AVUSTURYA-MACARİSTAN İMPARATORLUĞU’NUN BOSNA VE HERSEK’İ İLHAKI (5 EKİM 1908) VE MÜTEAKİP GELİŞMELER

Year 2021, Volume: 10 Issue: 2, 509 - 556, 31.12.2021

Senem Gönenç

https://doi.org/10.30903/Balkan.1036920

Abstract

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından Bosna ve Hersek eyaletlerinin geçici olarak işgal edildiği ve bu eyaletlerde Sultan’ın hükümranlığının teyit edildiği Berlin Antlaşması’nda (1878) ve 21 Nisan 1879 tarihli Dersaadet Mukavelenamesi’nde kesin olarak belirtilmişti. Buna rağmen Avusturya-Macaristan İmparatorluğu 5 Ekim 1908 tarihinde Bosna ve Hersek eyaletlerini ilhak ettiğini ilan etmiştir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun bu hamlesi, Balkanlar’da statükonun korunmasına yönelik 1897 yılında Rusya’yla birlikte aldıkları karar ile Mürzsteg (1903) kararlarına da aykırı bir hamleydi. Dolayısıyla bu hamle Osmanlı Devleti ile yapılmış bir antlaşmayı bozması kadar Avrupa statükosunu da bozarak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun başta Rusya olmak üzere Berlin Antlaşması’na imza atan devletleri karşısına alması anlamına gelmekteydi. Bu makalede Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Bosna ve Hersek eyaletlerini neden ilhak ettiği, ilhak kararının başta Babıali olmak üzere diğer hükûmetlerce nasıl karşılandığı ve sonuçlarının neler olduğu sorularına yanıtlar aranmıştır. Çalışma daha ziyade düvel-i muazzama arasındaki ilişkiler bağlamında ele alınan bu meseleyi Osmanlı arşiv evrâkı üzerinden bilhassa Osmanlı hükûmetine olan yansımaları bakımından ele almasıyla özgünlük ve önem arz etmektedir.

Keywords

Avusturya-Macaristan, Osmanlı, Bosna, İlhak, Aehrenthal

THE AUSTRO-HUNGARIAN EMPIRE’S ANNEXATION OF BOSNIA-HERZEGOVINA (OCTOBER 5, 1908) AND FOLLOWING DEVELOPMENTS

Abstract

It was definitely stated in the Treaty of Berlin (1878) and in the Convention of Istanbul dated April 21, 1879 that the provinces of Bosnia and Herzegovina were temporarily occupied by the Austro-Hungarian Empire and the rights of sovereignty of the Sultan over the provinces of Bosnia and Herzegovina weren’t effected by the occupation. Despite this, the Austro-Hungarian Empire declared on October 5, 1908 that it annexed the provinces of Bosnia and Herzegovina. The annexation of Bosnia and Herzegovina was an act contrary to the decision taken by the Austro-Hungarian Empire with Russia in 1897 to protect the status quo in the Balkans and the decisions of Mürzsteg (1903). Therefore, with this act, the Austro-Hungarian Empire disrupted the treaty with the Ottoman Empire as well as the European status quo and opposed the states that signed the Treaty of Berlin, particularly Russia. In this article, answers were sought to the questions of why the Austro-Hungarian Empire annexed Bosnia and Herzegovina, how the annexation was reacted by other governments, especially the Sublime Porte, what the consequences of the annexation were. The study is original and important because it deals with this issue which is addressed mostly in point of relations between the great powers, in terms of its reflections on the Ottoman government through Ottoman archive documents.

Keywords

Austria-Hungary, Ottoman, Bosnia, Annexation, Aehrenthal

References

• ANDRÁS, Joó, “Pallavicini, János Marquis de (1848-1941)”, The Encyclopedia of World War I, (ed.) Spencer C. Tuncker, Cilt I, Abc-Clio, California 2005, ss. 893.
• “Another War Scare”, South Wales Daily News, 18 Şubat 1908.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• “Austro-Hungarian Policy in the Balkans”, The Morning Post, 28 Ocak 1908.
• Avusturya Macaristan Hükûmeti ve Ordusu, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet 1914.
• AYDIN, Mithat, “İstanbul Konferansı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt EK-I, 2016, ss. 673-674.
• AYDIN, Mustafa, “Karadeniz’in Tarafsızlığının Kaldırılmasına Dair Gelişmeler ve 13 Mart 1871 Londra Antlaşması”, Yakın Dönem Türkiye Tarihi Araştırmaları, Der Yayınları, İstanbul 2019, ss. 160-186.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt II [Kısım 1], Türk Tarih Kurumu, Ankara 1943.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Avusturya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt IV, 1991, ss. 174-177.
• Bosna-Hersek İle İlgili Arşiv Belgeleri (1516-1919), T.C. Başbakanlık, Devlet Arşivleri GenelMüdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1992.
• “Bosna-Hersek Protokolü”, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Yakın Tarihimizin Belgesi 1908-1925, Sırâtımüstakim Mecmuası, (ed.) İskender Türe, Cilt V, Bağcılar Belediyesi, İstanbul 2015.
• BRIDGE, F. R., From Sadowa to Sarajevo: The Foreign Policy of Austria- Hungary 1866-1914, Routledge & Kegan Paul, London and Boston 1972.
• ________, “Habsburg Monarşisi ve Osmanlı İmparatorluğu, 1900-1918”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler, (ed.) Marian Kent, (çev.) Ahmet Fethi, Alfa, İstanbul 2013, ss. 57-88.
• BUÇUKÇU, Öner, 1908-1913 Osmanlı Dış Politikası: Buhran-ı Meşrutiyet, Tezkire, İstanbul 2014.
• ÇELİKER, Fahri, Avusturya’nın ve Türk-Avusturya İlişkilerinin Tarihçesi. Askerî Tarih Bülteni Eki [İkinci Viyana Kuşatmasının 300. Yılı Dolayısıyla], Gnkur, Ankara 1983.
• ÇETİNKAYA, Y. Doğan, 1908 Osmanlı Boykotu: Bir Toplumsal Hareketin Analizi, İletişim, İstanbul 2004.
• ELDEM, Edhem, “Birlikte Yükselen ve Çöken İmparatorluklar: Habsburglar ve Osmanlıların Ortak Kaderi”, Türkiye-Avusturya İlişkilerinde Zamana Yolculuk, (ed.) B. Öztuncay, Mas, İstanbul 2006, ss. 108-125.
• ELMACI, Mehmet Emin, “1908 Avusturya Boykotunda Liman İşçileri”, Kebikeç, Sayı 5, 1997, ss. 155-162.
• ________, “Karikatürlerle Avusturya Boykotajı”, Toplumsal Tarih, Sayı 63, 1999, ss. 48-53.
• ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Cilt I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1953.
• GENCER, Ali İhsan, “Berlin Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt V, 1992, ss. 516-517.
• GÖLEN, Zafer, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Bosna Hersek’in İlhakına Tepkiler, Toplumsal Tarih, Sayı 60, 1998, ss. 9-16.
• Mahmud Muhtar, Maziye Bir Nazar Berlin Andlaşmasından Harb-i Umûmîye Kadar Avrupa ve Türkiye-Almanya Münasebetleri, (ed.) Erol Kılınç, Ötüken, İstanbul 1999.
• MAY, J. Arthur, “The Novibazar Railway Project”, The Journal of Modern History, Cilt X, Sayı 4, 1938, ss. 496-527.
• MÖHRING, Rubina, Die Beziehungen Zwischen Österreich-Ungarn und dem Osmanischen Reich 1908 - 1912, Universität Wien Geisteswissenschaftliche Fakultät, PhD dissertation, Wien 1978.
• POMIANKOWISKI, Joseph, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü “1914-1918 I. Dünya Savaşı”, (çev.) K. Turan, Kayıhan, İstanbul 1990.
• PRIBRAM, Alfred Francis, Austrian Foreign Policy, 1908-18, Georg Allen & Unwin, London 1923.
• SARI, Mustafa, “Mitroviçe-Ovaç Demiryolu Projesi Örneğinde Avusturya’nın Balkanlara Yayılma Politikası (1908)”, II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı, (ed.) Abidin
• SCHREINER, George Abel, Entente Diplomacy and the World, The Knickerbocker, New York and London 1921.
• STEED, H. W., PHILLIPS, W. A. ve HANNAY, D., A Short History of Austria-Hungary and Poland,The Encyclopaedia Britannica, London 1914.
• TAYLOR, A. J. P., The Habsburg Monarchy 1809-1918: A History of the Austrian Empire and Austria-Hungary, Western Printing Services, London [1948].
• UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih, Der, İstanbul 2008.
• WANK, Solomon, In the Twilight of Empire: Count Alois Lexa von Aehrenthal (1854-1912), Böhlau, Wien-Köln-Weimar 2009.
• YILMAZATA, Mehmet, Savaşa Giden Yol: 1908 Bosna-Hersek’in İlhakı,Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2013.