Ekolojik Sistemler Kuramı Bağlamında Öğretmenlerin Hizmet Öncesi Eğitim Yeterliklerine İlişkin Bir Meta-Sentez Çalışması

Year 2025, Volume: 16 Issue: 2, 3066 - 3092, 28.08.2025

Emine Can Yurt , Asuman Seda Saracaloğlu

https://doi.org/10.51460/baebd.1612467

Abstract

Bu araştırmada, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 2006 ve 2017 yıllarında hazırlanan öğretmenlik mesleği genel yeterliklerinin, ekolojik sistemler kuramı bağlamında (mikrosistem, mezosistem, ekzosistem, makrosistem ve kronosistem) betimlenerek, öğretmen/öğretmen adaylarının hizmet öncesi eğitimin niteliği hakkındaki düşüncelerini içeren nitel/karma çalışmalarla meta-sentez çalışması yapılmıştır. İlgili alan yazın taramasında 2013-2023 yılları arasında yayınlanmış nitel ya da karma olmak üzere 15 adet araştırma makalesi araştırmaya dahil edilmiştir. Elde edilen nitel veriler içerik analizine tabi tutulmuştur. Veriler iki tema ve altı kategori altında sunulmuştur. Elde edilen sonuca göre çalışmalardaki öğretmenlerin/öğretmen adaylarının aldıkları hizmet öncesi eğitimin mesleki eğitime hazırlık konusunda yetersiz kaldığını, derslerin teori ağırlıklı işlendiği ve uygulama fırsatı bulamadıkları, öğretmenlik deneyiminin olmayan öğretim elemanlarının, mesleki yönlendirmenin sağlıklı yapılamadığı vurgulanmıştır. Öğretmen/öğretmen adayları hizmet öncesi eğitimden beklentileri gerçek yaşamla ilişkilendirilen, uygulama ağırlıklı programların uygulanması, MEB ile YÖK arasında sağlıklı iş birliğin sağlanmasıdır. Bu sonuçlar ekolojik sistemler kuramı bağlamında da ele alınmış olup gelecek araştırmalar için öneriler sunulmuştur.

Keywords

Ekolojik Sistem Teorisi , Hizmet Öncesi Eğitim , Metasentez , Öğretmen , Öğretmen Adayı

References

• Aktan, O., Toraman, Ç. ve Aytuğ Koşan, A. M. (2021). I have a letter to my faculty!. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 11(1), 01-48. https://doi.org/10.14527/pegegog.2021.001
• Alkan, S. (2012). AB ülkelerinde öğretmen yetiştirme programlarıyla Türkiye’deki öğretmen yetiştirme programının karşılaştırılması ve Türkiye için bir model önerisi. Yüksek Lisans Tezi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Atak, Z. (2023). Hizmet öncesi, hizmet içi ve lisansüstü eğitime ilişkin öğretmen görüşleri. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 9(30), 117-134.
• Baran, M., Yaşar, Ş. ve Maskan, A. (2015). Fizik öğretmen adaylarının öğretmenlik uygulaması dersine yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(2015), 230-248. https://doi.org/10.14582/DUZGEF.587
• Benli, F. (2020). İlkokullara öğretmen yetiştirme (1923-2018). Milli Eğitim Dergisi, 49(228), 71-105. https://doi.org/10.37669/milliegitim.824834
• Boz, N. ve Boz, Y. (2006). Do prospective teachers get enough experience in school placements?. Journal of Education for Teaching: International Research and Pedagogy, 32(4), 353-368. https://doi.org/10.1080/02607470600981912
• Bozak, A., Özdemir, T. ve Seraslan, D. (2016). Mesleğe yeni başlayan öğretmenlerin eğitim fakültelerinde almış oldukları öğretmenlik eğitimine ilişkin görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(36), 100-113.
• Bronfenbrenner, U. (1986). Ecology of the family as a context for human development: research perspectives. Developmental Psychology, 22(6), 723- 742. https://doi.org/10.1037/0012-1649.22.6.723.
• Bronfenbrenner, U. (1995). Developmental ecology through space and time: A future perspective. In P. Moen, G. H. Elder, Jr., K. Lüscher (Eds.), Examining lives in context: Perspectives on the ecology of human development (pp. 619-647). American Psychological Association.
• Can, B., Uçak, E. ve Yakar, Z. (2010). Özel öğretim yöntemleri dersinin fen öğretmen adaylarının fen öğretme felsefelerine etkisi. Education Sciences, 5(4), 1469-1482.
• Cansoy, R. (2018). Uluslararası çerçevelere göre 21. yüzyıl becerileri ve eğitim sisteminde kazandırılması. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(4), 3112-3134. https://doi.org/10.15869/itobiad.494286
• Cheng, M.M.H., Cheng, A.Y.N. and Tang, S.Y.F. (2010). Closing the gap between the theory and practice of teaching: implications for teacher education programmes in Hong Kong. Journal of Education for Teaching: International Research and Pedagogy, 36(1), 91-104. https://doi.org/10.1080/02607470903462222
• Çelik, Ş. N. ve Memduhoğlu, H. B. (2022). The Evaluation of the english language teacher education program in Türkiye learning environments. International Journal of Educational Methodology, 8(4), 833-851. https://doi.org/10.12973/ijem.8.4.833
• Çelik, Y. (2022). Determining the opinions of classroom teachers and classroom teacher candidates regarding the education they received before service. The European Educational Researcher, 5(2), 149-176. https://doi.org/10.31757/euer.522
• Darling-Hammond, L. and Young, P. (2002). Defining highly qualified teachers: what does scientifically based research actually tell us? Educational Researcher, 31(9), 13-25. https://doi.org/10.3102/0013189X031009013
• Durdukoca, Ş. F. (2018). Teacher’s views on teacher training system in Türkiye. European Journal of Education Studies, 4(1), 279-308. https://doi.org/10.5281/zenodo.1161775
• Eğitim Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı (2006). Okulda performans yönetimi modeli. Milli Eğitim Basımevi Müdürlüğü.
• Edelfelt, R.A. and Raths, J. (1998). A brief history of standards in teacher education. Association of Teacher Educators.
• Ertürk, G., Altınkaynak, Ş. Ö., Veziroğlu, M. ve Erkan, S. (2016). Okul öncesi öğretmenlerin üniversite deneyimlerinin mesleki yaşantılarına etkisine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(3), 897-908.
• Ettekal, A. and Mahoney, J. (2017). Ekolojik sistemler teorisi. SAGE.
• Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş (3. Basım). (A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu, Çev.). Anı Yayıncılık. (Orijinal eserin basım tarihi 1991).
• Goe, L. and Stickler, L. M. (2008). Teacher quality and student achievement: making the most of recent research. national comprehensive center for teacher quality. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED520769.pdf
• Goldhaber, D. (2007). Everyone’s doing it, but what does teacher testing tell us about teacher effectiveness? Journal of Human Resources, 42(4), 765–794. http://dx.doi.org/10.2307/40057329
• Gündoğdu, K., Altın, M., Üstündağ, N. ve Altay, B. (2018). Öğretmen adayları öğretmenlik uygulamasında yeterli mi? (Bir olgubilim çalışması). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 150-166. https://doi.org/10.30803/adusobed.338417
• Johnson, E. S. (2008). Ecological systems, complexity, and student achievement: towards an alternative model of accountability in education. An International Journal of Complexity and Education, 5, 1-10. https://doi.org/10.29173/cmplct8777
• İlgaz, S. (2019). Pre-service social studies teachers' views about teacher training (focus group interviews). Journal of Education and Training Studies, 7(4), 204-214. https://doi.org/10.11114/jets.v7i4.4107
• Karaban, G. ve Görgen, İ. (2016). Güney Kore, Hong Kong, Singapur ve Türkiye’deki öğretmen yetiştirme sistemlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(5), 478 – 495. https://doi.org/10.14686/buefad.v5i2.5000171265
• Koçyiğit, M. ve Eğmir, E. (2019). Öğretmenlerin hizmet öncesi eğitim deneyimleri: öğretmen yetiştirme üzerine bir analiz. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 13(30), 320-346. https://doi.org/10.29329/mjer.2019.218.19
• Kozikoğlu, İ. ve Çökük, K. (2017). Adaya öğretmenlerin adaylık eğitimini atandıkları ilden farklı bir ilde tamamlamaları: Aday öğretmenlerin görüş ve deneyimleri. Journal of Faculty of Educational Sciences, 50(2), 167-200.
• Levent, F. ve Gökkaya, Z. (2014). Education policies underlying South Korea's economic success. Journal Plus Education, 10(1), 275-291.
• Maya, İ. ve Taştekin, S. (2018). Öğretmenlerin mesleki gelişim uygulamaları açısından PISA’da başarılı bazı ülkeler ile Türkiye’nin karşılaştırılması. Turkish Studies, 13(11), 909-932. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13439
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (1949). Dördüncü MEB şurası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29164715_4_sura.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (1953). Beşinci MEB şurası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29164807_5_sura.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (1981). Onuncu MEB şurası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29165120_10_sura.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (1982). On birinci MEB şurası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29165200_11_sura.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (1988). On ikinci MEB şurası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29165252_12_sura.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (1996). On beşinci MEB şurası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29165430_15_sura.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (2010). On sekizinci MEB şurası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29170222_18_sura.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (2014). On dokuzuncu MEB şurası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_12/10095332_19_sura.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (2017a). Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri. Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (2017b). Öğretmen Strateji Belgesi 2017-2023. https://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_07/26174415_Strateji_Belgesi_RG-Ylan-_26.07.2017.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (2021). Yirminci MEB şurası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_12/08163100_20_sura.pdf
• Mesleki Yeterlik Kurumu [MYK] (2015). Türkiye Yeterlikler Çerçevesi. https://www.myk.gov.tr/page/83
• Neal, J. W. and Neal, Z. P. (2013). Nested or networked? Future directions for ecological systems theory. Social Development, 22(4), 722-737. https://doi.org/10.1111/sode.12018
• Niemi, H. (2016). Building partnerships in an educational ecosystem. CEPS Journal, 6(3), 5-15. https://doi.org/10.26529/cepsj.62
• Odden, A., Borman, G. and Fermanich, M. (2004). Assessing teacher, classroom, and school effects, including fiscal effects. Peabody Journal of Education, 79(4), 4-32. https://doi.org/10.1207/s15327930pje7904_2
• OECD (2018). Effective teacher policies: ınsights from PISA. OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264301603-en
• Orakçı, Ş. (2015). Şangay, Hong Kong, Singapur, Japonya ve Güney Kore’nin öğretmen yetiştirme sistemlerinin incelenmesi. Asya Öğretim Dergisi, 3(2), 26-43.
• Oral, B. ve Bars, M. (2018). Öğretmen Yetiştirmede Akreditasyon. M. Ergün, B. Oral ve T. Yazar (Ed.), Öğretmen yetiştirme sistemimiz içinde (s.465-482). Pegem Akademi.
• Orhan, E. E. (2017). Türkiye’de öğretmen adayları aldıkları öğretmen eğitimi hakkında ne düşünüyor? Nitel bir araştırma. Eğitim ve Bilim, 42(189), 197-216. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2017.4661
• Öğretmenlik Meslek Kanunu [ÖMK] (Kanun No. 7354). Resmî Gazete 31750 (14 Şubat 2022). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/02/20220214-1.htm
• Özdemir, S. M., Ceylan, M. ve Canoğlu, S. N. (2015). To what extent can pre-service teachers turn theoretical knowledge they have acquired into practice? International Online Journal of Educational Sciences, 7(2), 265-282. http://dx.doi.org/10.15345/iojes.2015.03.020
• Partnership for 21st Century Skills (2009). A. framework for 21st century learning. www.21stcenturyskills.org.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (1. Basım). (M. Bütün ve S. Beşir Demir, Çev.). Pegem Akademi (Orijinal eserin basım tarihi 2002, 3. Baskı).
• Rivkin, S., Hanushek, E. A. and Kain. J. F. (2005). Teachers, schools and academic achievement. Econometrica, 73(2), 417–458. http://dx.doi.org/10.1111/j.1468-0262.2005.00584.x
• Sallan Gül, S. ve Kahya Nizam, Ö. (2021). Sosyal bilimlerde içerik ve söylem analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 42(Özel sayı1), Ö181-Ö198. https://doi.org/10.30794/pausbed.803182
• Sancar Tokmak, H. ve Karakus, T. (2011). ICT pre-service teachers’ opinions about the contribution of initial teacher training to teaching practice. Contemporary Educational Technology, 2(4), 319-332. https://doi.org/0.30935/cedtech/6062
• Savran, N. Z. (2004). PISA Projesi’nin Türk eğitim sistemi açısından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(4), 397-412.
• Sarıer, Y. (2021). PISA uygulamalarında Türkiye’nin performansı ve öğrenci başarısını yordayan değişkenler. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 25(3), 905-926.
• Shelton, L. (2019). The Bronfenbrenner primer: a guide the develecology. Routledge.
• Simola, H. (2005). The Finnish miracle of PISA: Historical and sociological remarks on teaching and teacher education. Comparative Education, 41(4), 455-470. https://doi.org/10.1080/03050060500317810
• Şahin, Ç. ve Kartal, O. Y. (2013). Sınıf öğretmeni adaylarının sınıf öğretmeni yetiştirme programı hakkındaki görüşleri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 164-179.
• Şahin, İ. (2014). Öğretmen adaylarının nasıl yetiştirildiklerine ilişkin görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(1), 241-258.
• TED (2009). Öğretmen Yeterlikleri. https://www.ted.org.tr/wp-content/uploads/2019/04/Ogretmen_Yeterlik_Kitap_Ozet_rapor.pdf
• Tonga, F. E. ve Tantekin Erden, F. (2021). Okul öncesi öğretmen adaylarının ve uygulama öğretmenlerinin öğretmenlik uygulaması dersine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 35(1), 20-37. https://doi.org/10.33308/26674874.2021351228
• Tosuntaş, Ş. B. (2020). Öğretmenlik mesleği genel yeterliklerinin incelenmesi. Academy Journal of Educational Sciences, 4(1), 53-61. https://doi.org/10.31805/acjes.746234
• Ünver, G. (2014). Öğretmen eğitiminde kuram ve uygulama arasında bağlantı kurma üzerine bir durum çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(4), 1385-1407. https://doi.org/10.5961/jhes.2016.143
• Yaylı, D. (2008). Theory–practice dichotomy in inquiry: meanings and preservice teacher–mentor teacher tension in Turkish literacy classrooms. Teaching and Teacher Education, 24(4), 899-900. https://doi.org/10.1016/j.tate.2007.10.004
• Yükseköğretim Kurulu [YÖK] (2007). Öğretmen Yetiştirme ve Eğitim Fakülteleri (1982-2007). https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/ogretmen-yetistirme-ve-egitim-fakulteleri.pdf
• Yükseköğretim Kurulu [YÖK] (2018a). Bologna Süreci Nedir?. https://uluslararasi.yok.gov.tr/uluslararasilasma/bologna/temel-bilgiler/bologna-sureci-nedir
• Yükseköğretim Kurulu [YÖK] (2018b). Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları. https://www.yok.gov.tr/kurumsal/idari-birimler/egitim-ogretim-dairesi/yeni-ogretmen-yetistirme-lisans-programlari
• Yenmez, A. A., Özpınar, I. ve Şahin, S. M. (2016). Teacher training system and process: opinions of teacher candidates on teacher qualifications. Higher Education Studies, 6(3), 114-126. https://doi.org/10.5539/hes.v6n3p114
• Yeşilyurt, E. (2010). Öğretmenlik uygulaması öğretim programının standart temelli ve ihtiyaca cevap verici modeller ışığında değerlendirilmesi. Doktora tezi. Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elâzığ.
• Yıldırım, K. (2016). Farklı eğitim programlarıyla yetişen öğretmenlerin hizmet öncesinde aldıkları eğitimin etkililiğine ilişkin görüşlerinin karşılaştırılması. İlköğretim Online, 15(1), 219-233. http://dx.doi.org/10.17051/io.2016.39358
• Yılmaz, R. K. ve Öner, M. (2019). Sınıf öğretmenliği eğitiminin niteliğinin artırılmasına yönelik öğretmen adayları ve öğretim elemanı görüşleri. Trakya Eğitim Dergisi, 9(4), 847-868. https://doi.org/0.24315/tred.533604
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayınları.