Mu‘tezile’de Peygamberin Masumiyeti Teorisi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 137 - 167, 15.06.2022

Bayram Çınar

https://doi.org/10.33460/beuifd.1093730

Öz

Öz
Mu‘tezile açısından ismet, kulluk teorisinin bir parçasıdır. Buna göre; Allah kullarını sorumluluk üstlenebilecek her türlü donanımla teçhiz eder. Bu donanımların gereği olarak da onlara sorumluluk yükler. Donanımı eksik olanın ise bu ekolde sorumluluğunun olmadığı varsayılır. Peygamberlik, vahiy temelli epistemik donanımın bir bileşenidir. İslam teolojik geleneğinde bazı ekoller tarafından Allah’ı bilmenin aklen vacip olduğu varsayılsa bile, dini teklifin bir bütün olarak ancak vahiy ile tamamlanacağı, temel bir ilke olarak kabul edilmiştir. Vahye konu olan mesajı muhataplara ulaştıran birey olarak peygamber, aynı zamanda dinin öngördüğü model öğreticidir. İnsana ulaştırılan mesajın Allah’a ait olduğu konusundaki tereddütler mucize üzerinden giderilmiş olsa bile, Allahtan gelen bu mesajın doğru biçiminin sergilendiği, tahrif edilmediği konusunda da insan güven içinde olmak istemiştir. Peygamberin ismeti, dinin peygambere itaat etmeyi emreden ayetleri ile dinî öğretinin sıhhati konusunda tereddüt içinde bulunan insanların giderilmeyi bekleyen şüphelerinin kesişim noktasıdır. Mu’tezile ismet teorisi bağlamında peygambere itaati anlamlı kılma gayesine ek olarak, dinin doğru biçiminin korunduğunu da eş zamanlı olarak ortaya koyma çabası güder.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Peygamberlik, İsmet, Mu‘tezile, Masumiyet

Kaynakça

• Akçay, Mustafa. “Kelam Literatüründe Peygamber Zelleleri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/24 (2011), 1-33.
• Arslan, Hulusi. “Yaratma ve Gâyelilik Bağlamında Mutezilenin Fayda Teorisi”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 14/2 (2016), 343-360.
• Aydınlı, Osman. İslam Düşüncesinde Aklîleşme Süreci “Mutezilenin Oluşumu ve Ebu’l-Huzeyl Allaf”. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Ayhan, Bayram. Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Peygamberlerin İsmeti. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Usûli’d-Dîn. İsatanbul: Matb’atu’d- Devliye, 1928.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf çev. Ömer Türker 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Cûşemî, Ebu Sa’d Muhassin b. Muhammed. Tahkiku’l-Ûkûl Tashihu’l-Usul thk. Abdus’selam Abbas el-Vecih. Sen’a: Daru’l- Kutubu’l- Vataniye, 2002.
• Cûşemî, Hâkim. Er Risale Fi Nasihati’l Amme thk. Cemal Eş-Şâmî. b.y: y.y., 1438.
• Cûşemî, Hâkim. Risaletu İblis İle’l-İhvânihi Menâhis thk. Hüseyin Muderrisî. Beyrut: Dâru’l-Muntahabi’l Arabî, 1995.
• Cûşemî, Hâkim. ʿUyûni’l-Mesâʾil Fî’l-ʿusûl thk. Ramazan Yıldırım. Kahire: Dâru’l-İhsân, 2018.
• Çınar, Mahmut. “Peygamberi Diğer İnsanlardan Ayıran Üç Özellik: Vahiy, Mucize ve İsmet”. Din Eğitimi Araştırma Dergisi 21 (2011), 95-127.
• Demireşik, Ömer Faruk. İtab ayetleri ışığında Hz. Peygamber’in dindeki yeri ve ismeti. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Günel, Mehmet Emin. “İsmet-i Enbiya İlkesinin Kur’an’a Aykırı Yorumlanması ve Bunun Sebep Olduğu İtikadî Problemler”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/2 (2019), 637-659.
• Hayyât, Ebu’l-Hüseyin. el-İntisar thk. Nyberg H.S. Beyrut: Evraku’ş- Şarkiya, 1993.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Alî b. Ahmed. el-Fasl Dinler ve Mezhepler Tarihi çev. Halil İbrahim Bulut 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• İbnu’l-Melâhimî, Rüknüddîn Mahmûd b. Muhammed el-Harezmî. Kitâbu’l-Fâik Fî Usûli’d-Dîn nşr. Wilferd Madelung – Martin McDermont. Tahran: Iranian Institute of Philosophy – Institüte of Islamic Studies, Free University of Berlin, 1386.
• Kâdî Abdulcabbâr, el Hâmedânî. el-Muğnî, thk. Mustafa Hilmî, Ebu’l-Vefâ el-Gânimî. 20 Cilt. Kahire: Mektebetü’n-Nahdâ, 1962.
• Kâdî Abdulcebbâr, el- Hâmedânî. Şerhu’l-usuli’l-hamse thk. Abdulkerîm Osman. Kahire: Mektebetü Vahbe, 1996.
• Krasinqi, Valmire Batatina. “Zemahşeri”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 4/3 (2020), 419-457.
• Maraşlı, Bayram. Beğavî tefsîrinde İsmetü’l-Enbiyâ. Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Öz, Ahmet. “Kur’an’da Hz. Muhammed’e Yapılan İkazlar”. Marife 11/3 (2011), 55-76.
• Özdemir, Ahmet. “Fahreddi̇n Râzî’de Peygamberleri̇n İsmeti̇ Meselesi̇.” Electronic Turkish Studies 13/9 (2018), 195-222.
• Râzî, Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer. İsmetu’l-enbiyâ. Kahire: Mektebetu’s-sekafeti’d-dîniyye, 1986.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Kelamcıların İsmet Anlayışının Kur’an Açısından Değerlendirilmesi”. Dini Araştırmalar 3/8 (2000), 163-188.
• Şahin, Barış. Tefsir literatürü çerçevesinde peygamberlerin İsmeti–Dâll, Vizr Kelimeleri ve Na’ce meselesi bağlamında. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Şahin, Necati. Peygamberlik ve İsmet sıfatı. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Şen, Mustaf. “İsmet Sıfatının Kur’ân Yorumuna Etkisi (Hz. Dâvûd Örneği)”. Ekev Akademi Dergisi 77 (2019), 297-322.
• Ünverdi, Mustafa. “Hz. Peygamberin Ayrıcalıklı Yönlerinin Tevarüs Etmesinin İmkânı (İsmet Sıfatı Örneği)”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 13/1 (2015), 373-409.
• Ünverdi, Veysi. “Mu’tezile’de Peygamberlerin İsmeti”. Dinbilimleri Dergisi 15/1 (2015), 71-111.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım. El- Keşşaf. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.