Adalet Nedir? Mahiyet ve Keyfiyet

Year 2018, Volume: 2018 Issue: 35, 459 - 476, 30.04.2018

Hacı Yunus Apaydın

https://doi.org/10.28949/bilimname.412369

Cited By: 3

Abstract

Öz:

Felsefeciler, özellikle hukuk felsefecileri, genelde
hukukun en temel idesi olarak niteledikleri adaletin tanımlanmasının zor, hatta
imkânsız olduğunu ifade etmişlerdir. Müslüman bilginler açısından ise adalet esas
itibariyle tanımlanabilir ve gerçekleştirilebilir bir şeydir.

“Adalet nedir?” sorusuna, İslam bilginleri
genel olarak “Adalet dengedir, orta noktadır.” cevabını vermişler ve bunu
temelde biri bireysel diğeri toplumsal olmak üzere belli başlı iki düzey
açısından birbirini tamamlar mahiyette açıklamışlardır.

 Bireysel
düzeydeki denge daha çok ahlaki erdem bağlamında insanın şehevî, gazabî ve
behîmî arzularının ifrat ve tefritten uzak olarak denge noktasında, orta bir
seviyede tutulması anlamında alınır. Üç temel ahlaki erdem kabul edilen hikmet,
iffet ve şecaat, bunların aşırı uçlarından kaçınarak sağlanabilmekte ve bu
dengenin sağlanması adalet sonucunu vermektedir.

Üç temel erdemin ifrat ve tefritten korunması
durumunun adalet olarak nitelendirilmesinde olduğu gibi zarûrat-ı hamse
denilen ve korunması şeriatın amacı olan beş temel değerin (can, din, akıl, mal
ve nesil) korunup gerçekleştirilmesi de toplumsal-hukuki adalet sonucunu
vermektedir. Bu bakımdan beş temel değer arasında adaletin özellikle sayılmasına
gerek duyulmamış, belki de korunması amaçlanan beş temel değerin gerektiği
biçimde korunması durumunda adaletin gerçekleşmiş olacağı düşünülmüştür.

Kur’an’daki kullanımlardan ve İslam bilginlerinin ona
atfettikleri anlam ve getirdikleri yorumlardan hareketle “adalet”in içeriğini
belirlemek ve bu içeriğin İslam bilimlerine ve özellikle fıkha nasıl
yansıdığını tespit etmek ve bu tespitler üzerinden İslam bilginlerinin adaleti
gerek birey gerekse toplum açısından nasıl gözle görülür, elle tutulur ve gerçekleştirilebilir
bir şey haline getirdiklerini ortaya koymak bu yazının temel amacını
oluşturmaktadır

Keywords

Fıkıh, adalet, hakkaniyet, denge, erdem

References

• Apaydın, H. Yunus. “Fukahanın Adalet Tasavvuru”. Kur’an ve Sosyal Adalet, editör Abdurrahman Kurt ve Hayati Hökelekli,. Bursa, 2016.———. “Şahit”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2010.Askerî, Ebu Hilal. el-Furûku’l-luğaviyye. Tahkik Şeyh Beytullah el-Beyyât. Kum, 1412.Çeçen, Anıl. Adalet Kavramı. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1993.Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. 6. baskı. Bursa: Ekin Yayınevi, 2008.Güriz, Adnan. Adalet Kavramı. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 1994.Haddâd, Ebubekir b. Ali. el-Cevheretu’n-neyyire. C. II. el-Matbaatu’l-hayriyye, 1322.Hadduri, Macid. İslam’da Adalet Kavramı. Çeviren Selahattin Ayaz. İstanbul, 1991.İsfahânî, Rağıb. el-Müfredât fi garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-ma’rife, y.y.Kâsânî, Alaeddin Ebubekir. Bedâiu’s-sanâi. Tahkik Ali M. Muavvaz ve Âdil Ahmed Abdülmevcûd. C. IX. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.Kelsen, Hans. “Adalet Nedir?” TBB Dergisi, sayı 107 (2013): 431–54.Merğinânî, Burhaneddin. el-Hidâye. Tahkik Tallâl Yusuf. C. III. Beyrut, y.y.Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-ğayb. C. V. el-Matbaatu’l-âmire, 1308.Serahsî, Şemsuleimme. el-Mebsût. C. XVI. Beyrut: Daru’l-ma’rife, 1993.Şeyh Bedreddin. et-Teshîl. Editör H. Yunus Apaydın. C. I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 2012.Teftazânî, Sa’deddin Mesud. et-Telvîh ale’t-Tavzîh. C. II. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, y.y.