Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İstihbarat Topluluğunun Romanya’daki Faaliyetleri

Year 2025, Volume: 14 Issue: 1, 289 - 335, 16.07.2025

Mustafa Yeni

https://doi.org/10.30903/baed.1723247

Abstract

Romanya, Birinci Dünya Savaşı’nın kaderini etkileyen ülkelerden biri olmuştur. Stratejik konumu, askerî durumu, zengin tarım ve yeraltı kaynakları Romanya’nın muharip ülkeler açısından önemini arttırmıştır. Romanya ise muharip ülkelerin baskı ve tehditleriyle karşılaşmasına rağmen savaşa katılmakta acele etmemiştir. Bu sebeple vereceği karar muharip devletler tarafından yakından takip edilmiştir. Romanya’nın savaşta taşıdığı önemine rağmen bugüne kadar Osmanlı istihbaratının burada ne gibi faaliyetler yürüttüğüne dair akademik bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmanın iki temel amacı vardır: Birincisi Romanya’da Osmanlı Devleti adına malumat toplayan kurum ve kişilerinin ortaya çıkarılması, bir diğer deyişle istihbarat ağlarının ayrıntılarıyla göz önüne konulmasıdır. Diğeri ise toplanan malumatın istihbarat haline getirildikten sonra karar alıcılara nasıl ulaştırıldığı ve buna bağlı olarak ne gibi tedbirler alındığıdır. Monografik bir yöntem kullanılan çalışmanın temelini Osmanlı Devleti’nin sivil ve askerî arşiv belgeleri oluşturmaktadır. Belgelere yansımayan gri alanların aydınlatılması içinse dönemin tanıklarına başvurulmuştur. Bunların yanında yerli ve yabancı araştırma eserlerinden de istifade edilmiştir.

Keywords

II. Şube, İstihbarat, Romanya

Ottoman Intelligence Agency in Romania During the First World War

Abstract

Romania was one of the countries that influenced the fate of the First World War. Its strategic position, military situation, rich agricultural and underground resources increased the importance of Romania for the belligerent countries. Although Romania faced pressure and threats from those countries, it did not rush to join the war. For this reason, its decision was closely followed by the other ones. Despite the importance of Romania, academic studies on the subject are repetitive and no academic study has been conducted specifically on the view of Romania in terms of the Ottoman intelligence structure. This study has two main aims: The first is to reveal the institutions and individuals who collected information on behalf of the Ottoman Empire in Romania, in other words, to reveal the intelligence networks in detail. The other is to analyze how the collected information was conveyed to the decision-makers after being transformed into intelligence and what measures were taken accordingly. The study, which uses a monographic method, is based on the civil and military archival documents of the Ottoman Empire. In order to illuminate the grey areas not reflected in the documents, witnesses of the period were consulted. In addition to these, local and foreign research works were also utilized.

Keywords

Second Branch, Intelligence, Romania.

References

• 1.1. ATASE (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE)
• Birinci Dünya Harbi Tasnifi (BDH)
• 1.2. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• 1.2.1. Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO).
• 1.2.2. Dahiliye Nezareti (DH)
• Emniyet-i Umumiye Birinci Şube Evrakı (DH.EUM.1.Şb).
• Emniyet-i Umumiye İkinci Şube Evrakı (DH.EUM.2.Şb).
• Emniyet-i Umumiye Üçüncü Şube Evrakı (DH.EUM.3.Şb).
• Emniyet-i Umumiye Beşinci Şube Evrakı (DH.EUM.5.Şb).
• Emniyet-i Umumiye Altıncı Şube Evrakı (DH.EUM.6.Şb).
• Emniyet-i Umumiye Yedinci Şube Evrakı (DH.EUM.7.Şb).
• Emniyet-i Umumiye Seyrüsefer Kalemi Evrakı (DH.EUM.SSM).
• Emniyet-i Umumiye Kalem-i Hususi Evrakı (DH.EUM.KLH).
• İdare-i Umumiye Ekleri Evrakı (DH.İ.UM.EK).
• Şifre Kalemi Evrakı (DH.ŞFR).
• 1.2.3. Hariciye Nezareti (HR)
• İdare Evrakı (HR.İD).
• Mütenevvia Kısmı Evrakı (HR.MTV).
• Petersburg Sefareti Evrakı (HR.SFR.1).
• Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyyesi Müdiriyeti Evrakı (HR.SAİD).
• Siyasi Kısım Evrakı (HR.SYS).
• Sofya Sefareti Evrakı (HR.SFR.04).
• İrade Hariciye Evrakı (HR).
• 1.2.5. Meclis-i Vükela (MV)
• Meclis-i Vükela Mazbataları Evrakı (MV).
• 1.3. Deniz Tarihi Arşivi (DTA)
• Bahriye Nezareti Evrakı (BN).
• 1.4. Türk Tarih Kurumu Arşivi (TTK)
• Enver Paşa Koleksiyonu (EP).
• Ali Haydar Emir, “Osmanlı Bahriyesi 10 Temmuz 1324’ten 10 Temmuz 1330’a Kadar”, Mecmûa-i Seneviye-i Bahriye, Birinci Sene, İstanbul, Bahriye Matbaası, 10 Temmuz 1331, ss. 3-83.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi, İşbankası, Ankara 1983.
• ARSLAN, Esat, “Birinci Dünya Savaşı’nda Romanya Osmanlı Askerî Valiliği”, Askerî Tarih Bülteni, Yıl 23, Sayı 44, Şubat 1998, ss. 81-121.
• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, Genelkurmay Yayınları, Ankara, 2005.
• ARTUÇ, Nevzat, Cemal Paşa, TTK, Ankara 2008.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, TTK, Ankara 1991.
• Bahriye Nezareti Teşkilât Nizamnamesi, Matbaa-i Bahriyye, İstanbul 1330.
• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Rehberi, Başbakanlık Basımevi, Ankara 2010.
• BEŞİKÇİ, Mehmet, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği, İşbankası, İstanbul 2015.
• “Büyük Harb Esnasında Almanya ile Türkiye Arasında Nakliyat Yolları”, Askerî Mecmua Dergisi, Almanca’dan nakleden Yzb. Ahmet Şevket, Sayı 70, 1928, ss.139-150.
• Cavid Bey, Meşrutiyet Ruznâmesi, (haz.) Hasan Babacan, Servet Avşar, TTK, Ankara 2015.
• CENGİZER, Altay, Adil Hafızanın Işığında Osmanlı’nın Son Savaşı, Ötüken, İstanbul 2017.
• CIRIK, Bülent, “Birinci Dünya Savaşı’nda Balkanlarda Ermeni Seferberliği ve Ermeni Gönüllüleri”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 3, Eylül 2015, ss. 227-258.
• ÇABUK, Mustafa ve Burak Bayazıt, “Birinci Dünya Savaşı’nda Romanya Cephesi ve Ganimetler Meselesi”, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2022, Cilt 19, Sayı 49, ss. 411-420.
• ÇAKMAK, Aydın, Türk Dışişleri Teşkilatının Gelişimi: Hariciye Nezareti, Ötüken, İstanbul, 2020.
• ÇETİN, Nurten, “Romanya’nın Birinci Dünya Savaşı’na Girişi ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”, Uluslararası Sosyal Araştırmaları Dergisi, Cilt 9, Sayı 12, Şubat 2016, ss. 536-551.
• Çevik Zeki ve Emirhan Yılmazpehlivan, “Birinci Dünya Savaşı’nda Romanya Osmanlı Askeri Valiliği”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 7, Temmuz 2018, ss. 162-175.
• Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Şehbenderlerine Nizamname-i Lahiyası, Hilal Matbaası, Dersaadet 1326.
• GÖRMÜŞ, Musa, “Birinci Dünya Harbi’nde Romanya’nın Savaş Diplomasisi”, Journal of History and Future, Aralık 2017, Cilt 3, Sayı 3, ss. 62-76.
• Halil Menteşe’nin Anıları, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1986.
• HALL, Richard C., “Bulgaria in the First World War”, The Historian, Vol. 73, No: 2, Summer 2011, ss. 300-315.
• HAMLIN David, “Dummes Geld: Money, Grain, and the Occupation of Romania in WWI”, Central European History, Vol. 42, No: 3, September 2009, ss. 451-471.
• Hüseyin Agâh Bey, Sefir ve Şehbenderlerin Hukuk ve Vezâifi, Asır Kütüphanesi, Dersaadet 1312.
• KARABEKİR; Kâzım, Birinci Dünya Savaşı Anıları, YKY, İstanbul 2011.
• ___________, Günlükler (1906-1948), YKY, İstanbul 2009.
• KARACAKAYA, Recep, Ermeni Meselesi Kronoloji ve Kaynakça, Gökkubbe Yay., İstanbul 2005.
• Karargâh-ı Umumi İstihbarat Şubesi, Romanya Ordusu Hakkında Muhtasar Risale, İstanbul 1331.
• KARATEŞER, Büşra, 1914-1923 Arası İstanbul’un İaşesi ve İhtikar Sorunu, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Ahmet Tabakoğlu, İstanbul 2013.
• KARBİ, Bilge, Gölgedeki İttifak: Harb-i Umûmî’de Osmanlı-Habsburg İktisadi ilişkileri, Libra Kitap, İstanbul 2021.
• KAŞIYUĞUN, Ali, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na Girişi, Yeditepe, İstanbul 2015.
• KAYAOĞLU, Taceddin, Osmanlı Hariciyesinde Gayr-i Müslimler (1852-1925), TTK, Ankara 2013.
• LÜLECİ, Abdullah, Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Casusluk Faaliyetleri (1914-1918), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Doç. Dr. Bünyamin Kocaoğlu, Sakarya 2014.
• Osmanlı İmparatorluğu’nun Siyasi ve Askerî Hazırlıkları İle Harbe Girişi, Genelkurmay Başkanlığı Yay., Ankara 2014.
• ÖZDEMİR, Atasay, “Petrolün Birinci Dünya Savaşındaki Yeri ve Savaş Sonrası Düzenlemelere Etkileri”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 2014, ss. 61-83.
• “Romanya ile Musâlaha İmza Edildi”, Sabah, 26 Recep 1336 [8 Mayıs 1334/1918], No: 10229, s. 2.
• “Romanya ile Sulh Müzakeratı”, Tanin, 25 Recep 1336 [7 Mayıs 1334/1918], No: 3379, s. 2.
• SABİS, Ali İhsan, Birinci Cihan Harbi Harp Hatıralarım, Nehir Yay., İstanbul 1990.
• SAFİ, Polat, Milli İstihbarat Teşkilatı 1826-2023, Kronik Yay., İstanbul 2023.
• ___________, The Ottoman Special Organization Teşkilat-ı Mahsusa: An Inquiry Into Its Operational and Administrative Charactericts, Bilkent Universitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Oktay Özel, Ankara 2012.
• Saltanat-ı Seniyye Şehbenderlerine Dair Nizamname-i Dahiliye, Constantinople, 1890.
• SAYILIR, Şeyda B., “Dobruca’daki Türk Varlığı ve Birinci Dünya Savaşı Sırasında Hazırlanan Rapor Üzerine Kısa Bir Değerlendirme”, Turan, Cilt 8, Sayı 32, Sonbahar 2016, ss. 50-55.
• SEZER, Cemal, “Birinci Dünya Savaşı Sırasında Ermeni Hınçak ve Taşnaksutyun Komitelerinin Romanya’daki Faaliyetleri” OTAM, 38/Güz 2015, ss. 157-175.
• ŞİMŞEKER, Somer Alp, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İstihbaratı, Kronik Yay., İstanbul 2022.
• Tâlat Paşa’nın Anıları, (haz.) Mehmet Kasım, Say Yayınları, İstanbul 1986.
• Tarihte Türk-Rumen İlişkileri, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2006.
• TOPRAK, Zafer, İttihat-Terakki ve Cihan Harbi, Kaynak Yayınları, İstanbul 2016.
• UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih 1789-2001, Der Yay., İstanbul 2006.
• VAN, Nureddin, İstanbul Polis Müdiriyet-i Umûmiyyesi; Kuruluşu, Tekilâtı ve Faaliyetleri (1909-1918) Faaliyetleri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Ali Ali Akyıldız, İstanbul 2012.
• VINOGRADOV, V.N., “Romania in the First World War: The Years of Neutrality, 1914-1916”, The International History Review, Vol.14, No: 3, Aug. 1992, pp. 452-461.
• YALMAN, Ahmet Emin, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye, İşbankası, İstanbul 2019.
• YENİ, Mustafa, “Birinci Dünya Savaşında Osmanlı İstihbarat Topluluğu”, Türk İstihbarat Tarihi, Editörler: İsmail H. Demircioğlu, Ahmet Özcan, Namık Çençen, Yücel Yiğit, Yeditepe, İstanbul 2021, ss. 667-743.
• ___________, Birinci Dünya Savaşı’nda Başkumandanlık Vekâleti ve Harbiye Nezareti’nin II. Şube (İstihbarat) Faaliyetleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Gültekin Yıldız, İstanbul 2022.
• YIKILMAZPEHLİVAN, Emirhan, Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Türk-Romen İlişkileri (1914-1918), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Zeki Çevik, Balıkesir 2018.