2000), “Ottoman Industrial Revolution”, International Journal of Middle East Studies, 5, s. 65-76.
• CUNBUR, Müjgan, (1978), “Bir Fütüvvet name Nüshasının Tanıtımı”, II. Milletlerarası Türk Folklor Bildirileri, C. IV: s. 85.
• ÇAĞATAY, Neşet, (1952), “Fütüvvet-Ahi Müessesesinin Menşei Meselesi”, AÜİFD, S. II-III: s. 61-85.
• ÇAĞATAY, Neşet, (1997), Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Ankara:TTK.
• ÇANKIRI 9 Numaralı Şer‘iyye Sicili, H. 1143-1145 / M.1730-1733.
• ÇELİK, Rıfat İlhan, (2014), Türkiye Selçukluları Zamanında Anadolu’da Ahilik Müessesesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ÇELİKKAYA, Hasan, (1991), “Eğitimin Anlamları ve Farklı Açılardan Görünüşü”, MÜAEF Eğitim Dergisi, S. 3: s. 73-85.
• ÇETİN, Osman (1996), “Osmanlı Devletinin Kuruluşunda Ahiler”, Osman Gâzi ve Dönemi-Sempozyum Sonuç Bildirileri, Bursa, s. 105-115.
• DAVİDOVİCH, E.A, (1998), “The Karakhanid”, Chapter 6, (Editors: M. S. Asimov and C. E. Bosworth), History of Civilizations of Central Asia, C. IV, Part One, UNESCO Publishing, s. 125-149.
• DEMİRCİ, Mustafa, (2011), “Selçuklu Anadolu’sun da Bir İnsaniyet Mektebi: Ahilik”, Büyük Selçuklu Devletinden Türkiye Selçuklu Devletine Mehmet Altay Köymen Armağanı, Konya, s. 121-136.
• DEVELİOĞLU, Ferit, (2008), Osmanlıca-Türkçe Lügat, Ankara.
• DİYARBEKİRLİ, Nejat ve ASLANAPA, Oktay, (1977), Türk Tarihi, Ankara: Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu Yayınları.
• DOĞAN, İsmail, (2010), Türk Eğitim Tarihinin Ana Evreleri, Ankara: Nobel Yayınları.
• DOĞAN, Mehmet, (1996), Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Düstur, İkinci Tertip, C. V, S.118, 22 Rebiyülevvel 1331, 1 Mart 1913.
• EKİNCİ, Yusuf, (1989), Ahîlik ve Meslek Eğitimi, İstanbul:MEB.
• ENGİN, Vahdettin, (2011), Osmanlı Ticaret ve Sanayi Albümü, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• ERDEM, Ekrem, (2006), “Osmanlı Para Sistemi ve Tağşiş Politikası: Dönemsel Bir Analiz”, Bankacılar Dergisi, S. 56: s. 10-27.
• ERDEN, Münire, (2008), Göktürk-Bizans İlişkileri, Ankara: Arkadaş Yayınları.
• ERDOGDU, İbrahim, (2000), “Osmanlı İktisadi Düzeninde İhtisab Müessesesi Ve Muhtesiblik Üzerine Bir Deneme”, OTAM, S. 11: s. 123-145.
• ERGENÇ, Özer, (1980), “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fizik Yapıya Etkileri”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Birinci Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri, Ankara.
• ERGİN, O. Nuri, (1939a), Türkiye Maarif Tarihi, C. II, İstanbul: Osmanbey Matbaası.
• ERGİN, O. Nuri, (1939b), Türkiye Maarif Tarihi, C III, İstanbul: Osmanbey Matbaası.
• ERGİN, O. Nuri, (1939c), Türkiye Maarif Tarihi, C IV, İstanbul: Osmanbey Matbaası.
• ERGİN, O. Nuri, (1995), Mecelle-i Umur-ı Belediye, C.1, İBB Yayınları, İstanbul.
• ERGÜN, Mustafa, (1996), II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ankara: Ocak Yayınları.
• ERYILMAZ, Bilal, (2005), “Osmanlı Yerel Yönetiminde İstanbul Şehremaneti”, İslam Geleneğinden Günümüze Şehir Hayatı ve Yerel Yönetimler-I, İstanbul: İlke Yayıncılık.
• ESİN, Emel, (1997), Türkistan Seyahatnamesi, Ankara: TTK.
• EYİCE, Semavi, (1964), “Aslanhane ve Çevresinin Arkeolojisi”, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı, S.11-12: s. 237.
• EYÜPOĞLU, İsmet Zeki, (1989), Türkçe Kökler Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• FİDAN, Murat, (2006), “Osmanlı-Rusya Ticari Rekabetinin İki Devlet Arasında Yapılan Antlaşmalara Yansıması”, İÜEF Tarih Dergisi, S. 44: s. 65-122.
• FİDAN, Murat, (2017), “Osmanlı Döneminde Kastamonu’da Fiyat Hareketliliği (M. 1703-1776-1777-1796)”, Sosyal Bilimler Dergisi, C. VII, S. 13: s. 154-179.
• FİDAN, Murat ve ULUSOY, Tolga (2019), “Rusya’nın Sıcak Denizlere İnmesi: 1783 Osmanlı-Rus Ticaret Antlaşması ve Günümüz Ticarî Gelişmeleri”, Siyasi, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Türkiye ve Rusya 3, (Ed: Dr. Muhammet Mücahit Küçükyılmaz), Ankara: Berikan Yayınevi, s. 19-40.
• GENÇ, Mehmet, (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayyınları.
• GİZ, Adnan, (1968), “1868’de İstanbul Sanayicilerinin Şirketler halinde Birleştirilmesi Teşebbüsü”, İSOD, S. 34: s. 16-19.
• GÖKALP, Ziya, (2018), Türk Medeniyeti Tarihi, (Hazırlayan: Ali Duymaz), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, (1976), Dede Korkut Hikayeleri, Ankara: KBY.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki, (1949), “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XI, S. 1-4: s. 3-354.
• GROUSSET, René, (1996), Bozkır İmparatorluğu: Attila-Cengiz Han-Timur, (Çeviren: Reşat M. Uzmen), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• GUMİLEV, Lev Nikolayeviç, (2002), Hunlar, (Çeviren: Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
• GÜLERMAN, Adnan-Taştekil, Sevda, (1993), Ahi Teşkilatının Türk Toplumunun Sosyal ve Ekonomik Yapısı Üzerindeki Etkileri, Ankara: KBY.
• GÜLLÜLÜ, Sabahattin, (1992), Ahi Birlikleri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• GÜNAY, Ünver, (1998), “Dini Sosyal Bir Kurum Olarak Ahilik”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 10: s. 69-78.
• GÜNDÜZ, İrfan, (1994), “Fütüvvet, Melamet Ve Ahilik yada Tasavvufi Düşüncede Dünya Anlayışı”, Eğitim Ve Verimlilik Sempozyum Tebliğleri, Sivas, s. 39-48.
• GÜNER, Galip, (2010), “Kıpçak Türkçesindeki Meslek Adları Üzerine İçerik ve Yapı Bakımından Bir Sınıflandırma Denemesi”, Turkish Studies, C. V, S. 3: s. 1416-1448.
• GÜRAN, Tevfik (1992), “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, Ankara: TTK, s. 235-257.
• HALİS, İsa, (2005), Tanzimat Dönemi Eğitim Sistemi, Konya: Serhat Kitabevi.
• HAMİDULLAH, Muhammed, (1991), İslam Peygamberi, (Çeviren: Salih Tuğ), İstanbul: İrfan Yayımcılık.
• HARMANCI, M. Esat, (2011), “Fütüvvet-Melâmet İlişkisi”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, Yıl 1, S. 2: s. 117-124.
• HIZLI, Mefail, (2011), “Ahiliğin Anadolu’daki Gelişim Süreci”, Ahilik, İstanbul: Kırklareli Üniversitesi Yayınları, s.17-39.
• İNALCIK, Halil, (1999), “Ahîlik, Toplum ve Devlet”, II. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Kırşehir, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s.189- 200.
• İNALCIK, Halil, (2003), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (Çeviren: Ruşen Sezer), İstanbul: YKY.
• İNALCIK, Halil, (2009), Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I, İstanbul: İş bankası Kültür Yayınları.
• KAFESOĞLU, İbrahim, (1986), Türk Millî Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• KAFESOĞLU, İbrahim, (1987), Türk Bozkır Kültürü, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• KAL‘A, Ahmet, (1988), Mahmud II Döneminde Sanayinin İktisadi ve Sosyal Organizasyonu ve Bu Organizasyonda Tanzimat’a Doğru Yapı Değişmeleri, Doktora Tezi, İÜSBE, İstanbul.
• KAL‘A, Ahmet, (1995), “Esnaf”, TDVİA, C. XI, İstanbul, s. 423-430.
• KAL‘A, Ahmet, (1998), İstanbul Esnaf Tarihi Tahlilleri: İstanbul Esnaf Birlikleri ve Nizamları, İstanbul: İBB Yayınları.
• KAL‘A, Ahmet, (2003), “Lonca”, TDVİA, C. XXVII, İstanbul, s. 211-212.
• KANAL, Sepil, (2013), Eski Türklerde Şehircilik: Karahanlı Devleti Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.
• KAYAOĞLU, İsmet, (1981), “Halife en Nasır’ın Fütüvvete Girişi ve Bir Fütüvvet Buyrultusu”, AÜİFD, C. XXV: s. 221-226.
• KAZGAN, Haydar-ATEŞ, Toktamış ve KORALTÜRK, Murat, (1999), Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans Tarihi I, İstanbul: İMKB Yayını.
• KAZICI, Ziya, (1988), “Ahîlik”, TDVİA, C. I, İstanbul 1988, s. 540-542.
• KAZICI, Ziya, (1998), “Hisbe”, TDVİA, C. XVIII, İstanbul, s. 143-145.
• KEKLİK, Nihat, (1987), Türk İslam Felsefesi Açısından Felsefenin İlkeleri, İstanbul: İÜEF Yayınları.
• KIRIMTAYIF, Süleyman, (1996), XV. ve XIX. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Saray Sanatı Teşkilatı, Doktora Tezi, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• KLYASHTORNY, S. G. ve Sultanov, T. İ., (2003), Türk’ün Üç Bin Yılı, (Çeviren: Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
• KOÇER, Hasan Ali, (1991), Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773–1923), İstanbul: MEB Yayınları.
• KONYA 5 Numaralı Şerʽiyye Sicili, H. 970-1250 / M. 1562-1834.
• KOYUNCU, Miyase, (2008),18. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Esnafı (İstanbul Ve Bursa Örnekleri), Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, (2003), Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, (1993), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: TTK.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, (1991), “Bâciyân-ı Rûm”, TDVİA, C. 4, İstanbul, s. 415.
• KÜÇÜK, Hülya, (2003), Kurtuluş Savaşında Bektaşiler, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• KÜÇÜKERMAN, Önder, (1987), Anadolu’da Geleneksel Halı ve Dokuma Sanatı İçinde Hereke Fabrikası, İstanbul: Sümerbank Yayınları.
• LEWİS, Raphaella, (1973), Osmanlı Türkiye’sinde Gündelik Hayat, (Çeviren: Mefkure Poroy), İstanbul: Doğan Kardeş Yayınevi.
• MANASTIR 8 Numaralı Şerʽiyye Sicili, H.1050-1051/M.1640-1642.
• MANTRAN, Robert, (1990), 19. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, (Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay- Enver Özcan), İstanbul: TTK.
• MANZUR, İbn, (2005), Lisânü’l-Arab, c. I, Beyrut.
• MARTAL, Abdullah, (1999), “Osmanlı Sanayileşme Çabaları (XIX. Yüzyıl)”, Osmanlı, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, C. III: s. 279-285.
• MORTAN Kenan ve KÜÇÜKERMAN, Önder, (2011), Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalıçarşı, İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• NACİ, Muallim, (1978), Lügat-ı Nâci, İstanbul.
• NECEF, Ekber N., (2005), Karahanlılar, İstanbul: Selenge Yayınları.
• NİZAMÜLMÜLK, (2012), Siyasetname, (Çeviren Sadık Yalsızuçanlar), İstanbul: Lacivert Yayıncılık.
• OCAK, A. Yaşar, (2011b), “Fatih, Fetih ve Osmanlı Merkezîyetçiliği”, Yeniçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak izleri: Osmanlı Dönemi, İstanbul, s. 46.
• OCAK, A. Yaşar, (2011a), “Osmanlı İmparatorluğunda Din 14-17. Yüzyıllar”, Yeniçağlar Anadolu’sunda İslâm’ın Ayak İzleri: Osmanlı Dönemi, İstanbul, s. 86-87.
• OCAK, A. Yaşar, (2009), “Selçuklular”, TDVİA, C. XXXVI, İstanbul, s. 375-377.
• OCAK, A. Yaşar, (1996), “Fütüvvet”, TDVİA, C. XIII, İstanbul, s. 261-263.
• OCAK, A. Yaşar, (2004), Türk Sûfîliğine Bakışlar, İstanbul.
• ÖGEL, Bahaeddin, (2000a), Türk Kültür Tarihine Giriş, C. I, Ankara: KBY.
• ÖGEL, Bahaeddin, (2000b), Türk Kültür Tarihine Giriş, C.II, Ankara: KBY.
• ÖGEL, Bahaeddin, (2001), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• ÖGER Adem ve KÂŞGARİ, Nuriman Abdureşit, (2016). “Uygurlarda Risalecilik Geleneği ve Rengrizlik Risalesi”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 41: s. 151-183.
• ÖGER, Adem, (2019), “Uygur Türklerinde Fütüvvet Kültürü, Fütüvvet-Nâmeler ve Ahilik Teşkilatına Etkileri”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S.13: s. 1-11.
• ÖGER, Adem ve TEK Recep, (2016), “Uygurlarda Hikmet Söyleme Geleneği ve Çağatayca İki Yazmada Bulunan Hikmetler”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 8: s. 10-49.
• ÖNGÖREN, Reşat, (2009), “Sûfî”, TDVİA, C. XXXVII, İstanbul, s. 471-472.
• ÖNGÖREN, Reşat, (2011). “Tarikat”, TDVİA, C. XXXX, s. 95-105.
• ÖNSOY, Rıfat, (1984), “Tanzimat Dönemi Sanayileşme Politikası”, HÜEFD, C. II, S. 2: s. 5-12.
• ÖNSOY, Rıfat, (1988), Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, Ankara: İş Bankası Yayınları.
• ÖZDEMİR, Rıfat, (2002), Antakya Esnaf Teşkilâtı, Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, (2009), “Selçuklular”, TDVİA, C. XXXVI: s. 371-375.
• ÖZTÜRK Yaşar Nuri, (1988), Tasavvufun Ruhu ve Tarikatlar, İstanbul: Sidre Yayınları.
• PAKALIN, M. Z., (1993), Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, İstanbul: MEB.
• POLO, Marco, (2003), Dünyanın Hikaye Edilişi Harikalar Kitabı 1, (Çeviren: Işık Ergüden), İstanbul: İthaki Yayınları.
• RASONY, Laszlo, (1988), Tarihte Türklük, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, (1967), “Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 Yılı Sonunda İstanbul’da Fiyatlar”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 1, s. 36-56.
• SÂMİ, Şemseddin, (1978), Kamus-ı Türki, İstanbul.
• SARIKAYA, Saffet, (1999), “Osmanlı Devletinin İlk Asırlarında Toplumun Dini Yapısına Ahilik Açısından Bir Bakış Denemesi”, SDÜİFD, S. 6: s. 49-67.
• SAYDAM, Abdullah, (2015), Osmanlı Medeniyeti Tarihi, İstanbul: Kitapevi.
• SÜMER, Faruk, (2009), “Selçuklular”, TDVİA, C. XXXVI, İstanbul, s. 365-371.
• SÜSLÜ, Özden, (1976), “Topkapı Sarayı ve Türk İslam Eserleri Müzelerinde Bulunan 16. yüzyıla Ait Osmanlı Minyatürlerinde Kumaş Desenleri”, Sanat Tarihi Yıllığı, VI: s. 215-278.
• ŞEKER, Cengiz ve ÇAKIR, Baki, (2013), “Fütüvvet Teşkilatı, Melametiye Hareketi, Ahilik ve İktisadi Hayat”, Hece Dergisi, Yıl 17, S. 198-200: s. 201-213.
• ŞEN, Serkan, (2007), Orhon, Uygur Ve Karahanlı Metinlerindeki Meslekler Bağlamında Eski Türk Kültürü, Doktora Tezi, OMÜSBE, Samsun.
• TABAKOĞLU, Ahmet, (1986), “Sosyal ve İktisadi Yönleriyle Ahilik”, Türk Kültürü ve Ahilik, XXI. Ahilik Bayramı Sempozyumu Tebliğleri, İstanbul.
• TAESCHNER, Franz (1954), “İslam Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilatı)”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 15, S. 1-5: s. 3-32.
• TANER, Ergin, (2009), Osmanlı Esnafı Ticarî ve Sosyal Hayat, Ankara: Halkbank Yayınları.
• TAŞAĞIL, Ahmet, (2004), Göktürkler III, Ankara: TTK.
• TOGAN, A. Zeki Velidî, (1981), Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• TOKAT 18 Numaralı Şer‘iyye Sicili, H. 1229 / M. 1813-1814.
• TOLSTOV, Segej P., (1962), Po Drevnim Del'tam Oksa i Jaksarta, Moskova.
• TOPDEMİR, Hüseyin Gazi, (2001), Türk Düşünce Tarihi, Ankara: AKM Yayınları,.
• TSE, (2013), Kanunname-i İhtisab-ı Bursa, Ankara: TSE Yayınları.
• TUĞ, Kadir (2004). Doğu Turkistan’da Hocalar Donemi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TURAN, Şerafettin, (1990), Türk Kültür Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• TURAN, Osman, (1979), Türk Cihan Hakimiyeti Mefkûresi Tarihi I-II, Ankara.
• Türk Dil Kurumu, (2005), Türkçe Sözlük, Ankara.
• ULUDAĞ, Süleyman, (1996), “Fütüvvet”, TDVİA, C. XIII, İstanbul, s. 259-261.
• ULUTAŞ, Özyurt Selcen, (2014), XIV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Devletinde Alevî-Bektaşî Toplulukların Oluşumu ve Merkezi Yönetim İle İlişkileri, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi SBE, İzmir.
• URFALI MATCOS, (1962), Urfalı Matcos Vakayinamesi ve Papaz Grigor’un Zeyli, (Çeviren: Hrant D. Anreasyan), Ankara.
• ÜLGENER, Sabri F., (2006), İktisadi Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası, İstanbul: Derin Yayınları.
• ÜNVER, Ahmet Süheyl, (1968), Fatih Devri Saray Nakışhanesi ve Baba Nakkaş, İstanbul: İÜ Yayını.
• VARIŞ, Fatma, (1988), Eğitimde Program Geliştirme, Ankara: AÜEBF Yayınları.
• YASİN, Yusufcan, (2014), “8-13. Yüzyıllarda Uygurlarda Eğitim”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 4: s. 151-159.
• YATSENKO, Sergey A., (2011). “Çin Sanatında Erken Dönem Türk Erkeğinin Giyim-Kuşamı”, (Çeviren: Hicran Karataş), Karadeniz, S. 11: s. 112-141.
• YILMAZ, H. Kamil, (2001), “Tasavvufî Açıdan Ashâb-ı Suffa”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, S. 7: s. 9-31.
• YILMAZ, Muhsin, (2000). “Türk Atasözlerinde Eğitim Anlayışı”, AÜEBFD, C. III. S.1-2: s.137-145.
• ZÜRCHER, Erik Jan, (2012), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çeviren: Yasemin Saner, İstanbul: İletişim Yayınları.