On The Use of The Word “Irem” in Classic Turkish Poetry

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 36, 363 - 392, 20.09.2023

Ahmet Çolak

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1305203

Cited By: 1

Öz

A poet is an artist whose material is words and whose mortar is the world of imagination. His most important works are his poems. Poets create these poems by adding layers of meaning to the words and concepts they use. They have goals and thoughts such as being original, successful and superior by giving new meanings to words with associations. When these words, concepts and dreams are examined, the poet's world of thought can be discovered. However, in order to make this discovery about the divan poet, researchers must have a wealth of knowledge. The vocabulary of classical Turkish poetry, literary arts, symbols, rules such as prosody are just some of the things that the researcher should have in his knowledge. After this accumulation, deep, rich and different dreams become understandable. In this study, which is prepared on the use of the word İrem, the layered meanings of the word "irem", which has gained a richness of meaning with the poet's imagination, will be tried to be determined. İrem means "the place that was built by Şeddâd, taking care of heaven". İrem, who is mentioned in the Qur'an, has become frequently mentioned in divan poetry with her form there. İrem, which is defined as negative by religious sciences, has gained a positive meaning in literary texts, with exceptions, and has been used in a way that evokes happiness. In poems, it is mostly used to mean natural beauty, meeting place, lover's feature. In the study, all this broad meaning circle has been tried to be revealed within the framework of examples and the scope of the word irem has been examined. This review is done by focusing on the context between the word irem and the words that interact directly or secondarily.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, irem, heaven, Şeddâd, bâğ-ı irem

Klasik Türk Şiirinde “İrem” Kelimesinin Kullanımı Üzerine

Öz

Şair, malzemesi kelime, harcı hayal dünyası olan sanatkârdır. En önemli eseri ise şiirleridir. Şairler bu şiirleri kullandıkları kelime ve kavramlara geniş anlam katmanları katarak oluşturur. Çağrışımlarla kelimelere yeni anlamlar kazandırarak orijinal, başarılı ve üstün olma gibi gaye ve düşünceleri vardır. Bu kelimeler, kavramlar ve hayaller incelendiğinde şairin sahip olduğu düşünce dünyası keşfedilebilir. Ancak divan şairine yönelik bu keşfi yapabilmek için araştırmacıların bir bilgi birikimine sahip olmaları gerekir. Klasik Türk şiirinin kelime hazinesi, edebi sanatları, sembolleri, aruz gibi kuralları araştırmacının bilgi birikimi içerisinde olması gerekenlerden sadece bazılarıdır. Bu birikim sonrası derin, zengin ve farklı hayaller anlaşılabilir hâle gelir. İrem kelimesinin kullanımı üzerine hazırlanan bu çalışmada şairin hayal dünyası ile anlam zenginliği kazanmış olan “irem" kelimesinin katmanlı anlamları tespit edilmeye çalışılacaktır. İrem, "cennete özenilerek Şeddâd tarafından yaptırılmış yer" anlamındadır. Kur’ân-ı Kerim’de bahsolunan İrem oradaki şekli ile divan şiirinde sıklıkla anılır hâle gelmiştir. Dini ilimlerce olumsuz olarak tanımlanan İrem, edebi metinlerde istisnalar dışında pozitif bir anlama kavuşmuş ve mutluluk uyandıracak şekilde kullanılmıştır. Şiirlerde ise daha ziyade doğal güzellik, buluşma yeri, sevgilinin özelliği gibi manalara gelecek şekilde kullanılır. Çalışmada örnekler çerçevesinde bütün bu geniş anlam dairesi ortaya konulmaya çalışılmış ve irem kelimesinin kapsamı incelenmiştir. Bu inceleme, irem kelimesi ile doğrudan veya ikincil olarak etkileşim hâlindeki kelimeler arasındaki bağlama odaklanılarak yapılmıştır

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, irem, cennet, Şeddâd, bâğ-ı irem

Kaynakça

• Açıl, Berat. 2015. “Klasik Türk Şiirinde Estetik Bir Unsur Olarak Çiçekler”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 5: 1-28.
• Akalın, Erkan. 2019. “Klasik Türk Şiirinde Bir Fahriye Yolu: Mesleki Yakıştırmalar”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2(1): 503-526.
• Akdoğan, Yaşar. 1979. “Ahmedî Dîvânı ve Dil Hususiyetleri”. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. Akkuş, Metin. 1993. Nef’î Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları. Akkuş, Yasemin. 2015. “Klasik Türk Şiirinde Kâğıt (Kâğıttan Hayaller)”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 33: 165-206.
• Arslan, Mehmet ve İsmail Hakkı Aksoyak. 1994. Haşmet Külliyatı. Sivas: Dilek Matbaacılık. Arslan, Mehmet. 1999. Türk Edebiyatında Manzum Surnameler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Aslan, Halide. 2009. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Mübarek Gün ve Gecelerden Kandiller”. İstem 13: 199-231. Ataseven, Yusuf ve Onur Aykaç. 2018. “İlahlık Güden Zalim Bir Hükümdarın Hikâyesi: Hazâ Hikâyet-i Şeddâd bin ‘Âd”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11(61): 5-11. Ayan, Hüseyin. 2002. Nesîmî, Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni. C. 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aynur, Hatice. 2015. “Şehri Sözle Resmetmek: Osmanlı Edebi Metinlerinde İstanbul“. ss. 128-145 içinde Büyük İstanbul Tarihi. C. 7. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları. Ayverdi, İlhan. 2010. Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat. Babür, Yusuf. 2020. “Klasik Türk Şiirinde Gayr-i İslami İnanç Unsurlarının Kullanımı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 30(2): 165-188.
• Batislam, H. Dilek. 2002. “Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ, Anka Ve Simurg”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 3(7): 185-208.
• Bayram, Yavuz. 2001. “Çiçeklerle Diğer Bitkilerin Dîvân Şiirine Yansımaları ve Anlam Çerçeveleri”. Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun. Bayram, Yavuz. 2007. “Divan Şiirinde Tarımsal Ürünler”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi: Özel Sayı: 81-96.
• Bayram, Yavuz. 2007. “Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”. Turkish Studies 2(4): 209-219. Bozkurt, Nebi. 2001. “Kandil”. ss. 300-301 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Büyükkarcı Yılmaz, Fatma. 2014. “Divan Edebiyatında Nakş ve Nakkaş 1: İlk Yüzyıllar”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 12(12): 13-28.
• Ceylan, Gürkan. 2001. Osmanlı’dan Günümüze Dört Gözde Çiçek: Güller, Karanfiller, Lâleler ve Sümbüller. İstanbul: Flora Yayıncılık.
• Ceylan, Ömür. 2011. “Tâvûs”. ss. 184-184 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmet. 1977. Yahyâ Bey, Dîvan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Çavuşoğlu, Mehmet. 1981. Hayretî, Divan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Çeltik, Halil. 2010. “Âşığın Trajik İkilemi: Vuslat ve ayrılık”. Turkish Studies 5(3): 135-145. Çetin, Onur. 2019. “Osmanlı Mezar Taşlarında Bitkisel Motifler Etrafında Gelişen Kültür ve İnanç Dünyası: Eyüp Örneği”. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi 6(36): 1189-1197.
• Çetin, Yusuf ve Bahar Yayık. 2021. “Tasavvuf Düşüncesinde Servi Ağacı ve Türk-İslam Sanatındaki Yansımaları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 100: 485-514. Çolak, Ahmet. 2014. “Klasik Türk Edebiyatının Fabl Örneği ‘Dâsitân-I Tûtî Vü Karga’ Mesnevisi”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 2 (5): 451-468.
• Demirbağ, Ömer. 2019. “Divan Şiirinde Kıskançlık”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 45: 13-30.
• Deniz, Sebahat. 2005. Tecellî ve Dîvânı. İstanbul: Veli Yayınları. Devellioğlu, Ferit. 2003. Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. Ergin, Muharrem. 1980. Kadı Burhaneddin Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Eskigün, Kübra. 2006. “Klasik Türk Şiirinde Efsanevi Kuşlar”. Yüksek lisans tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Fatiş, Emrullah. 2015. “Huri, gılman ve vildanların kimliği problemi”. Kelam Araştırmaları Dergisi 13(1): 121-139. Gıynaş, Kamil Ali. 2017. Pervâne Bey Mecmuası. E-kitap. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. 2004. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkilâp Kitabevi. Gürgendereli, Müberra. 2002. Hasan Ziyai Hayatı-Eserleri-Sanatı ve Divanı (İnceleme-Metin). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Harman, Ömer Faruk. 2000. “İrem”. s. 443 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İpekten, Haluk. 1970. N’a’ili-i Kadîm Divânı-Edisyon Kritik. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. İpekten, Haluk. 1974. Karamanlı Nizâmî, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı. Ankara: Sevinç Matbaası. İpekten, Haluk. 1996. Divan Edebiyatında Edebî Muhitler. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. İpekten, Haluk. 2011. Nâilî Hayatı-Sanatı-Eserleri. Ankara: Akçağ Yayınları. Kahraman, Gülay. 2012. “Perîşân Çiçek Sünbül ve Klasik Türk Şiirinde İşlenişi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1(2): 288-319.
• Kanar, Mehmet. 2012. Arapça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları. Karagöz, İsmail. 2010. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Karahan, Abdülkadir. 1949. “XVI. Asır Divan Şairlerinden Figanî ve Şiirleri 1”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 3(2): 389-410.
• Karahan, Abdülkadir. 1966. Figanî ve Divançesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Kartal, Ahmet. 2009. Muallim Nâcî, Lügat-i Nâcî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Kaya, Bayram Ali. 1996. “Azmîzâde Hâletî: Hayatı, Edebi Kişiliği ve Dîvânı'nın Tenkitli Metni” Doktora tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne. Kaya, Bayram Ali. 2015. “Klasik Türk Şiirinde Şifalı Bitkiler Üzerine Bir Deneme”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 15: 263-314. Kırkkılıç, Ahmet ve Yusuf Sancak. 2009. Ahterî Mustafa Efendi, Ahterî-i Kebir. Ankara: Türk Dil Kurumu Köksal, M. Fatih. 2003. Derviş Hayali, Ravzatü’l-Envar. İstanbul: Kitabevi Yayınları. Kurnaz, Cemal. 1992. “Bülbül”. ss. 485-486 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Kurnaz, Cemal. 1996. “Gül”. ss. 219-222 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kurnaz, Cemal. 2009. Ahmet Talât Onay, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: H Yayınları. Kurtoğlu, Orhan. 2011. “Osmanlı Sosyal Hayatında Şiir: Divan Şiirinde Afnâmeler ve Cem Sultan’ın Kerem Kasidesi”. Gazi Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 1(8): 285-310. Küçük, Sabahattin. 2011. Bâkî Dîvânı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Mermer, Ahmet. 1991. Mezâkî, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Onan, Necmettin Halil. 1955. Fuzuli, Leylâ ile Mecnun. İstanbul: Maarif Basımevi. Özbağı, Tevhide. 2002. “Geleneksel Türk Takıları”. Türkler Ansiklopedisi içinde. C. 7. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Özcan, Abdulkadir. 1996. “Gulâm”. ss. 184 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Özerol, Nazmi. 2012. “Bâkî’de Gül”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5(9): 145-157. Öztürk, Mürsel ve Derya Örs. 2009. Mütercim Âsım Efendi, Burhân-ı Katı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Pala, İskender. 2009. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları. Pala, İskender. 1992. “Bezm-i Cem”. ss. 105-106 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Parlatır, İsmail. 2006. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi. Saraç, Mehmet A. Yekta. 2002. Emrî Divanı. İstanbul: Eren Yayıncılık. Sungur, Necati. 2006. Tâcî-zâde Cafer Çelebi, Heves-nâme (İnceleme-Tenkitli Metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sürücü, İbrahim. (2006). “Kur’an’da Geçen Yer Adları”. Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Van.
• Şemseddin Sami. 1316. Kâmûsu’l-‘Alâm. C. 2. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Şenocak, Ebru. 2016. “Halk Anlatı ve İnanışlarında Mitolojik Bir Meyve: Nar”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 4(8): 228-251.
• Şentürk, Ahmet Atilla. 2011. “Metinbankası Projesi ve Eski Türk Edebiyatı Metinlerini Yeniden Okuma ve Yorumlamaya Dair Düşünceler” Yücel Dağlı Anısına. İstanbul: Turkuaz Yayınları. Topal, Ahmet. 2012. “Klasik Türk Şiirinde Şam-ı Şerif”. Atatürk Üniversitesi Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 48: 51-70.
• Uludağ, Süleyman. 2005. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları. Wensinck, A. J. (1978). “İrem Zâtül-imâd”. ss. 1058-1059 içinde İslâm Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.