İslam Hukukunda Yasama Yoluyla Hakikat Dayatmasının İmkanı Meselesi

Yıl 2023, Sayı: 17, 279 - 303, 29.06.2023

Remzi Akyel

Öz

İslam hukukunda devlet fonksiyonlarını ele alan birçok kişi, şeriatta yegâne hüküm koyucunun Allah olması hasebiyle, yasama yetkisinin de şerʻî hükümleri keşfetme ehliyetine sahip sivil fukahaya ait olması gerektiğini savunmaktadır. Zira onlara göre fukaha, tıpkı bilim adamlarının tabiat kanunlarını keşfetmeleri gibi, Allah tarafından konmuş olan kanunları yani dinî hükümleri vahiy kaynağına başvurup içtihat yoluyla ortaya çıkarmaktadır ve bu sebeple ancak onların belirlediği hükümler kanun olarak uygulanabilir. Yasa yoluyla ilahî hükümlerin kanunlaştırıldığını ileri süren bu yaklaşımın, her ne kadar sivillik vurgusu yapsa da nihaî noktada mutlakçı ve dayatmacı bir yapıyı intaç ettiği ve böylece yasama fonksiyonuna dogmatik bir boyut kattığı söylenebilir. Aynı şekilde bu yaklaşımın, eleştirel düşüncenin hâkim olduğu modern dünyada, İslam hukukunun anlam ve işlev kazanmasına engel olduğu da ileri sürülebilir. Bu itibarla böyle bir konuyu ele almanın ne denli önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. İslam hukukunda yasa yoluyla hakikat icbarının mümkün olup olmadığını tespit etmeyi amaçlayan bu çalışmada kavramsal çerçeve verildikten sonra eleştiri konusu kılınacak iddia tasvir edilmiş devamında da içtihatta isabet ve hata tartışmalarında ileri sürülen temel üç görüş üzerinden mezkûr iddianın imkânı kritik edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Yasama, İçtihat, Hakikatin Keşfi, Dayatma

The Question of Possibility of Coerce of Truth Through Lagislation in Islamic Law

Öz

Many people who consider state functions in Islamic law argue that since God is the sole ruler in the sharīʿa, legislative power should belong to the civil jurists who have the capacity to discover sharīʿa provisions. Because, according to them, juts as jurists discover the laws of nature, they discover the laws set by God, that is, religious provisions, through ijtihād by referring to the source of revelation, and for this reason, only the provisions determined by them can be applied as law. It can be said that this approach, which asserts that divine provisions are enacted through lagislation, although it emphasizes civility, ultimately results in an absolutist and imposing structure, and therefore adds a dogmatic dimension to the legislative function. In the same way, it can be argued that this approach prevents Islamic law from gaining meaning and function in the modern world where critical thinking is accepted as essential. In this respect, it turns out that it is very important to address such an issue. In this study, which aims to determine whether it is possible to impose truth through lagislation in Islamic law, the conceptual framework has been determined. Then, the claim that would be the subject of criticism has been described. Finally, the possibility of the aforementioned claim has been criticized over the three main views put forward in the discussion of iṣābe and khaṭāʿ in the jurisprudence.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Legislation, Ijtihād, Discovery of Truth, Coerce.

Kaynakça

• Ark, Ümmühan. İslam Hukuk Usulünde Hüküm İstinbâtı Gazali ve İbn Rüşd Örneği. İstanbul: Paradigma Akademi, 2021.
• Başgil, Ali Fuat. Konferanslar. İstanbul, Yağmur Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Bauman, Zygmunt. Yasa Koyucular ile Yorumcular: Modernite, Postmodernite ve Entelektüeller Üzerine. çev. Kemal Atakay. İstanbul: Metis Yayınları, 5. Basım, 2018.
• Buhari, Abdulaziz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-Esrâr Şerhu Usûli’l-Pezdevî. 4 cilt, b.y., Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiye, ts.
• Cessâs, Ahmet b. Ali Ebû Bekir er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. 4 cilt. Vezâratu’l-Evkâfi’l-Küveytiyye, 1994.
• Çağdaş S., Çağdaş Sözlük. “Türkçe-Osmanlıca Sözlük Yasa”. Erişim 11 Ocak 2021. https://kestelli.cagdassozluk.com/osmanlica-turkce-sozluk-madde-18081.html
• Çağdaş S., Çağdaş Sözlük. “Lehce-i Osmanî Yasa”. Erişim 11 Ocak 2021. https://lehcei.cagdassozluk.com/osmanlica-turkce-sozluk-madde-25384.html
• Dav Miftâh Gamak. es-Sultatu’t-teşrîʻiyye fî nizâmi’l-hükmi’l-İslâmî ve’n-nuzumi’l-mûʻâsıra (el-vazʻiyye). Malta: Elga Menşûrât, 2002.
• Debbûsî, Ebû Zeyd. Takvîmu’l-Edille. thk. Halil Muhyiddin el-Muyyis. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2001.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “İctihadın Bağlayıcılığı Meselesi ve Fıkıh Mezheplerine Bağlanmanın Anlamı”. Usûl: İslâm Araştırmaları 1/1 (Haziran 2004), 35-48.
• Erdoğan, Mustafa. Anayasa Hukukuna Giriş. Ankara: Adres Yayınları, 2004.
• Esen, Bilal. Hanefî Usûlcülerinde İctihad Teorisi. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Mustasfâ. thk. Muhammed Abdusselâm Abdu’ş-Şâfîʻ, b.y., Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiye, 1993.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Mustasfâ İslam Hukuk Metodolojisi. çev. H. Yunus Apaydın, 2 Cilt, İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
• Gannuşî, Râşid. İslâm Devletinde Kamusal Özgürlükler. çev. Osman Tunç. İstanbul: Mana Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Gözler, Kemal. Türkiye Anayasaları. Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları, 1999.
• Hallâf, Abdulvehhâb. es-Siyâsetü’ş-şerʻiyye ev nizâmu’d-devleti’l-İslâmiyye fi’ş-şu’ûni’d-dustûriyyeti ve’l-hâriciyyeti ve’l-mâliyyeti. Kahire: Dâru’l-Ensâr, 1397/1977.
• Hallâf, Abdulvehhâb. es-Sultatu’s-selâs: et-teşrî‘ el-kadâ et-tenfîz. b.y., Daru’l-Kalem, 2. Basım, 1980.
• Hallâf, Abdulvehhâb. Hulâsatu târihi’t-teşrîʻi’l-İslâmî. b.y., Dâru’l-Kalem, ts.
• Hallâf, Abdulvehhâb. İlk Dönem İslâm Hukuku: Yasama, Yargı ve Yürütme. çev. Abdülhadi Timurtaş. İstanbul: Pınar Yayınları, 2006.
• İbn Cemâa, Bedreddin. Adl’e Boyun Eğmek. çev. Özgür Kavak. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Kaplan, Mehmet. Dil ve Kültür. İstanbul: Dergâh Yayınları, 32. Basım, 2014.
• Karadâvî, Yusuf, İslam’da Devlet Mefhumu. çev. Hüsameddin Cemal. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2016.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2003.
• Koşum, Adnan. “İçtihatta Hata ve İsabet Tartışmaları Işığında Öznellik ve Nesnellik Sorunu”. Usûl: İslâm Araştırmaları 5/5 (Haziran 2006), 5-32.
• Koşum, Adnan. "İslam Kamu Hukuku Alanına İlişkin Klasik Literatürün Azlığı Üzerine Mülahazalar". Journal of Istanbul University Faculty of Theology 0 / 18 (Ocak 2008), 123-132 .
• Kubbealtı Lugatı, Kubbealtı Vakfı Kültür ve Sanat Vakfı Kubbealtı Lugatı. “Yasamak”. Erişim 18 Ekim 2018. http://lugatim.com/s/yasamak
• Mertoğlu, Suat. “Reşid Rıza’da Hilafet Düşüncesi: Bir Kronoloji ve Tahlil Denemesi”. Hilafet Risaleleri 5. Cilt Cumhuriyet Devri. ed. İsmail Kara. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005, 45-93.
• Mevdudî, Ebu’l A’lâ. İslâm’da Hükümet. ed. Hürşîd Ahmed. çev. Ali Genceli. İstanbul: Hilal Yayınları, 2016.
• Muhammed Hamidullah. İslâm’a Giriş. çev. İbrahim Arif Koytak - Veysel Uysal. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Muhammed Hamidullah. İslâm’ın Hukuk İlmine Katkıları. ed. Vecdi Akyüz. İstanbul: Beyan Yayınları, 2005.
• Nebhan, Muhammed Faruk. Nizâmu’l-Hükm fi’l-İslâm. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1988.
• Nişanyan Sözlük. “Yasa”. Erişim 18 Ekim 2018. https://www.nisanyansozluk.com/kelime/yasa
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. el-Mahsûl. thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-ʻAlvânî. 6 cilt, b.y., Müessestü’r-Risâle, 1997.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. el-Meʻâlim fî ʻilmi usûli’l-fıkh, thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Kâhire: Dâru ʻİlmi’l-Maʻrife, 1994.
• Reşid Rıza, Muhammed. “Hilafet yahut İmamet-i Uzmâ”. çev. Suat Mertoğlu, Hilafet Risâleleri 5. Cilt Cumhuriyet Devri. ed. İsmail Kara. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005, 367-530.
• Said Halim Paşa. “İslâmda Siyasî Teşkilat”. Türkiyede İslamcılık Düşüncesi Metinler/Kişiler I. çev. Mehmet Akif Ersoy. ed. İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011, 145-173.
• Seyyid Bey. Usûl-i Fıkıh Medhal. ed. Selçuk Camcı. İstanbul: Işık Akademi Yayınları, 2011.
• Şâfiʻî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. er-Risâle, thk. Ahmed Şâkir, Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1940.
• Tamâvi, Süleyman Muhammed. es-Sultâtü’s-Selâs fi’d-Desâtîri’l-Arabiyyeti’l-Muâsıra ve fi’l-Fikri’s-Siyâsiyyi’l-İslami. Kahire: Darü’l-Fikri’l-Arabi, 1996.
• TDK Sözlükleri, Türk Dil Kurumu Sözlükleri. “Yasama”. Erişim 29 Ekim 2022. https://sozluk.gov.tr/
• Telkenaroğlu, Rahmi. İctihadda İsabet ve Hata Meselesi. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Türcan, Talip. “İslâm Hukukunda Yasamanın Yargı Yoluyla Denetlenmesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 3 (2004), 143-154.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 5. Basım, 2014.