Çağdaş Türk Edebiyatında Görsel Şiir

Year 2015, Issue: 73, 249 - 270, 01.03.2015

Gökhan Tunç

Abstract

Gerek Osmanlı gerekse çağdaş Türk şiirinde geleneksel dize algısının bozularak görselliği ön plana alan birçok ürünün verilmesi dikkat çekicidir. Söz konusu ürünlerin değerlendirilmesinde ve adlandırılmasında edebiyat araştırmacıları somut şiir ve görsel şiir kavramlarından yararlanmışlardır. Bu yazıda ise görsel şiir kavramı, şiirde görsel yapıyı ön plana çıkaran her türlü örneği içeren bir üst başlık şeklinde kullanılarak çağdaş Türk edebiyatında söz konusu çerçevede yazılmış şiirlerin dört başlıkta sınıflandırılması için uğraş verilecektir. İlk etapta okurun otomatikleşmiş şiirsel algısını farklılaştıran ve doğadaki nesneleri okura daha iyi duyumsatmayı amaçlayarak görselliği öne çıkaran şiirler, Rus Biçimcilerinin farklılaştırma (yadırgatma) kavramıyla ele alınacaktır. İkinci olarak şiirde görselliği ideolojilerini daha iyi anlatmak için bir araç olarak kullanan şairlerin çabaları Bertolt Brecht’in yabancılaştırma etkisi kavramıyla ilişkilendirilecektir. Sözcük, hece ve harfler aracılığıyla şiirde görsel yapıyı öne çıkaran şairlerin ürünleri, somut şiir olarak vasıflandırılacaktır. Son olarak fotoğraf, resim ve sinema gibi görsel sanatların kullanıldığı şiirler görsel şiir olarak adlandırılacaktır. Böylelikle geleneksel dize algısının dışına çıkarak görsel yapıyı önceleyen şiirlerin yazılma amacı ve nitelikleri bakımından çeşitlilik gösterebileceği ve bu nedenle bahsedilen ürünlerin farklı adlandırılması gerektiği ortaya konulmaya çalışılacaktır

Keywords

Çağdaş Türk şiiri , farklılaştırma, yabancılaştırma, yabancılaştırma etkisi, görsel şiir, somut şiir

The Visual Poem in Modern Turkish Literature

Abstract

It is interesting to observe that many works have been produced in both Ottoman and Turkish poetry through the deconstruction of the traditional perception of the poetic line and the foregrounding of visuality. In evaluating and naming of such poems, scholars have used such terms as concrete poem and visual poem. In this article the concept of the visual poem will be used as a general definition which includes all kinds of samples featuring visual structure in poetry. Poems in modern Turkish literature written in this frame will be classified under four different titles. Firstly, a group of poems will be evaluated by using the Russian Formalists’ concept of “differentiation” (ostranenie). Such poems differentiate readers’ routine perception of poems and aim at making readers feel objects in nature in a better way by featuring visuality. Secondly, the attempts of some poets to express better their ideologies by using visuality will be associated with Bertolt Brecht’s “alienation effect” (verfremdungeffekt). Thirdly, the works of poets featuring visual structure via words, syllables and letters will be defined as concrete poems. Finally, poems consisting of such visual arts as the photograph, painting and cinema will be called visual poems. Thus it will be revealed that poems outside the traditional line structure and featuring visual structure can be differentiated according to their purpose of writing and character. In this frame it will also be asserted that such poems should be named differently in different cases.

Keywords

Modern Turkish poetry, differentiation, ostranenie, alienation effect (verfremdungseffekt), concrete poem, visual poem

References

• Balcı, Umut ve Yasemin Darancık (2007). “Almanca Yazın Terimleri Sözlükle- rinde ‘Somut Şiir’in Tanımı”. Çukurova Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Der- gisi 34: 101-116.
• Bense, Max (1986). “Somut Şiir”. Uçurum Kitabı: Somut Şiir Özel Sayısı. Ed. Bülent Kandiller ve Yurdakul Kavas. Ankara: Uçurum Yay.
• Berk, İlhan (2008). Şeyler Kitabı: Ev. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Brecht, Bertolt (1994). “Aristotelesçi Olmayan Oyun Sanatında Dekor Üstüne”. Oyun Sanatı ve Dekor. Çev. Kâmuran Şipal. İstanbul: Cem Yay.
• ______, (1997). “Modern Tiyatro Epik Tiyatrodur”. Epik Tiyatro. Çev. Kâmuran Şipal. İstanbul: Cem Yay.
• Campos, Augusto de vd. (1986). “Somut Şiir İçin Ön Taslak”. Uçurum Kitabı: Somut Şiir Özel Sayısı. Ed. Bülent Kandiller ve Yurdakul Kavas. Ankara: Uçurum Yay.
• Cobbing, Bob (1986). “Sesli Somut Şiir 1950-1970”. Uçurum Kitabı: Somut Şiir Özel Sayısı.Ed. Bülent Kandiller ve Yurdakul Kavas. Ankara: Uçurum Yay.
• Cüceloğlu, Doğan (2003). İnsan ve Davranışı: Psikolojinin Temel Kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Doğan, Abide ve Eser Demirkan (1998a). “Somut Şiir Üzerine Bir Deneme I”. Türk Dili 557: 452-462.
• ______, (1998b). “Somut Şiir Üzerine Bir Deneme II”. Türk Dili 558: 534-545.
• Eagleton, Terry (1985). Eleştiri ve İdeoloji. Çev. Esen Tarım ve Serhat Öztopbaş. İstanbul: İletişim Yay.
• Eco, Umberto (2001). Açık Yapıt. Çev. Pınar Savaş. İstanbul: Can Yay.
• Garnier, Pierre (1986). “Uluslar arası Akımın İlk Konum Alışı”. Uçurum Kitabı: Somut Şiir Özel Sayısı. Ed. Bülent Kandiller ve Yurdakul Kavas. Ankara: Uçurum Yay.
• Gökalp-Alparslan, G. Gonca (2005). “Türk Edebiyatında Somut (Görsel) Şiir”. Türkbilig 10: 3-16.
• Işın, Serkan (2009). Dada Korkut. Ankara: Ebabil Yay.
• ______, (2007). Tüğün. Ankara: Ebabil Yay.
• Jakobson, Roman (1990). “Two Aspects of Language and Two Types of Aphasic Disturbances”. On Language. Ed. Linda R. Waugh-Monica Monvile- Burston. Massachusetts: Harward University Press.
• Kozan, Ali (2008). “Görsel / Somut Şiir Hareketine Bakış”. Hece 141: 127-138.
• Lunn, Eugane (1995). Marksizm ve Modernizm: Lukacs, Brecht, Benjamin ve Adorno Üzerine Bir Tarihsel İnceleme. Çev. Yavuz Alogan. İstanbul: Alan Yay.
• McCullough, Kathleen, (1989). Concrete Poetry (An Annotated International Bib- liography with an Index of Poets and Poems). New-York: The Whitson Pub- lishing Company.
• Menezes, Philadelpho (2007a). “Görsel Şiirden Sesli Şiire: Sözcüğün Teknolojik- leşmesi”. Yasak Meyve 28: 52-56.
• ______, (2007b). “Göstergelerarası Şiir: Kültürün Teknolojleşmesinde Görsel ve Sessel Şiir”. Yasak Meyve 28: 49-52.
• Nâzım Hikmet (2009). “Makinalaşmak”. 835 Satır. İstanbul: Yapı Kredi Yay. 22-23.
• Özgül, M. Kayahan (1997). Resmin Gölgesi Şiire Düştü: Türk Edebiyatında Tablo Altı Şiirleri. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Pazarkaya, Yüksel (1992). Sen Dolayları, Sevgi Dolayları, Umut Dolayları. İstan- bul: Cem Yay.
• ______, (1996). Somut Şiir. İstanbul: Açı Yay.
• Saussure, Ferdinand de (1998). Genel Dil Bilim Dersleri. Çev. Berke Vardar. İstanbul: Multilingual Yay.
• Şenödeyici, Özer (2012). Osmanlının Görsel Şiirleri. İstanbul: Kesit Yay.
• Telli, Ahmet (1994). “Küçük Yıldızın Son Baladı”. Edebiyat ve Eleştiri 14: 34-36.
• Todorov, Tzvetan (2005). Yazın Kuramı. Çev. Mehmet Rifat ve Sema Rifat. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Uluoğlu, Suzan (2010). “Çağdaş Rus Şiirinde Görsellik”. İstanbul Üniversitesi Dilbilim Dergisi 24: 51-64.
• Vree, Paul de (1986). “Görsel Şiir”. Uçurum Kitabı: Somut Şiir Özel Sayısı. Ed. Bülent Kandiller ve Yurdakul Kavas. Ankara: Uçurum Yay.
• Waldrop, Rosmarie (1986). “Somut Şiir İçin Bir Temel Bulma Girişimi”. Uçu- rum Kitabı: Somut Şiir Özel Sayısı. Ed. Bülent Kandiller ve Yurdakul Ka- vas. Ankara: Uçurum Yay.
• Wright, Elizabeth (1998). Postmodern Brecht. Çev. Ayşegül Bahçıvan. Ankara: Dost Kitabevi.
• SPRING 2015/ NUMBER 73 249-270
• The Visual Poem in Modern
• Turkish Literature Gökhan Tunç *