THE CINEMA OF ZEKİ DEMİRKUBUZ IN THE CONTEXT OF SOCIOLOGY OF TURKISH CINEMA AND THE CRITICAL THEORY

Year 2025, Volume: 13 Issue: 43, 425 - 442, 15.06.2025

Mümtaz Levent Akkol

Abstract

Cinema has very strong ties with society. Cinema, which includes almost every branch of art, is capable of responding to all of the social functions of art. Cinema, with its narrative role, holds a mirror to society and fulfills the functions of raising social awareness and bringing together with thought, starting from the individual. When viewed from the perspective of critical theory, the biggest obstacle to the social functions of cinema is the culture industry’s use of cinema as a tool of consumption ideology. In this case, the importance of original cinema production, independent of consumption ideology, increases. Zeki Demirkubuz’s cinema can be shown as an example of independent cinema that has escaped the hegemonic field of consumption ideology. Evaluation of Demirkubuz’s cinema in the context of critical theory can be continued by starting with the search for reality beyond the given and addressing its unique dialectical narrative. Demirkubuz’s films have a different and important place that meets with the quality of “originality” that determines the value of art. Demirkubuz’s contribution to the sociology of Turkish cinema by narrating people with the strongest emotions and events has been examined in this study and evaluated within the scope of the interpretative approach. This evaluation was based on critical theory within the qualitative paradigm and was carried out by adopting a hermeneutic approach.

Keywords

Sociology of cinema , Sociology of Turkish Cinema , Critical Theory , Zeki Demirkubuz Cinema , Sociology of Art

ZEKİ DEMİRKUBUZ SİNEMASI ÜZERİNDEN TÜRK SİNEMASININ SOSYOLOJİK ANALİZİ: ELEŞTİREL TEORİ BAĞLAMINDA BİR İNCELEME

Abstract

Sinemanın toplumla bağları oldukça kuvvetlidir. Hemen her sanat dalını bünyesinde barındıran sinema, sanatın toplumsal işlevlerinin tamamına cevap verebilecek niteliktedir. Sinema anlatıcı rolü ile topluma ayna tutmakta, bireyden hareketle toplumsal bilinçlendirme ve düşünce ile buluşturma işlevlerini yerine getirmektedir. Eleştirel teori perspektifinden bakıldığında sinemanın toplumsal işlevleri önündeki en büyük engel kültür endüstrisinin sinemayı tüketim ideolojisinin bir aracı olarak kullanmasıdır. Bu durumda tüketim ideolojisinden bağımsız özgün sinema üretiminin önemi artmaktadır. Zeki Demirkubuz’un sineması tüketim ideolojisinin hegemonik alanından kurtulmuş bağımsız sinemaya örnek olarak gösterilebilir. Demirkubuz sinemasının eleştirel teori bağlamında değerlendirilmesi; gerçekliği verili olanın ötesinde araması ile başlatılarak kendine özgü diyalektik anlatımının ele alınması ile sürdürülebilir. Demirkubuz filmlerinin, sanatın değerini belirleyen “özgünlük” niteliği ile buluşan farklı ve önemli bir yeri vardır. Demirkubuz’un, Türk sinemasının sosyolojisine insanı en güçlü duygularla ve olaylarla anlatmış olması ile sunduğu katkı bu çalışmada incelenmiş ve yorumlayıcı yaklaşım kapsamında değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme nitel paradigma kapsamında eleştirel teori temelli kurulmuş, hermönitik yaklaşım benimsenerek yürütülmüştür.

Keywords

Sinema Sosyolojisi , Türk Sinemasının Sosyolojisi , Eleştirel Teori , Zeki Demirkubuz Sineması , Sanat Sosyolojisi

References

• Adorno, Theodor W. 2005. Minima Moralia. Çev. Orhan Koçak, Ahmet Doğukan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Adorno, Theodor. W. 2012. Kültür Endüstrisi, Kültür Yönetimi. Çev. N. Ülger, M. Tezel, E. Gen. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Adorno, Theodor. W. 2003. “Kültür Endüstrisini Yeniden Düşünürken”. Cogito Dergisi, (36), 76-83.
• Adorno, Theodor. W. , Horkheimer Max 2014. Aydınlanmanın Diyalektiği. Çev. Ülner ve E.Ö. Karadoğan. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Aytimur, Gökhan R. 2022. Theodor Adorno ve Walter Benjamin’de Sanat Eserinin Doğası. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Başhan, Erdem 2022. “Sinemada Sosyal Kontrol ve Düzen: Sosyal Normlar Ekseninde Yeraltı Filminin İncelemesi”. Ed. G. Parlayandemir. Türk Sinemasında Örneklerle Sinema Sosyolojisi (97-112). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Behrens, R. 2011. Adornu Sözlüğü. Çev. M.Tüzel. İstanbul: Versus Kitap.
• Berstein, J. M. 2012. “Kitap sunumu”. İçinde (T. W. Adorno) Kültür Endüstrisi, Kültür Yönetimi (ss.7-33). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Daldal, Aslı 2005. 1960 Darbesi ve Türk Sinemasında Toplumsal Gerçekçilik. İstanbul: Homer Yayınları.
• Dellaloğlu, Besim F. 2014. Frankfurt Okulunda Sanat ve Toplum. İstanbul: Say Yayınları.
• Diken, Bülent., Laustsen, Carsten. B. 2014. Filmlerle Sosyoloji. Çev. S. Ertekin. İstanbul: Metis Yayınları.
• Er, Fuat 2010. “Aşkın Tanrısı: Masumiyet, Kader”. Haz. A. Pay, Yönetmen Sineması: Zeki Demirkubuz (101-124). İstanbul: Küre Yayınları.
• Erkek, Fatma 2022. “Walter Benjamın’in Film Kuramı: Filmin Politik Etkisi”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi (33): 399-422.
• Gans, Herbert J. 2005. Popüler Kültür ve Yüksek Kültür. Çev. E. O. İncirlioğlu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gökalp, Emre 2004. “Türkiye’de Spor Basını ve Milliyetçilik Söylemi”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gökalp, Emre 2013. “Kültür ve Toplum”. Ed. N. Suğur, Sosyolojiye Giriş (98-124). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Günevi Uslu, Evren 2018. “Metin Erksan Sinemasında Toplumsal Gerçekçilik ve Bunun Filmlerine Yansıması”. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 3(2): 191-212.
• Karaboğa, Feyza, Yusuf Adıgüzel 2024. “Eleştirel Teori Perspektifinden Barbie Filminin Betimsel Analizi”. Türkiye Film Araştırmaları Dergisi :4(2), 187-213. https://doi.org/10.59280/film.1558319
• Koluaçık, İhsan 2025. “Adorno’nun Sinema Hakkında Değişen Düşünceleri: Alexander Kluge Sineması ve Abschied Von Gestern/Anita G. Filmi”. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi (UDEKAD) 8(1): 154-171. https://doi.org/10.37999/udekad.1614782
• Sever, Neşe 2019. Sinema ve Toplumsal İşlevi. Ed. Ö.N. Soykan, Sanat Sosyolojisi – Kuram ve Uygulama (153-167). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Öztürk, Ali 2024. “Gündelik Hayat Sosyolojisi ve Sinema: “Neşeli Hayat” Film Örneği”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 23(91): 943-962. https://doi.org/10.17755/esosder.1394621
• Öztürk, Serdar 2023. “Kurtuluş Kayalı ile Söyleşi”. SineFilozofi Dergisi : 8(16), 395-402.
• Pay, Ayşe, Ebru Afat 2010. “Zeki Demirkubuz: Dosteyevski Olmasaydı, Edebiyat Olmasaydı Sinemacı Olmazdım”. Haz. A. Pay, Yönetmen Sineması: Zeki Demirkubuz (101-124). İstanbul: Küre Yayınları.