RİTÜELDEN OYUNA UYGUR ÇOCUK OYUNLARI

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 37, 203 - 224, 15.12.2023

Tugba Gönel Sönmez

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1402029

Cited By: 1

Öz

Ritüeller, bir toplum veya grup içerisinde, belirli dönemlerde belirli bir sıra ile çeşitli jest, sembol, davranış veya etkinliklerin tekrarlandığı, dinî veya dindışı bir anlam ve amaç doğrultusunda gerçekleştirilen geleneksel uygulamalardır. Bu amaçlar arasında dinî ibadet, törensel kutlamalar, geçiş ritüelleri, toplumsal birliği güçlendirme ve koruma, halk hekimliği veya büyüsel uygulamalar gibi çeşitli sosyal ve kutsal zaman etkinlikleri yer almaktadır. Dolayısıyla ritüeller, genellikle toplum tarafından ortaklaşa icra edilir ve toplumun bir parçası olan bireyler arasında iletişimi, dayanışmayı ve bağları güçlendirir. Aynı zamanda ritüeller, bireylere aidiyet duygusu ve toplumsal kimlik kazandırır.
Yetişkin dünyasının taklidi mahiyetindeki çocuk oyunları, toplumsal yaşamın her aşamasını inceleyebilmek için önemli bir kaynak niteliğindedir. Çocuklar, gözlem güçleri, taklit yetenekleri ve güçlü bellekleri ile geçmişi koruma ve saklama konusunda etkili bir rol oynarlar. Çocuk oyunları, bilişsel, fiziksel, duyusal gelişim özellikleri, katılımcıların niteliği, niceliği ve cinsiyeti, icra bağlamı gibi birçok değişkene bağlı olarak sınıflandırılmaktadır. Belirli bir kültürel ve dinî bağlamda, sosyal yaşamın ve inanç pratiklerinin taklidinden beslenen ritüel nitelikli çocuk oyunları, toplumun bir parçası olan çocuklar tarafından her toplumda icra edilmektedir. Nitekim Uygur Türkleri tarafından gerçekleştirilen ritüeller, çocuk oyunları arasında yer bulmakta, mevsimlik törenlerde, çeşitli tabiat olaylarını karşılarken, ürün hasadı sırasında, kutsal zaman niteliğindeki bayramlar, aylar, kandil gecelerinde ve milli bayramlarda, kalabalık çocuk grupları tarafından oynanmaktadır. Yetişkinlerin evren tasavvurunun taklidi ve sembolü niteliğindeki bu oyunlar, ilk çağlardan itibaren geçirdiği değişim ve dönüşüm vasıtasıyla Uygur Türklerinin toplumsal belleğinde önemli bir sembolik değer oluşturmakla birlikte kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasında önemli bir araç işlevi görürler. Çocuklar, bu oyunlar aracılığıyla Uygur kültürünün temel unsurlarını, inançlarını, yaşam tarzını ve değerlerini öğrenirler. Bu sayede toplumun ortak hafızası ve kimliği, gelecek kuşaklara aktarılır. Ritüel nitelikli çocuk oyunları, aynı zamanda çocukların sosyal becerilerini geliştirmelerine, iletişim kurma, işbirliği yapma, takım çalışması, liderlik becerileri gibi sosyal yeteneklerin kazanılmasına katkı sağlar.
Çalışmada, Uygur Türkleri arasında oynanan ritüel nitelikli çocuk oyunları, kutsal ve sosyal zaman, mekan, icra ve icracı özellikleri bağlamında ele alınmaktadır. Ayrıca ritüel karakteristikteki Uygur çocuk oyunları, klasik ve modern oyun kuramları ve oyunun toplumsal işlevi bağlamında bütüncül bir bakış açısıyla literatür taramasından elde edilen verilerle değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Uygurlar, Ritüel, Çocuk Oyunları

Kaynakça

• And, Metin. 2012. Oyun ve Bügü Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Böreyar, Muhemmet Abliz. 2008. Uygur Balilar Égiz Edebiyati Kamusi. Kaşkar: Keşker Uygur Neşriyati.
• Célil, Ablet. 2010. “Uygur Helk Oyunlirini Türge Ayriş Toğrisida”. Hoten Pédagogika Aliy Téhnikomi İlmiy Jurnili 97: 8-12.
• Davut Rahile, Abliz Hélimgül. 2015. Uygur Meşrepliri Hekkide Omumiy Bayan. Urumçi: Şincan Helk Neşriyati.
• Davut Rahile, Muhpul Yasin. 2011. Uygur Meşrep Medeniyiti I. Urumçi: Şincan Güzel Senet-Foto Süret Neşriyati.y
• Durkheim, Emile. 2005. Dini Hayatın İlkel Biçimleri. Çev. Fuat Aydın. İstanbul: Ataç Yayınları.
• Ebey Abdurahman, İmin Ehmet. 2006. Uygur Helk Oyunliri. Urumçi: Şincan Helk Neşriyati.
• Elişir, Méhrinur. 2003. “Uygur Balilar Koşaklirida Hecviy Haraktér”. Hoten Pédagogika Aliy Téhnikomi İlmiy Jurnili 2: 64-66.
• Erikson, Erik H. 1950. Childhood and Society. New York: Norton Company.
• Frazer, James G. 2004. Altın Dal C. 1. Çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Freud, Sigmund. 1961. Beyond the Pleasure Principle. Çev. James Strachey. New York: W.W. Norton Company.
• Gluckman, Max. 1965. Politics, Law and Ritual in Tribal Society. Oxford: Basil Blackwell.
• Gomme, Alice B. 1894. Traditional Games of England, Scotlandand lreland I. London. https://www.gutenberg.org/files/41727/41727-h/41727-h.htm (Erişim Tarihi: 12.06.2023).
• Gopur, Hurşide. 2009. “Uygur Enenivi Balilar Oyunu Hekkide Tetkikat”. Yüksek Lisans Tezi, Şincan Univérsitéti Filologiye İnstitüti, Şincan.
• Gönel Sönmez, Tugba. 2022. “Uygur Halk Mutfağında Tören Yemekleri”. Halk Gastronomisi. Ed. Mehmet Aça vd. İstanbul: Motif Vakfı Yayınları: 143-160.