The Meaning Periphery of The Concept of Zaygh (Perversity) in The Qur'an and its Semantic Value

Yıl 2021, Sayı: 13, 57 - 93, 30.06.2021

Fahri Çakan

Öz

The concept of zaygh, which literally has meanings such as doubting, inclination, deviating and leaving, is included in the Quran with its different forms. The meanings that it expresses in the Quran are lack of guidance, contradiction in truth, turning away from the orders of religion, diverting hearts and diverting in eyes or not seeing. The importance of the concept of Zaygh emerges from its being a characterization belonging to the heart. In the Quran, the heart, which is presented as the only means of understanding metaphysical truths, is characterized by many concepts with positive or negative implications. Hence it turns into a field of use that expresses the value of the feelings, thoughts and actions of the person it belongs to in accordance with the content of these concepts. One of the concepts mentioned in the Quran as a qualifier of the heart is the concept of zaygh. When this concept, which has a negative content, becomes related to the heart, it gives it the qualities of curvature and deviation and turns it into a means of comprehension that tries to distort religion through the interpretation of mutashabih expressions by directing it with the desire for arbitrariness. Although the heart can be characterized by some other bad qualities, the word zaygh, expressing the lower level of negativity of it, has been used to describe the people who oppose the unchangeable principles of religion in general, and especially Jews, Christians who try to distort these principles with their superstitious interpretations and the hypocrites within the Muslim community.

Anahtar Kelimeler

Tafsir (commentary), Qur, Zaygh, Heart, Mutashabih (allegoric), Ta’wil (hidden meaning)

Zeyğ Kavramının Kur’ân’daki Anlam Çevresi ve Semantik Açıdan Değeri

Öz

Sözlüklerde şüphe içinde olmak, meyletmek, sapmak ve ayrılmak gibi anlamları bulunan zeyğ kavramı, farklı formlarıyla birlikte yer aldığı Kur’ân-ı Kerim’de, hidayetten yoksunluk, hakikat konusunda çelişki yaşama, dinin emirlerinden yüz çevirme, kalplerin saptırılması ve gözün kayması ya da görmemesi gibi manaları dile getirmektedir. Zeyğ kavramının önemi, onun, kalbe ait bir niteleme olmasında ortaya çıkmaktadır. Zira kalp, metafizik hakikatleri anlayabilmenin yegâne vasıtası olarak takdim edildiği Kur’ân-ı Kerim’de, olumlu veya olumsuz içeriğe sahip pek çok kavram tarafından nitelenmekte olup, bu kavramların içeriğine göre, ait olduğu kişinin duygu, düşünce ve eylemlerinin değerini bildiren bir kullanım alanına kavuşmaktadır. Onun niteleyeni olarak Kur’ân’da zikredilen kavramlardan bir tanesi de zeyğ kavramıdır. Olumsuz bir içeriğe sahip olan bu kavram, kalple ilişkili hale geldiğinde, ona eğrilik ve sapma vasıfları kazandırmakta ve keyfilik arzusuyla onu yönlendirerek, müteşabih ifadelerin te’vili üzerinden dini tahrif etmeye çalışan bir idrak vasıtası haline getirmektedir. Başka bazı kötü vasıflarla nitelenebilmekle birlikte, kalbin, daha alt düzeydeki olumsuzluğunu dile getiren zeyğ kelimesi, Kur’ân-ı Kerim’de, genel olarak dinin sabit verilerine muhalefet eden herkesi, özel olarak ise bu verileri batıl yorumlarıyla tahrif etmeye çalışan Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman toplum içerisindeki münafıkları tanımlamak üzere kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Zeyğ, Kalp, Müteşâbih, Te’vil

Kaynakça

• Abdulbaki, M. Fuad. Mu’cemu’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’ân. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1988.
• Açıkgenç, Alparslan. İslam Medeniyetinde Bilgi ve Bilim. İstanbul: İsam Yayınları, 2006.
• Aksan, Doğan. Anlambilimi ve Türk Anlambilimi. Ankara: AÜDTCF Yayınları, 1978.
• Altıkulaç, Tayyar. “Nâfi‘ b. Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Askeri, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Fürûku’l-lügaviyye. nşr. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dâru’l- İlm, ts.
• Ateş, Süleyman. Kur’ân Ansiklopedisi. 30 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Begavî, Ferra. Meâlimü’t-tenzîl fi tefsiri’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Abdullah Nemr-Osman Cuma-Süleyman Müslim Hıraş. 5 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibeti’n-Neşr, 1997.
• Birmâvî, Muhammed b. Abdüddâim. el-Lâmiu’s-sabîh bi şerhi’l-Câmi‘i’s-sahîh. 18 Cilt. Suriye: Dâru’n-Nevâdir, 2012.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Temâmü'l-Feyz. çev. Ali Namlı. İstanbul: y.y., 1994.
• Cabirî, Muhammed Âbid. Arap/İslam Kültürünün Akıl Yapısı. çev. Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi, 2000.
• Cebel, Muhammed Hasan. el-Mu’cemü’l-iştikâkiyyü’l-müessılü li elfâzi’l-Kur’ân’l-Kerîm. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 2010.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü, Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lüğa ve sihâhu’l-Arabiyye, 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm, 1987.
• Çetiner, Bedreddin. Esbâb-ı Nüzûl. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2003.
• Demir, Fahri. İslam Dini Açısından Din Devlet İlişkisi (Din ve Laiklik). Ankara: Kürsü Yayınları, 1999.
• Derveze, M. İzzet. et-Tefsiru’l-Hadis. çev. Mehmet Baydaş. 4 Cilt. İstanbul: Ekin Yayınları, 1998.
• Duman, Zeki. Vahiy Gerçeği. Ankara: Fecr Yayınları, 1997.
• Düzenli, Yaşar. Kur’ân Işığında Evrensel Dengeler ve İnsan. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 2000.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı Meâl-Tefsir. çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2004.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüğa. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ayn. nşr. Mehdî Mahzûmî. 8 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Hilal, ts.
• Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Alî. Mecmeu Bihâri’l-envâr fî garâibi’t-tenzîl ve letâifü’l-ehbâr. 5 Cilt. Hindistan: Matbaatü Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1967.
• Fîruzâbâdî, Muhammed b. Yakup. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Gazzâli, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâü ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Gazzâli, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İslam Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi. çev. Yunus Apaydın. Kayseri: Rey Yayınları, 1994.
• Gazzâli, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Münkızu mine’d-dalâl. çev. Hilmi Güngör. MEB Yayınları, 1990.
• Görmez, Hatice. Kur’ân-ı Kerim’de İkili Anlatım Üslûbu Bağlamında Terğîb ve Terhîb. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
• Halebî, Semîn. ed-Dürru’l-mesûn fî ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. 11 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, ts.
• Hamidullah, Muhammed. Hz. Peygamber’ in Savaşları. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1991.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed. Mecmelü’l-lüğa. nşr. Züheyr Abdülmühsin Sultan. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed. Mu’cemü mekâyîsü’l-lüğa. nşr. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed. Şifâü’s-sâil/Tasavvufun Mahiyeti. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1984.
• İbn Kayyim, el-Cevziyye. ‘İddetü’s-sâbirîn ve zehîratü’ş-şâkirîn. Beyrut: Dâru İbn-i Kesir, 1989.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ’ Tefsîru İbn-i Kesîr. nşr. Sami b. Muhammed Selame. 8 Cilt. Arabistan: Dâru Tayibeti’n-Neşr, 1999.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemâluddin Muhammed. Lisânü’l-Arap. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, h. 1414.
• İbn Sîde. el-Muhkemü ve’l-mühîtu’l-‘a’zam. nşr. Abdülhamid Hindâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. nşr. Abdürrezzak Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyye, h. 1422.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn. en-Nihâye fi garîbi’l-hadîs. nşr. Tahir Ahmed ez-Zâvî. 5 Cilt. Beyrut: el- Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• İsfehâni, Ragıp. Müfradêtü elfâzi’l-Kur’ân. nşr. Safvan Adnan Dâvûdî. Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 1997.
• İzutsu, Toshikiko. Kur'ân'da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Karakuş, Abdulkadir. İman Esaslarıyla İlgili Kur’ân Kavramları. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2020.
• Kılıç, Sadık. Fıtratın Dirilişi. İstanbul: Nehir Yayınları, 1991.
• Kılıç, Sadık. Kur’ân’da Günah Kavramı. Konya: Hibaş Yayınları, 1984.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. nşr. Ahmed Berdûnî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l- Mısriyye, 1964.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risâlesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Macit, Nadim. Kur’an’ın İnsan-Biçimci Dili. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Mahallî, Celâleddin Muhammed b. Ahmed - Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman. Tefsiru’l-Celâleyn. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. nşr. Mecdî Baslum. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mevdûdî, Seyyid Ebü’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’ân. çev. Heyet. 6.Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Nakıp, el-Attas. Modern Çağ ve İslâmî Düşünüşün Problemleri. çev. Mahmut Erol Kılıç. İstanbul: İnsan Yayınları, 1989.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İslam İdealler ve Gerçekler. çev. Ahmet Özel. İstanbul: İz Yayınları, 1996.
• Nîsâbûrî, Mahmûd b. Ebü’l-Hasan. Bâhiru’l-burhân fi meânî müşkilâtü’l-Kur’ân. Mekke: Câmi‘atü Ümmü’l-Kurâ, 1998.
• Öztürk, Yener. Kur’ân’da Kalp ve Mühürlenmesi. İstanbul: Işık Yayınları, 2003.
• Pezdevî, Ebu’l-Yüsr. Ehl-i Sünnet Akâidi. çev. Şerafettin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1988.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-gayb. 32.Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî h. 1420.
• Râzî, İbn Ebû Hâtim. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. nşr. Esad Muhammed Tayyib, Arabistan: Mektebetü Nizâr, h. 1419.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtâru’s-sıhâh. nşr. Yusuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
• Reçber, Sait. “İslam’a Giriş-Ana Konularıyla Yeni Yaklaşımlar” İslam Metafiziği: Kavramsal Bir Çerçeve. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Rıza, Ahmed. Mu’cemü metnü’l-luğa. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, 1960.
• Robbins, Anthony. Sınırsız Güç. çev. Mehmet Değirmenci. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1993.
• Sâbûnî, Nureddin. el-Bidâye fi usûli’d-dîn. Dımeşk: y.y. 1979.
• Sâbûnî, Nureddin. Mâtürîdiyye Akâidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 2005.
• Seber, Abdulkerim. “Semantik-Delâlet Kavramlarının Mukayesesi ve Anlambilim Kavramının Muhtevasının Tespiti”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2013), 97-130.
• Sert, H. Emin. Kur’ân’da İnsan Tipleri ve Davranışları. İstanbul: Bilge Yayınları, 2004.
• Soyalan, Mehmet Yaşar. Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2003.
• Soysaldı, H. Mehmet. Kur’ân Semantiği Açısından İnançla İlgili Temel Kavramlar. İzmir: Çağlayan Yayınları, 1997.
• Süyûtî, Celâleddin. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr, 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Şatıbî, İbrahim b. Musa. el-Muvâfakât, İslâmî İlimler Metedolojisi. çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: İz Yayınları, 1999.
• Şimşek, Said. Kur’ân’da İki Mesele (Müteşabih- Nesh). Konya: Selam Yayınları, 1988.
• Taberî, Muhammed b. Cerir. Câmiu’l-beyân fi te’vîli’l-Kur’ân. nşr. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Turgut, Ali. Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. “Kalb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/229-232. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Watt, W. Montgomery. Kur’ân’a Giriş. çev. Süleyman Kalkan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1998.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Haber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/346-349. İstanbul: TDV Yayınları 1996.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. nşr. Heyet. İstanbul: Azim Dağıtım, ts.
• Yıldırım, Celal. İlmin Işığında Asrın Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Anadolu Yayınları, 1987.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-arûs min cevahiri’l-kâmûs. nşr. Heyet. 40 Cilt. Kuveyt: Daru’l-Hidâye, ts.