Çocuk Sporcuların Beslenme Tutum ve Beslenme Özyeterliklerinin İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 196 - 210, 31.12.2024

Şeniz Karagöz , Orhan Küçük , Çetin Özdilek , İsmail Kaya

Öz

Amaç: Günümüzde sporcuların beslenmeye karşı tutumları, alışkanlıkları ve sağlıklı beslenme davranışlarıyla beraber beslenme özyeterlik durumlarının belirlenmesi, beslenme bilimine ilgi ve ihtiyacı arttırmıştır. Bu tanımlayıcı çalışmanın amacı sporcu çocukların beslenme tutum ve beslenme özyeterliklerinin çeşitli değişkelere göre incelenmesidir. Materyal & Metot: Örneklem grubu; uygun örnekleme yöntemi kullanılarak Afyonkarahisar spor kulüplerinde düzenli antrenman yapan sporcular olarak belirlenmiştir. Sporcuların yaş ortalamaları 12.9 yıl (±0.80), boy ortalamalrı 160.48 cm (±11.70) ve vücüt ağırlığı ortalamaları 50.12 (±11.60) kg olan kız ve erkek lisanslı sporculardan oluşmuştur. Araştırmada kişisel bilgi formunun yanı sıra katılımcıların beslenme özyeterliklerini belirlemek için “Çocuklarda Besleme Özyeterlik Ölçeği” ve beslenme tutumlarını belirlemek için “Çocuk Kalp Sağlığını Geliştirme Tutum Ölçeği’nin Beslenme alt ölçeği” kullanılmıştır. Veri çözümlemesinde betimsel istatistikler, farklılık testleri ve ilişki test yöntemlerine başvurulmuştur. Bulgular: Sporcuların beslenme tutumlarının cinsiyet değişkenine göre değerlendirildiğinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmazken p=0.682 (p>0.05), spor branş değişkenine göre incelendiğinde takım ve minder sporcularının beslenme tutumlarının bireysel sporculara göre daha yüksek olduğu bulgulanmıştır p=0.002 (p<0.05). Ayrıca sporcuların, anne sağlık durumu ve baba sağlık durumuna göre beslenme tutum puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulgulanmıştır (p=0,004, p=0,010). Sporcuların beslenme özyeterliklerinin bazı demogrofik değişkenlere göre değerlendirilmesi sonucunda, okudukları okul türüne göre beslenme özyeterlik puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulgulanmıştır (p=0,001). Sporcuların besleme tutumu ve beslenme özyeterlik puanları arasında pozitif yönde düşük düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (r= 0,155, p=0.02). Sonuç: Mevcut araştırma sonucu olarak, sporcuların beslenme tutumlarında, spor branşına, anne ve baba sağlık durumlarına göre farklılıkların olduğu, beslenme özyeterlikleri incelendiğinde sporcuların okul türüne göre farklılık olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca Sporcuların beslenme tutumu arttıkça beslenme özyeterlik durumlarında da artış olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda çocuk sporcuların beslenme davranışlarının takip edilerek sporcu beslenmesi eğitimlerinin velilere, antrenörlere ve sporculara verilmesiyle sporcuların beslenme tutumlarıyla birlikte çocuk sporcular için beslenme farkındalığının oluşturulması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk, Spor, Beslenme Tutumu, Beslenme Özyeterliği

Kaynakça

• Aydın, B., Oflu, A., & Yalçın, S. S., (2021). Evaluation of video game playing status in school-age children with various variables. Turkish archives of pediatrics, 56(2), 136–140. https://doi.org/10.5152/TurkArchPediatr.2020.20092
• Bandura, A. (2001). Social Cognitive Theory: An Agentic Perpective. Annu Rev. Psychol., 52, 1-26. Bandura, A., Barbaranelli, C., Caprara, G. V., & Pastorelli, C. (2001). Self‐efficacy beliefs as shapers of children's aspirations and career trajectories. Child development, 72(1), 187-206.
• Biddle, S. J., Ciaccioni, S., Thomas, G., & Vergeer, I. (2019). Physical activity and mental health in children and adolescents: An updated review of reviews and an analysis of causality. Psychology of sport and exercise, 42, 146-155.
• Bohman, B., Nyberg, G., Sundblom, E., & Schäfer Elinder, L. (2014). Validity and reliability of a parental self-efficacy instrument in the healthy school start prevention trial of childhood obesity. Health education & behavior, 41(4), 392-396.
• Çırak, O., & Çakıroğlu, F. P. (2019). Sporcu Beslenme Bilgisi Ölçeğinin Türkçe Formunun Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 8(1), 35-49.
• Çoşkun, A., & Karagöz, Ş. (2021). Adölesan Dönemdeki Çocuklarda Obezite Sıklığı, Fiziksel Aktivite Düzeyi ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarının İncelenmesi. Türkiye Spor Bilimleri Dergisi, 5(2), 63-72. https://doi.org/10.32706/tusbid.995216
• Edmundson, E., Parcel, G. S., Feldman, H. A., Elder, J., Perry, C. L., Johnson, C. C., Williston, B. J., Stone, E. J., Yang, M., Lytle, L., & Webber, L. (1996). The effects of the Child and Adolescent Trial for Cardiovascular Health upon psychosocial determinants of diet and physical activity behavior. Preventive medicine, 25(4), 442–454. https://doi.org/10.1006/pmed.1996.0076
• Ekim, A. (2016). Ethe Effect of Parents’ Self-Efficacy Perception on Healty Eating and Physical Activity Behaviors of Turkish Preschool Children, Comprehensive Child and Adolescent Nursing. 39(1), 30-40. DOI: https://doi.org/10.3109/01460862.2015.1090500
• Feltz, D. L., Chow, G. M., & Hepler, T. J. (2008). Path analysis of self-efficacy and diving performance revisited. Journal of Sport and Exercise Psychology, 30(3), 401-411.
• Golley R. K., Hendrie G. A., Slater A., Corsini N. (2011). Interventions that involve parents to improve children’s weight-related nutrition intake and activity patterns—What nutrition and activity targets and behaviour change techniques are associated with intervention effectiveness? Obesity Review, 12, 114-130.
• Groziak, S. M., & Miller, G. D. (2022). Nutrition and the young athlete. In Nutrition in Exercise and Sport, Third Edition (pp. 467-480). CRC Press.
• Gülen, Ö., Kumartaşlı, M., Madak, E., Sönmez, H. O., & Pepe, O. (2021). An investigation of the nutrition attitude of Taekwon-Do athletes in terms of various variables. The Online Journal of Recreation and Sports, 10(3), 31-45.
• Bora Güneş N, Alkan I, Akın Işık R, Dağ O, Özcebe H. (2023), Childhood obesity: pathways between mothers’ health literacy and behaviors and self-efficacy of eating and physical activity in their children. J Educ Res Nurs. 2024;21(1):11-19
• Haney, M. Ö., & Bahar, Z. (2014). Çoçuk Kalp Sağlığını Geliştirme Tutum Ölçeği’nin Geçerlik ve Güvenirliği. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 7(2), 92-97.
• Hodges, E. A., Smith, C., Tidwell, S., & Berry, D. (2013). Promoting physical activity in preschoolers to prevent obesity: a review of the literature. Journal of pediatric nursing,28(1), 3-19.
• World health organization (2024). Child health https://www.who.int/health-topics/child-health. Erişim tarihi:30.12.2024
• Şahin, G., Koç, H., Baydemir, B., Abanoz, H., Coşkun, A., & Günar, B. B. (2019). Analysis of some performance parameters of fencer according to gender and age. Kinesiologia Slovenica, 25(1), 27-34.
• Nyberg, G., Sundblom, E., Norman, A., Bohman, B., Hagberg, J., & Elinder, L. S. (2015). Effectiveness of a universal parental support programme to promote healthy dietary habits and physical activity and to prevent overweight and obesity in 6-year-old children: the healthy school start study, a cluster-randomised controlled trial. PloS one, 10(2), e0116876.
• Öztürk, M., (2010). Çocukların Besleme Alışkanlıklarının Sağlık Davranışı Etkileşim Modeline Göre İncelenmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü
• Parcel, G. S., Edmundson, E., Perry, C. L., Feldman, H. A., O'Hara-Tompkins, N., Nader, P. R., Johnson, C. C., & Stone, E. J. (1995). Measurement of self-efficacy for diet-related behaviors among elementary school children. The Journal of school health, 65(1), 23–27. https://doi.org/10.1111/j.1746-1561.1995.tb03335.x
• Scaglioni S., Arrizza C., Vecchi F., Tedeschi S. (2011). Determinants of children’s eating behavior. American Journal of Clinical Nutrition, 94 (6 Suppl.), 2006S-2011S.
• Shloim N., Edelson L. R., Martin N., Hetherington M. M. (2015). Parenting styles, feeding styles, feeding practices, and weight status in 4-12 year-old children: A systematic review of the literature. Front Psychology, 6, 1849.
• Sağlık Bakanlığı & Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, (2019). Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı-Yetişkin ve Çocukluk Çağı Obezitesinin Önlenmesi ve Fiziksel Aktivite Eylem Planı (2019-2023). https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/dokumanlar-6.html Erişim tarihi: 30.12.2024
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th ed.), Boston: Allyn and Bacon.
• Tizar E, Erdoğan R, Ayhan S. (2022). Bireysel ve Takım Sporcularının Sağlıklı Yaşam Düzeylerinin Karşılaştırılması. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 7(3), 229-245.
• Türkiye İstatisitik Kurumu, (2021, 22 Aralık). Çocuklarda Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Cocuklarda-Bilisim-Teknolojileri-Kullanim-Arastirmasi-2021-41132&utm_source. Erişim tarihi: 30.12.2024
• Torres-McGehee, T. M., Pritchett, K. L., Zippel, D., Minton, D. M., Cellamare, A., & Sibilia, M. (2012). Sports nutrition knowledge among collegiate athletes, coaches, athletic trainers, and strength and conditioning specialists. Journal of athletic training, 47(2), 205-211.
• Uncuoğlu Aydoğan, A. (2018). Spor Yapan Çocukta Beslenme. Klinik Tıp Pediatri Dergisi, 10(5), 19-27
• Urdan, T., & Pajares, F. (Eds.). (2006). Self-efficacy beliefs of adolescents. IAP. Information Age Pub. Incorporated, 2006, ISBN 1593113676, 9781593113674, 367 sayfa
• Vithoulka, I. A., Beneka, A. B., Malliou, P. B., Aggelousis, N. B., Karatsolis, K., & Diamantopoulos, K. (2010). The effects of Kinesio-Taping® on quadriceps strength during isokinetic exercise in healthy non athlete women. Isokinetics and Exercise Science, 18(1), 1-6.
• Vollmer R. L., Mobley A. R. (2013). Parenting styles, feeding styles, and their influence on child obesogenic behaviors and body weight: A review. Appetite, 71, 232-241.
• Wright J. A., Adams W. G., Laforge R. G., Berry D., Friedman R. H. (2014). Assessing parental self-efficacy for obesity prevention related behaviors. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 11, 53.
• Yiğit, N., & Mercan Uzun, E. (2022). Erken Çocukluk Dönemindeki Çocukların Dijital Oyun Oynama Alışkanlıklarına İlişkin Öğretmen Görüşleri. Uluslararası Bilim ve Eğitim Dergisi, 5(1), 1-15. https://doi.org/10.47477/ubed.1030715