Shoes in The Anatolian Turkish Folklore

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 34, 299 - 324, 20.03.2023

Özlem Ünalan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1213464

Öz

Shoes has been a part of human life since the earliest periods of human history; bark, leaves, etc. ıt is one of the products that are made of materials and modernized over time. Shoes are one of the important clothing materials of human life and that’s not a gear only meeting a person’s need of protecting his/her feet. They are a product of a tradition with their manufacturing, shapes and colors, as well as the beliefs and practices that have developed around them. Shoe making and yemeni making which have begun to lose their importance in the face of today’s modern sense of shoe making are one of the unique vocations that can be evaluated within vocational folklore.
In the Anatolian Turkish folklore, shoes have a wide area of usage. In engagement and wedding ceremonies, the groom’s family gives the bride shoes besides other presents. In births, newborns are presented with snoozies and baby shoes. In festivals, one of the clothes bought for children is shoes. The Turkish folk literature gives place to shoes and other concepts related to shoes in genres like fairy tales, poems, folk songs and riddles. Shoes are often used in transition periods, beliefs related to evil eye and folk medicine and in rituals. Shoes are used in the treatment of a variety of illnesses, especially in line with spell-related methods. Positive and negative meanings are attributed to shoes with the way they are taken off, their direction and the way they are put on the right or the wrong foot.
The present study will primarily touch upon the place of shoes in the Turkish folklore. The study will discuss the usage of shoes in the Turkish folk literature products, their place in festival traditions and symbolic features of shoe colors. The study will also discuss the beliefs and rituals that have developed around shoes in birth, marriage and death customs, ways of using shoes in beliefs related to evil eye and usage areas of shoes in folk medicine practices. The practices and beliefs that developed around shoes in Anatolia will be determined, and the reasons for these practices and beliefs will be evaluated within the framework of the functions of folk culture products.

Anahtar Kelimeler

Shoes, Transition Periods, Folk Medicine, Folk Beliefs, Evil Eye

Anadolu Türk Folklorunda Ayakkabı

Öz

Ayakkabı, insanın yalnızca ayaklarını koruma ihtiyacını karşılayan bir eşya değildir. Yapılışıyla, şekliyle, rengiyle, çevresinde gelişen inanışlar ve uygulamalarla bir geleneğin ürünüdür. Günümüzün modern ayakkabıcılık anlayışı karşısında önemi azalmaya başlayan ayakkabıcılık ve yemenicilik, meslek folkloru içinde değerlendirilebilecek yegâne mesleklerden biridir.
Anadolu Türk folklorunda ayakkabının kullanım alanı oldukça geniştir. Nişan ve düğün merasimlerinde damat tarafı, geline diğer hediyelerle birlikte ayakkabı götür. Doğumlarda yeni doğan bebeklere panduf ve bebek ayakkabısı hediye edilir. Bayramlarda çocuklara alınan bayramlıklardan biri de ayakkabıdır. Türk halk edebiyatında masal, mâni, türkü, bilmece vb. türlerde ayakkabıya ve ayakkabıyla ilgili diğer kavramlara yer verilir. Ayakkabı geçiş dönemlerinde, nazarla ve halk hekimliğiyle ilgili inanışlarda ve ritüellerde sıkça kullanılır. Çeşitli hastalıkların tedavisinde özellikle büyüsel yöntemler doğrultusunda ayakkabıdan yararlanılır. Çıkarıldığı biçimiyle, yönüyle, ters veya düz giyilişiyle ayakkabıya olumlu ve olumsuz manalar yüklenir.
Bu çalışmada öncelikle genel olarak ayakkabının Türk folklorundaki yerinden söz edilecektir. Türk halk edebiyatı ürünlerindeki kullanımına, bayram geleneklerindeki yerine ve ayakkabı renginin sembolik özelliklerine değinilecektir. Doğum, evlilik ve ölüm âdetlerinde ayakkabı çevresinde gelişen inanışlara ve ritüellere, nazarla ilgili inanışlarda ayakkabının kullanım şekillerine ve halk hekimliği uygulamalarında ayakkabının kullanım sahasına yer verilecektir. Bu çalışmayı gerçekleştirebilmek için ayakkabıyla, geçiş dönemleriyle, nazar inanışlarıyla ve halk hekimliğiyle ilgili literatür taraması yapılmış ve bunlarla ilgili kitaplar, tezler ve dergiler taranmıştır. Anadolu’da ayakkabı çevresinde gelişen inanışlar ve uygulamalar tespit edilmiş ve bunların sebepleri izah edilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Ayakkabı, Geçiş Dönemleri, Halk Hekimliği, Halk İnanışları, Nazar.

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan. 1961. Türkiye’de Doğumla İlgili Adet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Acıpayamlı, Orhan. 1963. “Türkiye’de Yağmur Duası ve Psiko-Sosyal Metot’la İncelenmesi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. XXI, S.1-2, 1-39.
• Açar Güney, Saliha. 2015. Erzurum’da Kadınla İlgili Halk İnanışları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Araz, Rıfat. 1995. Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Arıcı, Betül. 2018. Konya İli Selçuklu İlçesi Halk İnanışları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Uşak: Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydınoğlu, Burcu. 2005. Tire Merkezinde Halk İnanışları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydınoğlu, Gülali. 1968. “Posof’ta Düğün Adetleri”. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Y.19, C. 11, İstanbul, 5084.