Araştırma Makalesi
Yıl 2022,
Cilt: 10 Sayı: 32, 26 - 50, 25.09.2022
Öz
13.yüzyılın büyük sufilerinden biri olan Mevlana Celaleddin Rumi gibi yüzyıllar boyunca
Anadolu’da yaşama, anlama, duyma kültürü oluşturmuş zirve bir şahsiyetin yapıtları üzerinden
eril kültürü sorgulamak, yeni bir gözle yapıtlara sinmiş örtük eril cinsiyeti açık etmek gerekebilir.
Mevlana’nın yapıtlarının dili olan Farsça ve yapıtların çeviri dili Türkçe cinsiyetsiz bir dildir.
Türkçe ve Farsçada, ödünçleme sözcükler dışında erillik, dişilik ve yansızlık gösteren bir
dilbilgisel ulam bulunmadığı gibi cinsiyet, dişil ve eril adıllarla da ayrılmamaktadır. Başka türlü
söylenirse, Türkçe ve Farsça dilbilgisel ve adılsal cinsiyete sahip olmasa bile sözlüksel cinsiyete
sahip bir dildir. Türkçe ve Farsça gibi, cinsiyetsiz ya da sözlüksel cinsiyetli dillerde dişil + eril +
yansız olmaması durumunda yansız adıllar ve yansız sözcükler örtük eril cinsiyetle ifade
edilmektedir. Örtük eril cinsiyet sınırlı sayıda ve belirli sözcüklerde görülmektedir. Mevlana’nın
yapıtlarında seçili örnekler üzerinden {insan + adam/âdem + merd + beşer + genç + çocuk +
yaşlı} gibi sözcükler ya da {biz + sen + o} gibi kişi adılları ya da {herkes/hepsi +kişi +kimse
+biri} gibi belirsiz adıllar çoğu kez erkek cinsiyetini karşılayacak ve kapsayacak niteliktedir. Bu
durum, Mevlana’nın yapıtlarındaki eril dilin ve söylemin altındaki kalıpların sorgulanarak dişilcil –
feminist- bir okumaya tabi tutulmasını gerekli kılmaktadır. Mevlana’nın yapıtlarındaki eril dile
ilişkin belki dilsel zamansalaykırılıktan –anakronizmden- değil, bir süreklilikten söz edilebilir.
Çünkü 800 yıldır Farsçada ve Türkçenin eril dil kullanım sıklığından ve yaygınlığından pek bir
şey kaybettiği söylenemez. Bu makalede, Mevlana’nın yapıtlarındaki örtük eril cinsiyet örnekleri
üzerinden dilsel adaletsizlik serimlenecektir.
Anadolu’da yaşama, anlama, duyma kültürü oluşturmuş zirve bir şahsiyetin yapıtları üzerinden
eril kültürü sorgulamak, yeni bir gözle yapıtlara sinmiş örtük eril cinsiyeti açık etmek gerekebilir.
Mevlana’nın yapıtlarının dili olan Farsça ve yapıtların çeviri dili Türkçe cinsiyetsiz bir dildir.
Türkçe ve Farsçada, ödünçleme sözcükler dışında erillik, dişilik ve yansızlık gösteren bir
dilbilgisel ulam bulunmadığı gibi cinsiyet, dişil ve eril adıllarla da ayrılmamaktadır. Başka türlü
söylenirse, Türkçe ve Farsça dilbilgisel ve adılsal cinsiyete sahip olmasa bile sözlüksel cinsiyete
sahip bir dildir. Türkçe ve Farsça gibi, cinsiyetsiz ya da sözlüksel cinsiyetli dillerde dişil + eril +
yansız olmaması durumunda yansız adıllar ve yansız sözcükler örtük eril cinsiyetle ifade
edilmektedir. Örtük eril cinsiyet sınırlı sayıda ve belirli sözcüklerde görülmektedir. Mevlana’nın
yapıtlarında seçili örnekler üzerinden {insan + adam/âdem + merd + beşer + genç + çocuk +
yaşlı} gibi sözcükler ya da {biz + sen + o} gibi kişi adılları ya da {herkes/hepsi +kişi +kimse
+biri} gibi belirsiz adıllar çoğu kez erkek cinsiyetini karşılayacak ve kapsayacak niteliktedir. Bu
durum, Mevlana’nın yapıtlarındaki eril dilin ve söylemin altındaki kalıpların sorgulanarak dişilcil –
feminist- bir okumaya tabi tutulmasını gerekli kılmaktadır. Mevlana’nın yapıtlarındaki eril dile
ilişkin belki dilsel zamansalaykırılıktan –anakronizmden- değil, bir süreklilikten söz edilebilir.
Çünkü 800 yıldır Farsçada ve Türkçenin eril dil kullanım sıklığından ve yaygınlığından pek bir
şey kaybettiği söylenemez. Bu makalede, Mevlana’nın yapıtlarındaki örtük eril cinsiyet örnekleri
üzerinden dilsel adaletsizlik serimlenecektir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Bolay, Süleyman Hayri. 1988. “Âdem” ss. 358-363 içinde Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.1, İstanbul: TDV Yayınları.
- Braun, F. 1997. “Covert Gender in Turkish”, VIII. Uluslararası Türk Dilbilimi Konferansı Bildirileri, (Yay: Kamile İmer-N. Engin Uzun), pp. 267- 274, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
Toplam 2 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Eylül 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 23 Ocak 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 10 Sayı: 32 |
Avrasyad''de yayınlanan makaleler, Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) ile lisanslanmıştır. Bilimsel araştırmaları kamuya ücretsiz sunmanın bilginin küresel paylaşımını artıracağı ilkesini benimseyen dergi, tüm içeriğine anında açık erişim sağlamaktadır. Makalelerdeki fikir ve görüşlerin sorumluluğu sadece yazarlarına ait olup Avrasyad''nin görüşlerini yansıtmazlar. Kullanım Şartları ve Gizlilik Politikası