MASALLARDA SOSYALLEŞME UNSURU OLARAK YİYECEK VE İÇECEKLER: ÜÇ NAR MASALI

Yıl 2025, Sayı: 122, 1 - 22, 22.06.2025

Meriç Harmancı , Tuğba Mezlin

Öz

Toplumsal kültürün aktarımında önemli bir rol üstlenen masallar, bireyin yaşamındaki sembolik ögelerin temsillerini içermesi bakımından, derinlemesine imge ve anlatılar barındırır. Kolektif hafızanın arkaik sembollerine ilişkin birçok iz, masallar aracılığıyla sürülebilmektedir. Kolektifin ve bireyin ihtiyaçları ile yaşam pratikleri, masal evrenine dâhil edilir. İnsanın ilk ve en temel ihtiyacı olan beslenme kültürü ve yiyecek içecekler hem somut hem de sembolik anlamlarıyla masallarda yer almaktadır. Masallarda yiyecek ve içeceklerin kullanımı, bir sosyalleşme unsuru olabileceği gibi engellerin aşılması, bireyin var olma yolculuğunun simgeleştirilmesi, bireye kendini ve evreni anlama gibi pek çok niteliğin kazandırılmasını da sağlamaktadır. Umay Günay tarafından derlenen Elazığ Masalları’ndan biri olan “Üç Nar” masalı, nar, su ve keklik gibi yiyecek ve içeceklerle bireyin hayatındaki dönemler arasındaki geçişi gösteren anlatılardan biridir. Bu makalede “Üç Nar” masalının sosyalleşme bağlamında sembolik olarak okunmasıyla bireyin var olma yolculuğu ve topluma katılımını ifade eden durumların görülmesi amaçlanmış, yaklaşım olarak Paul Fieldhouse’ın “Food and Nutrition” eserindeki sosyalleşmede yiyeceklerin kullanımı üzerine geliştirdiği tablo temel alınmıştır. Çalışmada “Üç Nar” masalının epizotları verilmiş, Paul Fieldhouse’ın sosyalleşme ve yiyeceklerin kullanımı üzerine tablosundan hareketle, “Üç Nar” masalındaki yiyecek ve içeceklerin sosyalleşme perspektifinde sembolik anlamları üzerinde durulmuştur. Çalışmanın sonunda Fieldhouse’ın tablosu incelenen masala uyarlanmış, masallarda yiyecek ve içeceklerin sosyalleşme unsuru olarak kullanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Masal, Üç Nar, Sosyalleşme, Yiyecek ve İçecekler, Kültür.

FOOD AND DRINKS AS AN ELEMENTS OF SOCIALIZATION IN FAIRY TALES: THE TALE OF THREE POMEGRANATES

Öz

Fairy tales, which play an important role in the transmission of social culture, contain in-depth symbol and narratives in terms of containing representations of symbolic elements in the life of the individual. Many traces of archaic symbols of collective memory can be traced through fairy tales. The needs and life practices of the collective and the individual are included in the fairy tale universe. The culture of nutrition, which is the first and most basic need of human beings, and food and beverages are also included in fairy tales with both concrete and symbolic meanings. The use of food and beverages in fairy tales can be an element of socialization, as well as overcoming obstacles, symbolizing the individual's journey of existence, and providing the individual with many qualities such as understanding himself and the universe. The tale of “Three Pomegranates”, one of the Elazığ tales compiled by Umay Günay, is one of the narratives showing the transition between periods in an individual's life with foods such as pomegranate, water and bird. This article aims to that express the individual's journey of existence and participation in society by symbolically reading the fairy tale “Three Pomegranates” in the context of socialization, and the table developed by Paul Fieldhouse in his work “Food and Nutrition” on the use of food in socialization is used as a framework. In the study, the episodes of the fairy tale “Three Pomegranates” are given, and based on Paul Fieldhouse's table on socialization and the use of food, the symbolic meanings of food and drinks in the fairy tale “Three Pomegranates” are emphasized from the perspective of socialization. At the end of the study, Fieldhouse's table was adapted to the fairy tale examined and it was determined that food and beverages were used as socialization elements in fairy tales.

Anahtar Kelimeler

Fairy Tale, Three Pomegranates, Socialisation, Food and Drinks, Culture.

ЕДА И НАПИТКИ КАК ЭЛЕМЕНТ СОЦИАЛИЗАЦИИ В СКАЗКАХ: СКАЗКА О ТРЕХ ГРАНАТАХ

Öz

Сказки, играющие важную роль в передаче социальной культуры, содержат глубокие образы и нарративы с точки зрения репрезентации символических элементов в жизни человека. Многие следы архаичных символов коллективной памяти прослеживаются в сказках. Потребности и жизненные практики коллектива и индивида включены в сказочную вселенную. Культура питания, которая является первой и самой базовой потребностью человека, а также еда и напитки также включены в сказки как с конкретными, так и с символическими значениями. Использование еды и напитков в сказках может быть элементом социализации, а также преодоления препятствий, символизировать путешествие человека по жизни и наделять его многими качествами, такими как понимание себя и Вселенной. Сказка «Три граната», одна из сказок Элазыга, собранных Умаем Гюнаем, является одним из повествований, показывающих переход между периодами в жизни человека с помощью еды и питья, таких как гранат, вода и куропатка. В данной статье ставится цель увидеть ситуации, выражающие путь индивида к существованию и участию в жизни общества, путем символического прочтения сказки «Три граната» в контексте социализации, а в качестве подхода используется таблица, разработанная Полом Филдхаусом об использовании пищи в социализации в его работе «Пища и питание». В исследовании приводятся эпизоды сказки «Три граната» и на основе таблицы Пола Филдхауса о социализации и использовании еды выделяются символические значения еды и напитков в сказке «Три граната» с точки зрения социализации. В конце исследования таблица Филдхауса была адаптирована к рассмотренной сказке, и было установлено, что еда и напитки используются в сказках как элементы социализации.

Anahtar Kelimeler

Сказка, Три граната, Социализация, Еда и напитки, Культура.

ЕРТЕГІЛЕРДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК ЭЛЕМЕНТТЕР РЕТІНДЕ ТАҒАМ МЕН СУСЫНДАР: ҮШ АНАР ТУРАЛЫ

Öz

Қоғамдық мәдениетті жеткізуде маңызды рөл атқаратын ертегілерде жеке адам өміріндегі символдық элементтерді бейнелеу тұрғысынан терең бейнелер мен әңгімелер бар. Ұжымдық жадының архаикалық нышандарының көптеген іздерін ертегілер арқылы байқауға болады. Ұжым мен жеке адамның қажеттіліктері мен өмірлік тәжірибесі ертегі әлеміне енеді. Тамақтану мәдениеті мен адамның ең бірінші және ең негізгі қажеттіліктері болып табылатын тағамдар мен сусындар да ертегілерде нақты және символдық мағынаға ие. Ертегілердегі тамақ пен сусындарды пайдалану жеке тұлғаның болмыс сапарын бейнелейтін, жеке тұлғаның өзін және ғаламды түсіну сияқты көптеген қасиеттермен қамтамасыз ететін кедергілерді жеңумен қатар, әлеуметтенудің элементі болуы мүмкін. Умай Гүнай құрастырған Элазыг хикаяларының бірі «Үш анар» ертегісі жеке адамның өміріндегі кезеңдер арасындағы ауысуды анар, су, кекілік сияқты тағамдар мен сусындармен көрсететін әңгімелердің бірі. Бұл мақалада әлеуметтену контекстінде «Үш анар» ертегісін символдық түрде оқу арқылы жеке тұлғаның өмір сүру және қоғамға қатысу саяхатын білдіретін жағдайларды көруге бағытталған және көзқарас Пол Филдхаустың «Тағам және тамақтану» атты еңбегінде әлеуметтенуде тағамды пайдалану туралы әзірлеген кестеге негізделген. Зерттеуде «Үш анар» ертегісінің эпизодтары беріліп, Пол Филдхаустың әлеуметтену және тағамды пайдалану кестесіне сүйене отырып, «Үш анар» ертегісіндегі тамақ пен сусынның символдық мағыналары әлеуметтену тұрғысынан ерекше атап өтілді. Зерттеу соңында Филдхаустың суреті талданған ертегіге бейімделіп, ертегілерде әлеуметтену элементтері ретінде тамақ пен сусындар қолданылғаны анықталды.

Anahtar Kelimeler

Ертегі, Үш анар, Әлеуметтену, Тағам мен сусындар, Мәдениет.

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (2002). Taşeli Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Balcı, S. (2019). Türk Dünyası Masalları Tip Kataloğu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halkbilimi Anabilim Dalı. Ankara.
• Beşirli, H. (2021). Yemek Sosyolojisi: Yiyeceklere ve Mutfağa Sosyolojik Bakış. Ankara: Siyasal Yayınları.
• Boratav, P. N. (1969). Yüz Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Fieldhouse, P. (2002). Food and Nutrition. United Kingdom: Nelson Thornes.
• Genç, R. (1997). Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı-Kırmızı-Yeşil, Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, (27), 1075-1110.
• Gezgin, D. (2017). Bitki Mitosları. İstanbul: Sel Yayınları.
• Guenon, R. (2019). Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Günay, U. (2011). Elazığ Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Jung, C. G. (2005). Dört Arketip. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kanık, İ. (2016). Gastro Gösteri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Koçak, A. & Mezlin, T. (2024) Dede Korkut Kitabı’nda Yeme-İçme Kültürüne İşlevsel Yaklaşım, Kültür Araştırmaları Dergisi, (22), 31-54.
• Richards, A. (2004). Hunger and Work in a Savage Tribe. Londra: Routhledge.
• Sakaoğlu, S. (2021). Masal Araştırmaları I. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Seyidoğlu, B. (2016). Erzurum Masalları. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Wilkinson, K. (2011). Semboller ve İşaretler. Seda Toksoy (Çev.). İstanbul: Alfa Basım Dağıtım.