An Analysis Of Shah Ismail’s Poems İn The Context Of Propaganda Elements And Ideological Background

Yıl 2024, Sayı: 1, 23 - 33, 31.12.2024

Gökhan Abanoz

Öz

Shah İsmail who is someone of the parties to Alevi-Sünni discrimination that is one of breaking points according to the history of Turkish political and religious and have been coming by feeling its effekts in every period untill today. Shah Ismail, a famous poet who also wrote the Hatayi Divan, which includes elements of his own religious doctrine and presents the finest examples of the Azerbaijani Turkish of his time, is one of the rare Turkish rulers who combined three different missions—political, religious, and literary—into a single personality. Additionally, as the founder of the Safavid Empire in the 16th century, he became a prominent representative of Kizilbashism, a synthesis of heterodox Turkmen Sufism and Twelver Shi'ism. This study examines the propaganda elements and ideological background in Shah Ismail's poems. Additionally, the study aims to reveal how Shah Ismail, both as a ruler and a poet known by the pen name Hatayi, employed his poetry as a tool for propaganda. According to the findings of the study, Shah Ismail's poems prominently feature messages related to Alevi-Bektashi beliefs and elements that appeal to Turkmen communities. Likewise, the pure Turkish language used in his poems allowed him to directly address his target audience, the Turkmen people, which helped him gain a wide base of supporters. The superiority of the Turkmen over the Arabs and Persians is frequently emphasized in Shah Ismail's poetry, reflecting the intention to motivate the Turkmen. In the final analysis, it has been observed that Shah Ismail's poetry serves an effective function both as a literary and cultural work and as a political tool.

Anahtar Kelimeler

Poems of Shah İsmail, Propaganda elements, Ideological Background, Heterodox, Turkman.

Propaganda Unsurları ve İdeolojik Arka Plan Bağlamında Şah İsmail’in Şiirleri Üzerine Bir İnceleme

Öz

Şah İsmail, Türk siyasi ve dini tarihi açısından kırılma noktalarından biri olan ve etkilerini her dönemde hissettirerek günümüze kadar gelen Alevi-Sünni itilafının taraflarından biridir. İçerisinde kendi dini doktrinine ait unsurları da barındıran ve döneminin Azerbaycan Türkçesinin en güzel dil örneklerini veren Hatayi Divanını yazan ünlü bir şair olan Şah İsmail, siyasi, dini ve edebi olarak üç farklı misyonu tek bir kişilikte birleştirmiş ender Türk hükümdarlarından birisidir. O, 16. yüzyılda Safevi Devleti'nin kurucusu olarak, heterodoks Türkmen sufiliği ile 12 İmam Şiiliğinin bir sentezi olan Kızılbaşlığın önde gelen temsilcisi olmuştur. Bu çalışmada, Şah İsmail'in şiirlerindeki propaganda unsurlarını ve ideolojik arka planını incelenmektedir. Ayrıca çalışma, Şah İsmail'in hem bir hükümdar hem de Hatayi mahlasıyla tanınan bir şair olarak, şiirlerini nasıl propaganda aracı olarak kullandığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmanın sonuçlarına göre Şah ismail’in şiirlerinde Alevi-Bektaşi inancına dair mesajlar ile Türkmen topluluklarına hitap eden unsurlar dikkat çekmektedir. Keza şiirlerindeki dilin arı Türkçe olması, hedef kitlesi olan Türkmen halkına doğrudan hitap etmesini sağlamış, bu da ona geniş bir taraftar kitlesi kazandırmıştır. Şah İsmail’in şiirlerinde Arap ve Farslara karşı Türkmenlerin üstünlüğü sıkça vurgulanmakta, bu da Türkmenleri motive etme amacını yansıtmaktadır. Son tahlilde Şah İsmail’in şiirlerinin gerek edebi ve kültürel bir eser gerekse politik bir araç olarak etkili bir işleve sahip olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Şah İsmail’in Şiirleri, Propaganda unsurlar, İdeolojik arka plan, Heterodoks, Türkmen.

Etik Beyan

Etik kurul beyanını gerektirecek bir çalışma değildir.

Kaynakça

• Ahmadov, S. (2005). Azerbaycan’da Şiiliğin yayılma süreci [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Akyol, T. (1999). İran ve Osmanlıda mezhep ve devlet. AD Kitapçılık A.Ş.
• Allouche, A. (2000). Osmanlı Safevi ilişkileri kökenleri ve gelişimi (A. Emindağ, Çev.). Anka Yayınları.
• Aslan, M. (2018). Hatâyî’nin şiirlerinde propagandist nitelik. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 6, 115-135.
• Attar, A. (2003). Şah İsmail’in kültür mirası [Bildiri Sunumu]. Uluslararası Şah Hatayi Sempozyumu Hüseyin Gazi Kültür ve Sanat Vakfı (9-11 Ekim), Ankara.
• Baylan, Z. H. (2022). XVI. yüzyıl Safevî kaynaklarındaki Türk kimliğine dair bir inceleme. Uluslararası Prof. Dr. Halil İnalcık tarih ve tarihçilik sempozyumu bildiriler kitabı cilt II (ss. 111-129). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Birdoğan, N. (1991). Alevilerin büyük hükümdarı Şah İsmail Hatayi. Can Yayınları.
• Cavanşir, B. (2006). Şah İsmail Hatai külliyatı. Kaknüs Yayınları.
• Çetinkaya, N. (2005). Kızılbaş Türkler. Kum Saati Yayınları.
• Dalkesen N. (1999). 15. ve 16. yüzyıllarda Safevi propagandası ve etkileri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Deniz, Ş. (2023). Safevî Devleti’nin kurucusu Şah İsmail’in ölümü. Türkiyat Mecmuası, 33(2), 753-779.
• Ekinci, M. (2002). Anadolu Aleviliğinin tarihsel arka planı. Beyan Yayınları.
• Emecen, F. (2010). Yavuz Sultan Selim. Yitik Hazine Yayınları.
• Eravcı, M. (2002). Safevi Hanedanı. H. C. Güzel vd. (Edt.), Türkler cilt 6 (ss. 882-892). Yeni Türkiye Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1967). Kızılbaş. İslam Ansiklopedisi, Cilt VI. MEB Yayınları.
• Gündüz, T. (2010). Son Kızılbaş. Yeditepe Yayınları.
• Şah İsmail, (2017). Hatayi Divanı (M. Macit, Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Hınz, W. (1992). Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd XV. yüzyılda İran’ın bir mili devlet haline yükselişi (T. Bıyıklıoğlu, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Keleş, R. (2017) Yedi ulu ozan’ın ‘yedi’ sembolizmi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 83, 49-79.
• Köprülü, F. (1977). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kütükoğlu, B. (1993). Osmanlı-İran siyasi münasebetleri. İstanbul Fetih Derneği Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1999a). Osmanlı İmparatorluğu’nda marjinal sufilik: kalenderiler (XIV ve XVII. yüzyıllar). Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1999b). Türk sufiliğine bakışlar. İletişim Yayınları.
• Öngören, R. (2008). Safeviyye. TDV İslam Ansiklopedisi Cilt 3 (ss. 460-461). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Roemer, H. R. (2006). Kızılbaş Türkmenler: Safevi teokrasisinin kurucuları ve kurbanları (H. Yıldız Çev.). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştlrma Dergisi, 38, 81-92.
• Safavi, S. S. (2018). The practice of sufism and the safavid order. London Academy of Iranian Studies.
• Savaş, S. (2002). 16. yüzyılda Anadolu’da Alevilik. Vadi Yayınları.
• Sümer, F. (1999). Safevi devletinin kuruluşunda Anadolu Türkmenlerinin rolü. Türk Tarih Kurumu.
• Yazıcı, T. (1970). Şah İsmail. İslam Ansiklopedisi Cilt 11 (ss. 275-279). MEB Yayınları.
• Yörükan, Y. Z. (2002). Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar (T. Yörükan Haz.). T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.