İngiliz Yüksek Komiser J.M. Robeck’in Milli Hükümetin Gelişimi ile İlgili Raporu

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 1, 50 - 69, 19.02.2024

Uğur Baysal

https://doi.org/10.58646/bengi.1425027

Öz

Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’nda büyük yararlılıklar, beklenmedik ve büyük başarılar göstermesine rağmen İttifak Devletleri’nin savaşı kaybetmesiyle beraber mağlup devletler statüsünde yer aldı. Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’ni imzalamasıyla beraber, İtilaf Devletleri daha önceden kendi aralarında belirledikleri gizli antlaşmalarla Türk topraklarını işgal etmeye başladılar.
Bu dönemde Osmanlı Devleti’nin topraklarının işgal edilmesiyle birlikte etnik azınlıklar bulundukları bölgede siyasi amaçlar doğrultusunda çalışmalar yapmakta hatta silahlı bir mücadele üzerinden siyasi amaçlarını gerçekleştirmeye yönelik adımlar atmaktaydı. Samsun'da da aynı oyun sahnelenmekte, burada aktör Pontusçu çetelerden oluşmakta ve bölgede büyük bir Pontus Devleti kurmak siyasi idealleri taşımaktaydı. Özellikle Rum çetelerin bölge halkı üzerindeki saldırıları asayişin bozulmasına neden olmaktaydı. Bunun üzerine İtilaf Devletleri, Osmanlı Hükümeti'ne bir nota vererek, bölgedeki karışıklıkların giderilmesini istedi aksi halde Mondros Ateşkes Anlaşması'nın 7. maddesinin gerekçe gösterilerek bölgenin işgal edileceğini beyan etti.
Samsun bölgesindeki asayişi sağlaması için 19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilmesi, Milli Mücadele’nin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Güneş Batmayan İmparatorluk diye nitelendirilen İngiltere’nin Türk Milli Mücadelesi’ni nasıl gördüğü ve bu olağanüstü dönemde Mustafa Kemal Paşa’nın başlattığı Milli Mücadele’ye karşı ne tür bir tutum takındığı, İngilizlerin bölgeyle ilgili raporundan ve dönemin birincil kaynaklarından yararlanılarak anlatılmaya çalışılacaktır.
Çalışma, Mondros Mütarekesi dönemine ışık saçan Samsun bölgesinden de sorumlu düzeydeki Yüksek Komiser John Michael Robeck’in, Lord Earl Curzon’a gönderdiği rapor Milliyetçi Hareketin Samsun ve çevresindeki faaliyetlerinin daha iyi anlaşılmasına katkı sunacağı düşünülerek, çalışmamızda temel kaynak olarak kullanıldı. Mevcut rapor Milli Mücadele’nin başlangıç evresinden Anadolu’ya hükmedecek güce başka bir deyişle 19 Mayıs’tan 1919’dan 1920’ye kadar geçen süreci ele almaktadır. İngilizlerin ilk aşamada anlayamadığı Milli Hükümetin zamanla İtilaf Devletleri tehdit edecek güce erişmesi ve geçte olsa yeni hareketin niteliğini anladığı incelenecektir. Konunun ana malzemesini, İngiliz Milli Arşivi’nden elde edilen “Notes on the Nationalist Movement in the Samsoun Area” başlıklı rapor temel oluşturacaktır.
Anahtar Kelimeler: Mustafa Kemal Paşa, Samsun, İtilaf Devletleri ve Milli Mücadele

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Paşa, Samsun, İtilaf Devletleri ve Milli Mücadele

Teşekkür

Şimdiden iyi çalışmalar ve teşekkürlerimi bildiriririm.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Belgeleri, Dosya No: 24, Vesika No: 87.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Belgeleri, Dosya No: 24, Vesika No: 87.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bâbıâli Evrak Odası Evrakı, No: 343317, 345376, 347328, 348600, 348871.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bâbıâli Evrak Odası Evrakı, No: 343317, 345376, 347328, 348600, 348871.
• The National Archives (TNA) Foreign Office (FO), 406/41, Notes on the Nationalist Movement is the Samsun Area: 314-318.
• The National Archives (TNA) Foreign Office (FO), 406/41, Notes on the Nationalist Movement is the Samsun Area: 314-318.
• Atatürk, M.K. (1970). Nutuk, (3.Baskı), İstanbul: MEB Yay.
• Atatürk, M.K. (1970). Nutuk, (3.Baskı), İstanbul: MEB Yay.
• Dietrich, G. (1994). Kemal Atatürk ve Cumhuriyetin Doğuşu: Prof. Dr. Toktamış Ateş’in Önsözü ve Notları ile, Gülderen Koralp Pamir (çev.), İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Dietrich, G. (1994). Kemal Atatürk ve Cumhuriyetin Doğuşu: Prof. Dr. Toktamış Ateş’in Önsözü ve Notları ile, Gülderen Koralp Pamir (çev.), İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Dilcimen, K., (1940). Canik Beyleri, Samsun: Ahali Matbaası.
• Dilcimen, K., (1940). Canik Beyleri, Samsun: Ahali Matbaası.
• Duru, O. (1978). Amerikan Gizli Belgelerinde Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Duru, O. (1978). Amerikan Gizli Belgelerinde Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Erdeha, K. (1975). Millî Mücadelede Vilayetler ve Vali'ler, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erdeha, K. (1975). Millî Mücadelede Vilayetler ve Vali'ler, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erim, N. (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, (Cilt 1), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Erim, N. (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, (Cilt 1), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Erkan: (1994). Milli Mücadele Döneminde Samsun ve Trabzon Yörelerindeki Pontusçu İddialarla İlgili Bir Değerlendirme, 19 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu, Bildiriler, 16-20 Mayıs 1994, Samsun: Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını.
• Erkan: (1994). Milli Mücadele Döneminde Samsun ve Trabzon Yörelerindeki Pontusçu İddialarla İlgili Bir Değerlendirme, 19 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu, Bildiriler, 16-20 Mayıs 1994, Samsun: Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını.
• Eroğlu, H. (1982). Türk İnkılâp Tarihi, İstanbul, MEB.
• Eroğlu, H. (1982). Türk İnkılâp Tarihi, İstanbul, MEB.
• Gerede, H. (2002). Hüsrev Gerede’nin Anıları: Kurtuluş Savaşı, Atatürk ve Devrimler, Sami Önal (Haz.), İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Gerede, H. (2002). Hüsrev Gerede’nin Anıları: Kurtuluş Savaşı, Atatürk ve Devrimler, Sami Önal (Haz.), İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Gotthard, J. (1991). Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Ankara, TTK.
• Gotthard, J. (1991). Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Ankara, TTK.
• Gökbilgin T. (1959). Millî Mücadele Başlarken I, İnkılap Yay, Ankara.
• Gökbilgin T. (1959). Millî Mücadele Başlarken I, İnkılap Yay, Ankara.
• Karabekir, K. (1995). İstiklal Harbimiz, İstanbul: Yüce Yayınları.
• Karabekir, K. (1995). İstiklal Harbimiz, İstanbul: Yüce Yayınları.
• Irmak: (1984). Atatürk Bir Çağın Açılışı, İstanbul, İnkılâp Yayınevi.
• Irmak: (1984). Atatürk Bir Çağın Açılışı, İstanbul, İnkılâp Yayınevi.
• Öztürk, C. (1994). Millî Mücadele’de Orta Karadeniz’de Pontusçuluk Hareketleri, 19 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu, Bildiriler, 16-20 Mayıs 1994, Samsun: Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını.
• Öztürk, C. (1994). Millî Mücadele’de Orta Karadeniz’de Pontusçuluk Hareketleri, 19 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu, Bildiriler, 16-20 Mayıs 1994, Samsun: Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını.
• Sarıkoyuncu, A. & Selahattin M. & Önder E. (2002). Millî Mücadelede Eskişehir, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Yayınları,
• Sarıkoyuncu, A. & Selahattin M. & Önder E. (2002). Millî Mücadelede Eskişehir, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Yayınları,
• Selek. (1976). Anadolu İhtilali, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Selek. (1976). Anadolu İhtilali, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Erkan: (1994) Milli Mücadele Döneminde Samsun ve Trabzon Yörelerindeki Pontusçu İddialarla İlgili Bir Değerlendirme: 19 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu, Bildiriler, 16-20 Mayıs 1994, Samsun: Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını.
• Erkan: (1994) Milli Mücadele Döneminde Samsun ve Trabzon Yörelerindeki Pontusçu İddialarla İlgili Bir Değerlendirme: 19 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu, Bildiriler, 16-20 Mayıs 1994, Samsun: Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını.
• Turan, Ş. (1991). Türk Devrim Tarihi, İmparatorluğun Çöküşünden Ulusal Direnişe, Ankara, Bilgi Yayınevi.
• Turan, Ş. (1991). Türk Devrim Tarihi, İmparatorluğun Çöküşünden Ulusal Direnişe, Ankara, Bilgi Yayınevi.
• Tansel: (1991). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, (Cilt 1), İstanbul: MEB Yay.
• Tansel: (1991). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, (Cilt 1), İstanbul: MEB Yay.
• Tevetoğlu, F. (1971). Atatürk'le Samsun'a Çıkanlar, Ankara: Özel Yay.
• Tevetoğlu, F. (1971). Atatürk'le Samsun'a Çıkanlar, Ankara: Özel Yay.
• Topçu, Ö. (2005). Atatürk ve Samsun, Samsun: Erol Ofset Yay.
• Topçu, Ö. (2005). Atatürk ve Samsun, Samsun: Erol Ofset Yay.
• Umur, H. (1947). Samsun’da 15 Sene, İstanbul: Güven Basımevi.
• Umur, H. (1947). Samsun’da 15 Sene, İstanbul: Güven Basımevi.
• Yazıcı, N. (1989). Milli Mücadele Yıllarında (Canik Sancağı’nda) Pontusçu Faaliyetler (1918 1920), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yazıcı, N. (1989). Milli Mücadele Yıllarında (Canik Sancağı’nda) Pontusçu Faaliyetler (1918 1920), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yurt Ansiklopedisi (1982). Samsun (Cilt 9), İstanbul: Anadolu Yayıncılık,
• Yurt Ansiklopedisi (1982). Samsun (Cilt 9), İstanbul: Anadolu Yayıncılık,
• Y.y., (2006). Samsun, Samsun: Samsun Valiliği Yay.
• Y.y., (2006). Samsun, Samsun: Samsun Valiliği Yay.