Kazak Kültürü, Mitolojisi ve Çağdaş Resim Sanatında Şanırak Motifi

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı, 321 - 352, 28.02.2023

Aigerim Yıldız

Öz

Kazak kültürü konar-göçer yaşam tarzına dayanan bir geleneklere sahiptir. Orta-Asya göçebe yaşamını aklına getirdiğimizde “yurt” dediğimiz geleneksel Orta-Asya göçebe çadırı aklımıza gelmektedir. Yurt çadırı, Orta-Asya Türk-Moğol göçebe halklarının özel ve yaşam tarzlarıyla uyum konusunda mükemmel bir mimari yapıttır. Bu yapıtın kalbi, şanıraktır. Çalışmada üzerinde durulacak olan Kazak kültürü, mitolojisi ve çağdaş resim sanatında Şanırak motifinin varlığı oldukça geniştir. Şanırak motifi, Kazak geleneksel kültüründe, dünya görüşünde ve yaşam tarzında çok önemli, hem maddi hem manevi bir değer olarak karşımıza çıkmaktadır. Genel olarak Orta Asya Türk-Moğol göçebe halklarının, kullandıkları seyyar keçe yurt evlerinin yapısal sisteminin ana parçalarından biri olup çadır evinin kubbesindeki birleşim çemberidir. Şanırak ile ilgili inanışlar, onu doğurganlık, bereket, aile, aile birliği ve sürekliliği, atalar kültü, ruhlar, güneş ile ilgili ilişkilendirildiğini göstermektedir. Bu makalede Şanırak motifin Kazak geleneksel kültürü, mitolojisinde yeri ve anlamı ve çağdaş Kazak resim sanatında (1990-2000-2010-lu yılları) yansımaları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şanırak, Kazak Mitolojisi, Türk Mitolojisi, Resim Sanatı., Shanyrak, Kazakh Mythology, Turkish Mythology, Painting Art.

Shanyrak Motif in Kazakh Culture, Mythology and Contemporary Painting Art

Öz

Kazakh culture has a tradition based on nomadic lifestyle. When we think of the Central-Asian nomadic life, we think of the traditional Central-Asian nomad tent, which we call "yurt". Yurt tent is an excellent architectural work in harmony with the special and lifestyles of the Central-Asian Turkish-Mongolian nomadic peoples. The heart of this work is shanyrak. The existence of the Shanyrak motif in Kazakh culture, mythology and contemporary painting, which will be emphasized in the study, is quite extensive. The Shanyrak motif appears as both a material and a spiritual value in Kazakh traditional culture, worldview and lifestyle. In general, it is one of the main parts of the structural system of the mobile felt yurt houses used by the Central Asian Turkic-Mongolian nomadic peoples and is the junction circle on the dome of the tent house. Beliefs about Shanyrak show that it is associated with fertility, family, family unity and continuity, cult of ancestors, spirits and sun. In this article, the place and meaning of Shanyrak motif in Kazakh traditional culture, mythology and its reflections in contemporary Kazakh painting art (1990-2000-2010-s) will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Şanırak, Kazak Mitolojisi, Türk Mitolojisi, Resim Sanatı., Shanyrak, Kazakh Mythology, Painting Art, Turkic Mythology

Kaynakça

• Arvest Art Gallery. (2017). www.arvest.kz : https://www.arvest.kz/ adresinden alındı
• Ayazbekova, S. (1999). Kartina Mira Etnosa: Korkut-Ata i Filosofiya Muzıki Kazahov (Kazak Etnosun Dünya Resmi: Dede Korkut ve Kazak Müziğin Felsefesi). Almatı: K.C. Felsefe ve Sİyaset Bilimi Enstitüsü Bilgisayar-Yayın Merkezi.
• Aydıngün, A. (2007). Kazakistan'da Tarihi Canlandıran ve Milli Kimliği İnşa Eden Müzeler. Bilig(41), 89-108.
• Bilyalova, G. (2007). Sotsiokulturnıye i Mirovozzrençeskiye Tsennosti v Kazahskoy Duhovnoy Kulture (Kazak Ruhani Kültüründe Sosyo-Kültürel ve 'Dünya Görüşsel' Değerler). Almanah Sovremennoy Nauki (Çağdaş Bilim Almanakı)(2 (2)), 111-115. 2022 tarihinde https://www.gramota.net/articles/issn_1993-5552_2007_2_48.pdf adresinden alındı
• Deveci, A. (2017). Türkmen Kültüründe Çadır. Uluslararası Sosyal Araitırmalar Dergisi/The Journal of İnternational Social Research, 10(54), 433-452. https://osmanliyorukcadiri.com/wp-content/uploads/2020/09/Turkmen-Kulturunde-Cadir.pdf adresinden alındı
• Hamçiyev, K.M.; Bukanova, J.K.; Karimova, J.K.; İlyasova, G.T.; Kirilinskaya, L.V.;. (2013). Yurta - Pamyatnik Kulturı Kazahov (Yurt - Kazak Kültürün Anıtıdır). Astana, Kazakistan: TOO "Şikula i K".
• K.C.MilliMüzesi. (2016). Askarov Kuat'ın "Sonsuzluk" adında kişisel sergi. Astana, Kazakistan.
• Kairjanov, A., çeviri: Aşlar, H., & Temirkanova, T. (2013, Aralık). Türk Süper Etnosunun Ritüelleri. Berceste(138), 53-56. https://www.enu.kz/downloads/kairzhnov_ak.pdf adresinden alındı
• KasteyevMüzesi. (2016). Sergi. Almatı, Kazakistan.
• Malibekov, J. (2021, 07 31). "Şanırak'ımız yüksek olsun": Devlet Armasının Oluşturulması. Veçernyaya Astana (Akşam Astana'sı) : https://vechastana.kz/pust-budet-vysokim-nash-shanyrak-sozdanie-gosudarstvennogo-gerba/ adresinden alındı
• Muhametalina, R. (2012). Kazakistan Ressamları (Cilt 1). Astana, Kazakistan: "Kazakhstan export import".
• Naurzbayeva, Z. (2020). Veçnoye Nebo Kazahov (Kazakların Sonsuz Göğü). Almatı: "KazHeritage". Nurpeisova, L., & Urazbekova, L. (2005). "Shahar-Kultura".
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) (Cilt II). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sağınğali, A., & Aktayeva, K. (2010). Alğa Umtılğan Qazaqstan. Aymaqaralık (Atırau jane Qızılorda) körmeler katalogı. Almatı: "Taymas".
• Seydembek, A. (2011). Mir Kazakhov (Kazakların Dünyası). Astana: Foliant.
• Şalabayeva, G. (2000). Asırların Geçişinde Kazakistan Resim Sanatı. Katalog. Almatı: "Oyu Art Gallery".
• Şalabayeva, G. (2008). Kazak Süslemelerin Kozmosu. Almatı: "Oyu Art Gallery".
• Şalabayeva, G. (2010). "Çok Yüzlü Avrasya" sergi katalogu. Almatı: "Oyu Art Gallery".
• Şalabayeva, G. (2010). Eurasionism Through The Prism Of The Fine Art Of Kazakhstan. Almatı: "Oyu Art Gallery".
• Vladimir Gvozdev Şege web sitesi. (2017). http://gvozdev-shege.kz/ adresinden alındı
• Yegizbayeva, M. (2016). Yurta i Osobennosti Mirovospriyatiya Kazahov (Yurta ve Kazakların Dünya Algısının Özellikleri). 2022 tarihinde edu.e-history.kz: https://edu.e-history.kz/kz/publications/view/379 adresinden alındı
• Yıldız, A. (2022, Haziran). 1990 Sonrası Kazak Resim Sanatında Türk Mitolojisi Motifleri. Antalya, Türkiye: T.C. Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Sanat ve Tasarım Anasanat Dalı.
• Абдуахат Муратбаев. (2022). Arthive: https://artchive.ru/artists/66495~Abduakhat_Muratbaev adresinden alındı
• Айбек Бегалин. (2022). Facebook: https://www.facebook.com/begleon/ adresinden alındı