“At The East Gate” Hungarıan Avıatıon Oszkár Asbóth's Ottoman Avıatıon Development Project and Istanbul Days (1913)

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 35, 875 - 905, 20.06.2023

Müjdat Karagülmez

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1241391

Öz

Anahtar Kelimeler

Havacılık, Osmanlı, Türk Hava Kuvvetleri, Macar, Oszkár Asbóth

“Doğu Kapısında” Macar Havacı Oszkár Asbóth’un Osmanlı Havacılığını Geliştirme Projesi ve İstanbul Günleri (1913)

Öz

Osmanlı Devleti, uçakların tarih sahnesine çıktıkları ilk andan itibaren bu hava araçlarına aşina olmuştur. İstanbul’da 1909 yılında yapılan uçuş gösterileri ile Osmanlı halkı ilk defa bu deneyimi yaşamıştır. Avrupalı devletler, uçakların askeri anlamda önemini kısa sürede kavramış ve 1909 yılından itibaren uçakları ordu envanterine almışlardır. Osmanlı Devleti’nin bu dönemde uçaklara ilgisi artmış ve Mahmut Şevket Paşa’nın 12 Ocak 1910 tarihinde Harbiye Nazırı olmasından sonra bu alanda teşkilatlanmaya gidilmiştir. Trablusg Savaşı’nda İtalyan ordusu ilk kez bir uçağı savaş unsuru olarak Osmanlı Devleti’ne karşı kullanması sonrasında Osmanlı hava gücünün gerekliliği bir kez daha ortaya çıkmıştır. Nitekim Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu mali durum, uçak satın alınmasında bir takım sorunlar yaratmıştır. Bağış kampanyaları ile ilk Osmanlı uçakları alınmış ve Avrupa’ya pilotaj eğitimine gönderilen subayların yurda dönmesiyle bu alanda önemli bir atılım sağlanmıştır. Balkan Savaşları Türk havacılık tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bu savaşta, Osmanlı Devleti ilk kez bir savaşta uçak kullanmıştır. Savaşın ilk safhasında Türk havacıları yetersiz kalırken savaşın ikinci safhasında önemli keşif ve gözetleme harekatları icra etmişlerdir.
Savaş devam ederken Macar havacı Oszkár Asbóth’un, Osmanlı havacılığını geliştirmek amacıyla şahsi bir proje başvurusu olmuştur. İstanbul’daki Ganz şirketi müdürü Frigyes Tóbiás ile irtibata geçen Asbóth, Osmanlı Harbiye Nazırlığı ile onun aracılığıyla temas kurmuştur. Asbóth’un Tóbiás aracılığıyla Harbiye Nazırlığına gönderdiği projesi oldukça beğenilmiştir. Bunun üzerine Asbóth, müzakereleri yürütmek amacıyla 13 Ağustos 1913’te İstanbul’a gelmiştir. Asbóth, Harbiye Nazırlığında çeşitli müzakereler yürütmüş ve müzakereler boyunca tayyare mektebinin kurulması, uçak fabrikasının kurulması gibi çeşitli konularda projesini Osmanlı mercilerine iletmiştir. Onun projesi, Osmanlı Harbiye Nazırlığı tarafından çok beğenilmiş ve ön protokoller imzalanmıştır. Nitekim bu gelişmelerden haberi olan Fransızların devreye girmesiyle Asbóth’un projesi beklemeye alınmış ve Birinci Dünya Savaşı’nın çıkması nedeniyle de iptal edilmiştir.
Bu çalışmada, Macaristan’da ve Avrupa’da helikopterin mucidi olarak tanınan Oszkár Asbóth’un Osmanlı havacılığı için geliştirdiği projesi aktarılacaktır. Asbóth’un Harbiye Nazırlığın yapmış olduğu görüşmeleri ve İstanbul günleri bizzat onun hatıratı ışında ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Havacılık, Osmanlı, Türk Hava Kuvvetleri, Macar, Oszkár Asbóth, Havacılık, Osmanlı, Türk Hava Kuvvetleri, Macar, Oszkár Asbóth

Kaynakça

• “Asbóth Oszkár”. 1967. A Magyar Életrajzi Lexikon (Macar Biyografi Ansiklopedisi), Első Kötét A-K. Budapest: Akadémiai Kiadó. Bödők, Zsigmond. 2002. “Oszkár Asbóth (1891-1960)”. A Magyar Feltalálók Repülés Történetében (Havacılık Tarihinde Macar Mücitler). Budapest: Nap Kiadó. Duran, Onur. 2021. “Osmanlı Havacılığının Kuruluş Çabaları (1911-1912)”. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Tokat. Köksal, Orhan. 2021. “Osmanlı Devleti’nde Balon ve Tayyare Uçuşları (1789-1912)”. Dr. Cezmi Karasu Armağanı: Ustaya Saygı. Ed. Kolutek, Mikail, Sarı, Çağhan, Köksal, Orhan. Ankara: Gazi Kitabevi. Kural, Fethi. 1974. Kuruluş Yıllarında Türk Askeri Belgeleri (1909-1913). Ankara: Hv. Bas. ve Neş. Md.lüğü Yay.