A Study on The Translation of Idiomatic Expressions in The Qur’an Translation Titled Nour Al-Bayan

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 189 - 214, 15.06.2024

Hasan Sevim

https://doi.org/10.33460/beuifd.1447064

Öz

The Qur'an, which was revealed in Arabic, is generally understood by non-Arabs through translations. One of the conditions required for a qualified Quran transla-tion is the accurate transfer of idiomatic expressions that are generally meaningful in the language in which they are used. Idioms, which are used to describe situa-tions and concepts pleasantly, are groups of words that cannot be translated lite-rally and need to the dainty in terms of translation. For this reason, Qur’an, the qu-ality of any Qur'anic translation is directly proportional to its success in transla-ting idiomatic expressions, in addition to many other competencies. It’s known that a lot of translation studies have been carried out in Turkish. One of these works is the work of Huseyin Kazim Kadri, who lived in the last period of the Ot-toman Empire and the first period of the Republic, lived in Nour al-Bayan -Turkish Translation of the Qur'an al-kerîm Tafsir. Kadri’s work, which is known for his in-tellectual and thoughtful personality, stands out as one of the first translations in Turkish. Although the work has been regarded as a translation of the tafsir of the Qur’an and has been wanted to be regarded in a way as a mini tafsir, it was seen as a translation of the Qur'an, especially in the period of its publication, and could not save itself from being severely criticized. Perhaps due to the negative promotion made about it, the work, which was left to be forgotten, has been latinized and re-published in recent years. The aim of this study is to reveal how the idiomatic expressions, which appear extensively in the Qur'an, are translated into Turkish in this work. As a result of our analysis, we can easily throw out that the translation of idiomatic expressions is generally successful. However, it was observed that so-metimes the expressions couldn’t exactly correspond to idiomatic meaning at a sufficient level, and in some places, the expressions were narrated without transla-tion.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Nour al-Bayan, Huseyin Kazim Kadri, Idiomatical expressions

Nûrü'l-Beyân İsimli Kur'ân Tercümesinde Deyimsel İfadelerin Çevirisine Yönelik Bir İnceleme

Öz

Arapça olarak indirilen Kur’ân’ın Arap olmayan kimseler tarafından anlaşılma gay-reti genellikle çeviriler üzerinden mümkün olmaktadır. Bu amaca yönelik olarak yapılan tercümelerin başarılı olabilmesinin bazı temel şartları bulunmaktadır. Bunlardan birisi de genelde kullanıldığı dilde anlamlı olan deyimsel ifadelerin düzgün bir şekilde hedef dile aktarılabilmesidir. Durumları ve kavramları hoşa gi-den bir üslupla anlatmak için kullanılan deyimler, literal çeviri yapmanın söz ko-nusu olmadığı ve tercüme bakımından ince işçilik gerektiren söz gruplarıdır. Bu sebeple herhangi bir Kur’ân çevirisinin nitelikli ve başarılı olabilmesi elbette baş-kaca birçok yetkinliğin yanı sıra deyimsel ifadelerin aktarımında sergilediği başa-rıyla da doğru orantılıdır. Türkçe olarak çok sayıda tercüme çalışması yapıldığı bi-linmektedir. Bu çalışmalardan birisi de Osmanlı’nın son ve Cumhuriyet’in ilk dö-nemlerini yaşamış olan Hüseyin Kâzım Kadri’nin Nûru'l-Beyân -Kur’ân-ı Kerîm Tef-sirinin Türkçe Tercemesi- İsimli eseridir. Entelektüel ve mütefekkir kişiliğiyle tanı-nan Kadri’nin çalışması Türkçe’deki ilk meâllerden birisi olması vasfıyla öne çık-maktadır. Eser, her ne kadar Kur’ân’ın tefsirinin tercemesi olarak tanıtılmış ve bir nevi mini tefsir olarak değerlendirilmesi istenmişse de özellikle yayınlandığı dö-nemde Kur’ân tercümesi olarak görülmüş ve şiddetle eleştirilmekten kendini kur-taramamıştır. Belki de hakkında yapılan olumsuz tanıtımın etkisiyle unutulmaya terkedilmiş olan eser son yıllarda latinize edilerek yeniden yayınlanmıştır. Bu ça-lışmanın amacı Kur’ân’da yoğun bir şekilde yer alan deyimsel ifadelerin söz konusu eserde Türkçe’ye nasıl tercüme edildiğini ortaya koymaktır. Yaptığımız inceleme sonucunda deyimsel ifadelerin çevirisinde eserde genel olarak başarılı bir perfor-mans sergilendiğini rahatlıkla söylenebiliriz. Bununla birlikte bazen ifadelerin de-yimsel anlamlarının yeterli düzeyde çeviriye yansıtılamadığı bazı yerlerde de ifa-delerin tercüme edilmeden olduğu gibi metne aktarıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Nûru, Hüseyin Kâzım Kadri, Deyimsel İfadeler

Kaynakça

• Akçıl, Sultan. Şeyh Muhsin-i Fâni’nin Nûru’l-Beyân Adlı Kur’ân Tercümesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Akdağ, Hasan. Arap Dilinde Deyimler ve Atasözleri. Konya: Tekin Kitabevi, 1985.
• Akpınar, Ali. Kur’ân Tercüme Teknikleri. Konya: Serhat Yayınları, 2011.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Albayrak, Nurettin. “Hüseyin Kâzım Kadri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Ateş, Süleyman. Kur’ân’-ı Kerim ve Yüce Meali. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Aydar, Hidayet. Kur’ân-ı Kerîm’in Tercümesi Meselesi. İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Besyûni, Abdulfettâh. ʿİlmü’l-meʿânî. 4 Cilt. Kahire: Müessesetü’l-Muhtar, 1408.
• Bilgin, Abdulcelil. Kur’ân’da Deyimler ve Kur’ân’ın Anlaşılmasındaki Rolü. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Bilgin, Abdulcelil. Kur’ân’daki Deyimler ve Zemahşerî’nin Keşşâf’ı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân’ı Kerîm’in Türkçe Meali Âlîsi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1964.
• Cündioğlu, Dücane. Kur’ân Çevirilerinin Dünyası. İstanbul: Kapı Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Çantay, Hasan Basri. Kur’ân’ı Hakîm ve Meâli Kerîm. 3 Cilt. İstanbul: Risale Yayınları, 1993.
• Çetin, Rabiye. “Hüseyin Kâzım Kadri’nin Yeni İlm-i Kelâm Karşıtı Söylemi Üzerine Bir Değerlendirme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2 (2018), 807-831.
• Doğrul, Ömer Rıza. Kur’ân Nedir. İstanbul: Âmidî Matbaası, 1927.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. 3 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 1995.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 15 Cilt. Tunus: Daru’s-Suhun, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ el-Kureşî ed-Dımaşkî. Tefsîrü’l-Kur’ânî’l-azîm. thk. Samî b. Muhammed es-Selâme. 7 Cilt. Riyad: Daru’t-Taybe, 1999.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-’Arab. thk. Amir Ahmed Haydar. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2009.
• İnan, Abdulkadir. Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Tercemeleri Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1961.
• İşler, Emrullah - Doğru, Erdinç. “Kur’ an Deyimlerinin Semantik Analizi”. Eskiyeni 27/2 (2013), 79-102.
• Kadri, Hüseyin Kâzım. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Hatıralarım İstanbul Trabzon Selanik Suriye. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Kadri, Hüseyin Kâzım. Nûrü’l-Beyân Kur’ân-ı Kerîm Tefsîrinin Türkçe Tercemesi. haz. Ömer Mahir Alper. İstanbul: Vadi Yayınevi, 2019.
• Kara, Osman. “Bakara/184. Ayetin Meâli Üzerinden Hüseyin Kâzım Kadri’nin Nûru’l‐Beyân’ına Bir Bakış”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2014), 89-106.
• Kaya, Mesut. “Kur’an Meallerinde Şaz Yorumların Varlığı ve Öznellik Problemi -Mustafa Öztürk’ün Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri’si Örneği-”. Marife, 19/2 (2019), 441-472.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Kahire: Daru’l-Kütübü’l-Mısriyye, 1371.
• Kutup, Seyyid. et-Tasvîru’l-Fennî fi’l-Kur’ân, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-. Tevilâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu. 17 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Mîzan, 1426.
• Mevdûdî, Ebu’l A’lâ. Tefhimu’l Kur’an. çev. Muhammed Han Kayanî. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986. Mukatil b. Süleyman, Ebü’l-Hasen. et-Tefsîrü’l-kebîr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 2. Basım, 2002.
• Okutan, Ahmet. Kur’ân’da Deyimler Darb-ı Meseller ve Bazı Gerçekler. İstanbul, ts.
• Özcan, Muhammed. Kur’ân Deyimleri ve Çeviri Stratejileri. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2014.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. thk. Saffan Adnân Davûdi. Şam: Dârü’l Kalem, 2002.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-Menâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l‐Kadîr el‐Câmi’ Beyne Fenniyyi’r‐Rivâye ve’d‐Dirâye min ‘İlmi’t‐Tefsîr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l‐vefa, 1994.
• Şimşek, Mehmet Sait. Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-. Câmi ’u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir-Mahmud Muhammed Şâkir. 12 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Uçar, Ayşe. Anlam Yorum Eksenli Meallerin İmkân ve Sınırları -Mustafa Öztürk’ün Kur’ân-ı Kerim Meâli Örneği. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, 2012.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Muhammed ez-. el-Keşşâf ʿan hakâîkı ğavâmidi’t-Tenzîl. 6 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.