Training Ideal School Administrators: A Model Proposal for Türkiye

Year 2025, Volume: 16 Issue: 1, 177 - 212

Görkem Oynar , İdris Şahin

https://doi.org/10.51460/baebd.1518980

Abstract

The aim of this research is to determine perceptions of the ideal school principal in Turkey and propose a model for developing school leadership. A mixed-method approach was employed, gathering both quantitative and qualitative data. The quantitative phase involved data collected from 434 teachers working in various schools in Manisa. Data were gathered using the "Ideal School Principal Scale (ISPS)" and analyzed through various statistical tests. According to the quantitative data, teachers' perceptions of their school principals averaged at X‾=3.67\overline{X}=3.67X=3.67 on a scale of agreement, whereas their expectations averaged at X‾=4.54\overline{X}=4.54X=4.54, indicating a high level of agreement. Qualitatively, school principals' views were found to support teachers' perceptions. To lay the foundation for the proposed model, school principals were interviewed regarding their initial challenges in assuming the role and their views on leadership development. Based on a literature review and research findings, the study proposes a "Gradual and Continuous Development-Focused School Leadership Development Model" for Turkey. This model consists of two stages of training: first, optional school leadership minor programs for undergraduate students majoring in education, and second, a "Basic School Leadership Training" available post-appointment to teaching positions. These training sessions can be provided by local educational authorities or professional associations of school administrators and include theoretical courses alongside practical observation. According to the model, after completing basic school leadership training and serving as deputy principals for a specified period, administrators would enroll in a three-term "School Leadership Competency Program." Upon completing theoretical courses, observation reports, and a term project, they would be awarded a "School Leadership Competency Certificate."

Keywords

School principal, ideal school administrator, school administrator training.

İdeal Okul Yöneticilerinin Yetiştirilmesi: Türkiye İçin Bir Model Önerisi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, Türkiye'deki ideal okul yöneticisi algılarını belirlemek ve okul yöneticisi yetiştirilmesine yönelik bir model önerisi sunmaktır. Karma yöntem kullanılarak nicel ve nitel veriler toplanmıştır. Araştırmanın nicel kısmı, Manisa'da çeşitli okullarda çalışan 434 öğretmenden elde edilen verilerle gerçekleştirilmiştir. Nicel veriler, "İdeal Okul Yöneticisi Ölçeği (İOYÖ)" ile toplanmış ve çeşitli istatistiksel testlerle analiz edilmiştir. Nitel veriler 12 okul müdürü ile birebir görüşmeler ile toplanmıştır. Araştırmanın nicel verilerine göre öğretmenlerin çalışmakta oldukları okul müdürlerine ilişkin ideal okul yöneticisi algıları X=3,67– “Katılıyorum” düzeyindeyken beklenti düzeyleri X̄=4,54 – “Tamamen katılıyorum” düzeyindedir. Okul müdürü katılımcıların öğretmenlerin görüşlerini destekler nitelikte olduğu görülmüştür. Oluşturulacak model önerisine temel oluşturmak amacıyla okul müdürü katılımcılara ilk müdürlük deneyiminde karşılaştıkları zorluklar ve okul yöneticilerin yetiştirilmesi konusundaki görüşleri de alınmıştır. Yapılan literatür taraması ve elde edilen araştırma bulguları doğrultusunda Türkiye için "Aşamalı ve Sürekli Gelişim Odaklı Okul Yöneticisi Yetiştirme Modeli" önerisi sunulmuştur. Bu model, okul yöneticiliği öncesi ve esnasında alınacak eğitimler olarak iki aşamadan oluşmaktadır. Eğitimlerin ilk ayağını öğretmenlik bölümlerinde okuyan öğrencilerin katılabileceği okul yöneticiliği yan dal programları oluşturmaktadır. Bu eğitimlerin benzeri “Temel Okul Yöneticiliği Eğitimi” adı altında öğretmenlik mesleğine atandıktan sonra da alınabilecektir. Bu eğitimler yerel eğitim birimleri olan il müdürlüklerince verileceği gibi okul yöneticileri mesleki birliklerince de verilebilecektir. Söz konusu bu eğitimlerde teorik derslerin yanı sıra gözlem uygulamasının da olması planlanmıştır. Modele göre temel okul yöneticiliği eğitimi alarak okul müdür yardımcılığı görevini belirli bir süre ifa eden yöneticiler üç dönemlik “Okul Müdürlüğü Yeterlik Programına” alınacaklar; teorik dersler, gözlem raporları ve dönem projesinden sonra “Okul Müdürlüğü Yeterlik Sertifikasına” sahip olacaklardır.

Keywords

Okul müdürü, İdeal okul yöneticisi, okul yöneticisi yetiştirme

References

• Aksakal, A. (2020). Eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesi için hazırlanmış hizmet içi eğitim programlarının değerlendirilmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Aktepe, V. (2014). Okul yöneticilerinin seçme ve yetiştirme uygulamalarına yönelik öğretmen ve yönetici görüşleri. Journal of Turkish Studies, 9(2), 89-89. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.6207
• Allen N., Grigsby B., Peters M. L. (2015). Does leadership matter? Examining the relationship among transformational leadership, school climate, and student achievement. International Journal of Educational Leadership Preparation, 10(2), 1–22.
• Altın, F. & Vatanartıran, S. (2014). Türkiye’de okul yöneticisi yetiştirme, atama ve sürekli geliştirme model önerisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(2), 17-35.
• Aslan, H., & Karip, E. (2014). Okul müdürlerinin liderlik standartlarının geliştirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi [Educational Administration: Theory and Practice], 20(3), 255- 279. doi: 10.14527/kuey.2014.011
• Aydın, M. (2013). Eğitimde Örgütsel Davranış. Gazi Kitapevi.
• Aytürk, N. (1999). Yönetim sanatı (Genişletilmiş 3. Baskı). Ankara: Yargı Yayınları.
• Babaoğlan, E., Nalbant, A. & Çelik, E. (2017). Okul başarısına okul yöneticisinin etkisine ilişkin öğretmen görüşleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 0(43), 93-109. http://dx.doi.org/10.21764/efd.82932
• Bakkal, M. & Radmard, S. (2019). Okul müdürlerinin eğitimsel liderlik standartlarını karşılama düzeyleri ile öğretmenlerin okul iklimi algıları ve motivasyonları arasındaki ilişki. İstanbul Aydın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 163-195.
• Balcı, A. (2002). Etkili okul: Okul geliştirme – kuram, uygulama ve araştırma. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Balyer, A. (2016). School principals’ administrative competency: Teachers’ views. Yıldız Journal of Educational Research, 1(1), 16-36. https://dx.doi.org/10.51280/yjer.2016.002 Baransel, A. (1993). Çağdaş Yönetim Düşüncesinin Evrimi: Klasik ve Neo Klasik Yönetim ve Örgüt Teorileri. İstanbul: İşletme Fakültesi Yay.
• Bayar, A. (2016). Challenges facing principals in the first year at their schools. Universal Journal of Educational Research, 4(1), 192-199.
• Birel, F. K., & Erçek, M. K. (2019). Okul müdürlerinin ders denetimine ilişkin görüşler. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama, 2(3), 169-177.
• Bolam, R., McMahon, A., Poeklington, K. & Weindling, D. (1993). Effective management in schools: A report for the department for education. London: HMSO.
• Bolat, T. & Aytemiz Seymen, O. (2003). Örgütlerde iş etiğinin yerleştirilmesinde dönüşümcü liderlik tarzının etkileri üzerine bir değerlendirme. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 6(9), 59-85.
• Bozan, S. & Ekinci, A. (2019). Okul müdürlerinin öğretmen performans değerlendirme yeterliliklerinin okul müdürleri ve öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18(69), 142-161. https://doi.org/10.17755/esosder.412344
• Bozkurt, B. (2023). Okul yöneticilerinin mesleki gelişimi: Etkinlikler, engeller ve öneriler. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 6(1), 353-373. http://doi.org/10.33400/kuje.1251391
• Brina, N. (2021). Kosova’da okul yöneticisi yetiştirilmesine yönelik yeterlik temelli bir model önerisi [Yayınlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Busher, H. & Barker, B. (2003). The crux of leadership: Shaping school culture by contesting the policy contexts and practices of teaching and learning. Educational Management Administration Leadership, 31(1), 51-65. https://doi.org/10.1177/0263211X030311004
• Cemaloğlu, N. (2005). Türkiye’de okul yöneticisi yetiştirme ve istihdamı varolan durum, gelecekteki olası gelişmeler ve sorunlar. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 249-274.
• Cemaloğlu, N. (2020, Haziran). Okulda liderliği paylaştıran lider: Dağıtımcı lider. Kamudanhaber.net. https://www.kamudanhaber.net/guncel/okulda-liderligi-paylastiran-lider-dagitimci-lider-h346786.html
• Chen, D., Ning, B., & Bos, W. (2022). Relationship between principal leadership and students’ mathematics achievement: a comparative study between Germany and Chinese Taipei. Asia Pacific Journal of Education, 42(2), 228–244. https://doi.org/10.1177/21582440221094601
• Creswell, J. W. (2017). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (4thed.). Sage Publications. https://doi.org/10.1080/15424065.2022.2046231
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. & Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve Lisrel uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. https://doi.org/10.14527/9786055885670
• Derinbay Gülmez, D. & Yavuz, M. (2016). Okul müdürlerinin seçimi ve yetiştirilmesine yönelik bir model önerisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(40), 220-233.
• Drysdale, L. & Gurr, D. (2011). Theory and practice of successful school leadership in Australia. School Leadership & Management, 31(4), 355-368. https://doi.org/10.1080/13632434.2011.606273
• Duran, A. & Cemaloğlu, N. (2020). Başarılı okul müdürü kimliği üzerine fenomenolojik bir analiz: Alandan sesler. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2 (1), 12-39. http://doi.org/10.29228/Joh.43166
• Edmonds, R. R. (1979). Effective schools for the urban poor. Educational Leadership, 37(1), 15-27.
• English, F.W. & Hill, J. C. (1990). Restructuring: The principal and curriculum change. A report of the NASSP curriculum council. Virginia: National Association of Secondary School. https://eric.ed.gov/?id=ED320257
• Gök, R. (2019). Türk eğitim sisteminde liyakat (meritokrasi) esaslı eğitim yöneticiliği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (52), 39-64. https://doi.org/10.21764/maeuefd.543883
• Grissom, J. A., Egalite, A. J. & Lindsay, C. A. (2021). How principals affect students and schools: A systematic synthesis of two decades of research. New York: The Wallace Foundation. http://www.wallacefoundation.org/principalsynthesis adresinden 20.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Gümüşeli, A. İ. (2001). Çağdaş okul müdürlerinin liderlik alanları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 28(28), 531–548.
• Gürbüz, R., Erdem, E. & Yıldırım, K. (2013). Başarılı okul müdürlerinin özellikleri. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2013), 167-179. Hallinger, P. & Heck, R. H. (1998). Exploring the principal’s contribution to school effectiveness: 1980–1995. School Effectiveness and School Improvement, 9(2), 157–191. https://doi.org/10.1080/0924345980090203
• Hausman, C. S., Crow, G. M., & Sperry, D. J. (2000). Portrait of the “Ideal Principal”: Context and Self. NASSP Bulletin, 84(617), 5-14. https://doi.org/10.1177/019263650008461701
• İra, N., Çetin, T. G., & Doğan, M. (2019). Örgütsel etkililik ve okul terki. Turkish International Journal of Special Education and Guidance & Counselling, 8(2), 61–70.
• Karabatak, S. & Şengür, D. (2018). Okul yöneticilerinin yetiştirilmesinde alternatif bir yöntem: Simülasyonlar. Journal of Theoretical Educational Science, 11(4), 748-771. https://10.30831/akukeg.389822
• Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi (19. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Karataş, İ. H. (2023). Kuramdan uygulamaya okul yöneticisi yetiştirme. Çuvaldız Yayınları.
• Kazak, A., Yıldız, P. & Satıcı, A.K. (2021). Göreve yeni başlayan okul yöneticilerinin karşılaştıkları sorunlar. International Social Sciences Studies Journal, 7(88), 4170-4185.
• Kazak, E. & Aygün, M. (2022). Okul müdürlerinin çatışma durumunda duygusal zekâ becerilerini yönetebilme yeterlikleri. Milli Eğitim Dergisi, 51(233), 745-768. https://doi.org/10.37669/milliegitim.799658
• Kesim, E. (2009). Okul yöneticilerinin uzaktan eğitim yoluyla yetiştirilmeleri için eğitim ihtiyaçlarına dayalı bir program modeli önerisi [Yayınlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Koçak, S., & Başkan, G. A. (2013). Okul müdürleri tarafından kullanılan çatışma yönetim yöntemlerinin etkililik düzeyleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(44), 212-224.
• Lawrence, B. B. (1989). Defenders of god - the fundamentalist revolt against the modern age. New York: Harper and Row.
• Leithwood, K., Louis, K., Anderson, S. & Wahlstrom, K. (2004). How leadership ınfluences student learning: Review of research. Wallace Foundation.
• Leithwood, K., Sun ,J. & Schumacker, R. (2020) How shool leadership influences student learning: A test of “The four paths model”. Educational Administration Quarterly 56(4): 570–599. https://doi.org/10.1177/0013161X19878772
• Memduhoğlu, H. B. (2010). Yönetimde yeni yaklaşımlar. Ankara: Pegem Akademi.
• Myrick, R. D. (2003). Developmental guidance and counselling: A practical approach (4th Ed.). USA: Educational Media Corporation.
• Nacar, D. & Demirtaş, Z. (2017). Okul yöneticilerinin yeterliliklerine ilişkin öğretmen görüşleri. Kesit Akademi Dergisi, (11), 443-456.
• Okçu, V. (2011). Türkiye’de okul yöneticilerinin yetiştirilmesi ve atanmasına ilişkin mevcut durum, beklentiler ve öneriler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(37), 244-266.
• Öğretmen Yetiştirme Genel Müdürlüğü [ÖYGM] (2023, 20 Haziran). Hizmet içi eğitim programları. 6 Temmuz 2023 tarihinde https://oygm.meb.gov.tr/dosyalar/StPrg/ adresinden erişilmiştir.
• Öz, H. (2019). Veri temelli okul yöneticisi seçme, yetiştirme ve görevlendirme modeli. Journal of Social Sciences and Education, 2(2), 311-334.
• Özdemir N (2019) Principal leadership and students’ achievement: Mediated pathways of professional community and teachers’ instructional practices. KEDI Journal of Educational Policy 16(1): 81–104. https://doi.org/10.1177/17411432221118662
• Özdemir, S., Sezgin, F., & Özen Kılıç, D. (2015). Okul yöneticisi ve öğretmen görüşlerine göre okul yöneticilerinin liderlik yeterlikleri. Eğitim ve Bilim, 40(177). http://dx.doi.org/10.15390/EB.2015.3717
• Peterson, K. D. & Deal, T. E. (1998). How leaders influence the culture of schools. Educational Leadership, 56(1), 28–30.
• Recepoğlu, E. & Kılınç, A. Ç. (2014). Türkiye’de okul yöneticilerinin seçilmesi ve yetiştirilmesi, mevcut sorunlar ve çözüm önerileri. Electronic Turkish Studies, 9(2), 1817-1845. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6136
• Recepoğlu, E. (2008). Okul müdürlerinin mizah yeteneğinin öğretmenlerin iş doyumlarına etkisi. Eğitim ve Bilim, 33(150), 74-86. Rivkin, S. G., Hanushek, E. A. & Kain, J. F. (2005). Teachers, schools and academic achievement. Econometrica, 73(2), 417–458.
• Savaş, G. (2019). Okul yöneticisi yetiştirmede dünyadaki eğilimler ve Türkiye için öneriler. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama, 2(1), 59-72.
• Scheerens, J. & Stoel, W. (1988, 5-9 Nisan). Development of theories of school effectiveness [Bildiri sunumu]. Annual Meeting Of American Educational Research Association, New Orleans.
• Schulte, D. P., Slate, J. R. & Onwuegbuzie, A. J. (2010). Characteristics of effective school principals: A mixed-research study. Alberta Journal of Educational Research, 56(2), 172-195. https://doi.org/10.11575/ajer.v56i2.55397
• Sezer, Ş. & Engin, G. (2020). Okullara yönetici seçme, yetiştirme ve atamaya ilişkin yönetici görüşleri: Durum çalışması. Eğitim ve Bilim, 46(206). http://dx.doi.org/10.15390/EB.2020.9621
• Sezer, Ş. (2018). Okul müdürlerinin yönetsel özellikleri, kültüre bağlı yönetsel değerleri ve kendilerinden beklenen evrensel liderlik değerleri. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 8(3), 715-723.
• Şahan, G. (2018, Nisan 26-28). Etkili okul müdürlerinin özellikleri [Bildiri sunumu]. 2. Uluslararası Sınırsız Eğitim ve Araştırma Sempozyumu, Türkiye.
• Şahin-Fırat, N. (2010). Okul müdürü ve öğretmenlerin okul kültürü ile değer sistemlerine ilişkin algıları. Eğitim ve Bilim, 35(156), 71-83.
• Şimşek, H. (2004). Eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesi: Karşılaştırılmalı örnekler ve Türkiye için öneriler. Çağdaş Eğitim Dergisi, 29(307), 13-21.
• Tanrıöğen, A. (1988). Okul müdürlerinin etkililiği ile öğretmen morali arasındaki ilişkiler [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Taymaz, A. H. (1995). Okul yönetimi. Ankara: SAYPA.
• Tortop, N., İşbir, E. G., Aykaç, B., Yayman, H. & Özer, M. A. (2010). Yönetim bilimi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Töre, E. & Kırlıoğlu, İ. (2022). Okul müdürlerinin teknolojik liderlik düzeylerinin öğretmen görüşlerine göre incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(4), 2205-2221. https://doi.org/10.15869/itobiad.1090149
• Turhan, M. & Karabatak, S. (2015). Okul liderlerinin web tabanlı yetiştirilmesinde problem temelli öğrenme: Teorik Bir Model Önerisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 21(3), 395-424.
• Türk Eğitim Derneği [TED] (2007). Türkiye’de okul öncesi eğitim ve ilköğretim sistemi temel sorunlar ve çözüm önerileri. Ankara: Türk Eğitim Derneği.
• Ulusoy, B., Demir, O., & Arıkan, C. (2023). Ortaöğretim öğrencilerinin beklentilerine göre etkili okul yöneticisi. Eğitim Yönetimi & Politikaları Dergisi, 4(1), 5-14.
• Urick, A. & Bowers, A. J. (2014) The impact of principal perception on student academic climate and achievement in high school: How does it measure up? Journal of School Leadership 24(2): 386–414. https://doi.org/10.1177/105268461402400207
• Üstüner, M., Abdurrezzak, S., & Yıldızbaş, Y. V. (2021). Öğretmenlerin ideal öğretmen özelliklerine ilişkin görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 50(229), 567-585.
• Yeni, G. (2020). 21. yüzyıl becerilerinin okul yöneticilerinin liderlik yönlerine olan etkisi. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi, 2(2), 19-30.
• Yetim, G. & Toprakcı, E. (2020). Problems faced by new school heads and suggestions for solutions. Inonu University Journal of the Faculty of Education, 21(1), 13-32. DOI: 10.17679/inuefd.538914