WATER PROGRAMS IN THE EARLY REPUBLICAN PERIOD (1926-1942)

Year 2025, Issue: 30, 109 - 124, 01.07.2025

Neslihan Bolat Bozaslan

https://doi.org/10.33431/belgi.1581921

Abstract

In all periods of the world, water control and management of water resources have been important. Studies have been conducted on the presentation of water to the service of humanity from the earliest civilizations to the present day. Water has been utilized by building canals, cisterns, aqueducts, bridges, fountains, etc. In our geography, it is possible to come across such structures in abundance both before and during the Ottoman rule. However, it is seen that the above-mentioned studies were insufficient in terms of controlling rivers, preventing their floods, drying the surrounding marshes, and delivering water to households. In the Ottoman state, water works were mostly carried out through foundations and were only raised to the level of a ministry in 1914. Apart from the implementation of the Konya plain irrigation project, no significant water program was encountered. However, with the start of the First World War at this time, the state's projects on this subject remained unfinished. In other words, the republic inherited a wreckage in terms of water management, as in other issues of the country. Describing the general conditions of the country as a ruin, Atatürk gave importance to the issue of water and soil and pioneered the initiation of studies for their improvement. First of all, the Ministry of Public Works was established and 48 lakes and 78 streams within our borders were examined. As a result of the examinations, it was observed that all of these streams and lakes needed to be improved. For this purpose, the first water program was initiated for ten years in 1926 within the Ministry of Public Works and twelve water works branches were established in various cities throughout the country. Then, projects were prepared and funds were allocated to make improvements in the basins where the rivers and lakes were located. However, due to economic crises and insufficient funds, the desired success could not be achieved. For this reason, the second five-year water program was put into practice between 1937 and 1942.
In this study, the water programs initiated after the declaration of the republic, their implementation processes and implementation results will be discussed in the light of archive documents.

Keywords

WATER PROGRAM , SEYHAN BASIN , SUSURLUK BASIN , CENTER ANATOLİA , BEHİC ERKIN , ALI FUAT CEBESOY

CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA SU PROGRAMLARI (1926-1942)

Abstract

Dünyanın bütün devirlerinde suyun kontrolü su kaynaklarının yönetimi önemli olmuştur. En eski uygarlıklardan günümüze suyun insanlığın hizmetine sunumu konusunda çalışmalar yapılmıştır. Kanallar, sarnıçlar, su kemerleri, köprüler, çeşmeler vs. yapmak suretiyle sudan faydalanma yoluna gidilmiştir. Bulunduğumuz coğrafyada gerek Osmanlı devleti öncesinde gerekse Osmanlı hüküm süresi içinde söz konusu yapılara fazlası ile rastlamak mümkündür. Fakat nehirlerin kontrolü, taşkınlarının önlemesi, etrafındaki bataklıkların kurutulması, suyun hanelere ulaştırılması konusunda yukarıdaki çalışmaların yetersiz kaldığı görülmektedir. Osmanlı devletinde su işleri daha çok vakıflar aracılığı ile yürütülmüş, bakanlık düzeyine ancak 1914 yılında çıkarılmıştır. Konya ovası sulama projesinin hayata geçirilmesi dışında kayda değer bir su programına rastlanmamıştır. Ancak bu sırada Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması ile devletin bu konudaki projeleri yarım kalmıştır. Yani cumhuriyet memleketin diğer meselelerinde olduğu gibi su idaresi konusunda da bir enkaz devralmıştır. Memleketin genel ahvalini virane olarak niteleyen Atatürk su ve toprak konusuna önem vermiş, iyileştirilmesi hususunda çalışmalar başlatılmasına öncülük etmiştir. Öncelikle Nafia Vekâleti kurulmuş sınırlarımız içinde bulunan 48 göl ve 78 akarsu incelenmiştir. İncelemeler sonucunda bu akarsu ve göllerin tamamının ıslah edilmeye muhtaç olduğu gözlenmiştir. Bu amaçla Nafia vekâleti bünyesinde 1926 yılında on yıllığına birinci su programını başlatılarak, ülke genelinde çeşitli şehirlerde on iki su işleri şubesi kurulmuştur. Ardından nehir ve göllerin bulunduğu havzalarda iyileştirmeler yapmak için projeler hazırlanıp ödenekler ayrılmıştır. Fakat ekonomik buhranlar ve ayrılan ödeneklerin yetersizliği nedeniyle istenilen başarı elde edilememiştir. Bu nedenle 1937-1942 yılları arasında beş yıllık ikinci su programı uygulanmaya koyulmuştur.
Bu çalışmada cumhuriyetin ilanından sonra başlatılan su programları, uygulama süreçleri ve uygulama sonuçları arşiv belgeleri ışığında ele alınacaktır.

Keywords

SU PROGRAMI , SEYHAN HAVZASI , SUSURLUK HAVZASI , ORTA ANADOLU , BEHİÇ ERKİN , ALİ FUAT CEBESOY

Ethical Statement

ARAŞTIRMA MAKALESİ OLUP DAHA EVVEL BİR YERDE YAYINLANMAMIŞTIR.

Supporting Institution

HERHANGİ BİR KURUMDAN DESTEK ALINMAMIŞTIR

References

• BCA, 230, NAFİA VEKÂLETİ, 15-60-1, Dosya Ek: 16SU, Belge Tarihi: 18.11.1925.
• 230/ NAFİA VEKÂLETİ, 149 - 54 – 11.
• 230/ NAFİA VEKÂLETİ, 149 - 54 – 11-M.
• 230/ NAFİA VEKÂLETİ, 74-35-14- 34R.
• BCA, 30-10, MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, Yer Bilgisi: 156 - 96 – 10, Dosya Ek: 160, Belge Tarihi: 1930.
• 30-10/ MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 156 - 96 – 160- 5.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 156-96-12-160.
• 30-10/ MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199- 361-7-237-1.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199- 361-7- 237-2.
• 30-10/ MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199- 361-7- 237-3.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ,199- 361-7- 237-4.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199-361-7-237-1-1.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199-361-7-237-4-1.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199-361-7- 237-5.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199-361-7- 237-6.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199-361-7- 237-7.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199-361-7- 237-8.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199-361-7- 237-9.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 199-361-7- 237-10.
• 30-10/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 156-96-10-160-4.
• 30-10-1/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 156-96-10- 160.
• 30-10-2/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 156-96-10-160.
• 30-10-3/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 156 - 96 -160.
• 30-10-4/MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 156 - 96 – 10- 160.
• 30-10/ MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 156, 96, 10- 243-40,160.
• BCA, 30-18-1-1, KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), Yer Bilgisi:18 - 26 – 18, Dosya Ek: 43-34, Belge Tarihi:25.04.1926.
• 30-18-1-1/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 24-29-2.
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 2-20-7.
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 3-26-8- 243-40.
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 10 - 29 – 9- 406-13.
• 30-18-1-2/ KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 88 - 99 – 11- 156-113.
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 60 - 97 – 11- 243-217.
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 30-60-10- 76-201.
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 19-22-16.
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928),36 - 36 – 6.
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 67- 69-6-69-150.
• 30-18-1-2/ KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 67 - 69 – 17-163-44.
• 30-18-1-2/ KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 83 - 48 – 4
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 26 – 15-12-76-191.
• 30-18-1-2/ KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928),43-16-5-238-150.
• 30-18-1-2/ KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928),/25 - 4 – 8.
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 37-48-6.
• 30-18-1-2/KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI (1920-1928), 56-53-9-243-203.
• Telif eserler
• Acar, Eray(2012), “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Kentsel Şebeke Suyu Yönetiminin Kurumsal Ve Yasal Gelişimi” Hukuk Ve İktisat Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, No 1.
• Akıllı, Hüsniye(2012), “Türkiye’de Su Yönetiminin Değişen Yüzü: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü”, Memleket Siyaset Yönetim, C.7/18 s. 55-85.
• Aytepe, Oğuz(2025), “Behiç Erkin (1876- 1961)”, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/behic-erkin-1876-1961/, erişim tarihi,18.07.2024.
• Bozkurt, Birgül(2024), “Milli Şef Dönemi Hükümetlerinde Ali Fuat Cebesoy’un Nafia (Bayındırlık) ve Münakalat (Ulaştırma) Bakanlıkları”, Cedrus XII, 241-260.
• Büyüktolu Recep(2023), Çubuk Barajı, https://yeni.ataturkansiklopedisi.gov.tr/detay/1251/%C3%87ubuk-Baraj%C4%B1, Erişim Tarihi: 19.04.2025.
• Demir, Abdullah(2000), Su ve DSİ Tarihi, DSİ Vakfı Yayını Ankara.
• Erdemir, Ayşegül Demirhan(2018), “Türk İslam Devletlerinde Tıp İle Diğer Bilimler Ve Yorumlamalar”, Türk Dünyası Araştırmaları 119, sy. 235 (Ağustos 2018): 89-124.
• Hali, Servet Selcan Rencüzoğulları (2017), “İslamiyet Öncesi Dönemde Türklerde Eğitim”, 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum, 6(17), 2017.
• https://dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/692, Erişim tarihi:24.06.2024.
• İlke Tekin, “Türkiye’de İkinci Dünya Savaşı Sonrası Betonarmenin İnşası”, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2013, s. 52.
• Kılıç, Ebru(2023), “Geleneksel Su Yönetim Sisteminin (Karız) Uygur Halk Koşaklarına Yansıması”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11/35, 661-677.
• Muşmal, Hüseyin(2015), “Konya Ovası Sulama Projesi Fikrinin Ortaya Çıkışı Ve Projeyle İlgili İlk Çalışmalar”, The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science JASSS2705 Number: 33, p. 11-28, Spring(2015) I.
• Özçelik, Ceyhun(2008), “Türkiye’de Su Hizmetleri ve Su Hukuku’nun Gelişimi”, DSİ Teknik Bülteni, Sayı 103 Ocak 2008 https://dsiteknikbulteni.dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/1664. Erişim tarihi:15.08.2024.
• Özçelik, Ayfer, “Ali Fuat Cebesoy (1882-1968)”, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ali-fuat-cebesoy-1882-1968/?pdf=3872, Erişim Tarihi:15.04.2025.
• Özdemir Naziye(2023), “Türkiye’de Elektrik Enerjisinin Gelişimi Ve Kurumsal Yapılanma”, Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye Elektrik Tarihi, s.17-51.
• Özkan, Mehmet Halim(2019), “Refik Saydam Hükümetleri Döneminde İaşe Politikaları Ve İaşe Müsteşarlığı”, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri Ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Polatoğlu Mehmed Gökhan(2019), “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Su Davası Kapsamında Kurulan İlk Baraj: Çubuk Barajı”, Atatürk Yolu Dergisi, sy. 65, 343-80.
• Resmi gazete, 25 Mayıs 1935, Elen İtilafnamesi, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3011.pdf. Erişim tarihi: 14.04.2025.
• Resmi Gazete, 5 Haziran 1937, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3623.pdf, Erişim tarihi: 05.07.2024.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 2. Dönem 28. Cilt 17. Birleşim - Sayfa 107.
• Ünlü, Talha Burak(2017), “Avlonyalı Ferid Paşa, Bir Ömür Devlet Abdülhamit Kırmızı”, Tarih Kritik, (3) 1, Nisan, ss. 66-69.
• Yelok, Savaş(2002), “Kaybolan Cennetin Peşinde (Sümer ve Akad: Ütopya mı? Gerçek mi?)”, Cabbar Işankulu Aktaran: V. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 22, Sayı 3, ss. 183-197, s.185.
• Yıldırım, Yıldıray(2021), “Adana Ovasının Islahı Projesi (1924)”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 30 No: 3 Sayfa: 206-222.
• Yıldız Dursun(2022), Cumhuriyet Ve Su, https://supolitikalaridernegi.org/wp-content/uploads/2022/11/cumhuriyet-ve-su-dursun-yildiz-hidropolitik-akademi-.pdf. Erişim tarihi: 22.09.2024.