CIVIL AND RELIGIOUS BUILDINGS IN ANKARA HACI DOĞAN MAHALLESİ IN XVII AND XVIII CENTURIES

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 1, 67 - 87, 28.06.2020

Fatma Erkaya Topcu

https://doi.org/10.20493/birtop.739502

Öz

The neighborhood is the smallest place where the city’s socio-cultural, economic and administrative relations are regulated. Therefore,it can be said that the city is the smallest administrative unıt where relations are regulated in socio-cultural, economic and administrative terms. While the cities that existed before the Turkification of Anatolia were a unit that was tucked inside the walls, where a certain group lived and that was used more for defense purposes rather than the settlement, they expanded outside the walls with the new settlements around the walls, which were established after they were taken over by Turks. These newly established settlements formed neighborhoods. During the Ottoman period, they were specified as physical units in addition to social unity. As a result of these relations, the Ottoman Neighborhood, which shapes its physical area through social relations, includes units such as mosques, masjids, streets, houses, tombs, zawiya, Turkish baths and local schools. This study gives information about the units that make up the physical area of a neighborhood by focusing on Ankara Hacı Doğan Mahallesi.In this study, Ankara Şer’iyye Records were used as the main source. 

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Ankara, Neighborhood.

XVII. YÜZYILDA ANKARA HACI DOĞAN MAHALLESİNDE BULUNAN SİVİL VE DİNİ YAPILAR

Öz

Mahalle kentin Sosyo-kültürel, iktisadi ve idari anlamda ilişkilerinin düzenlendiği en küçük mekân olarak yerini almaktadır. Dolayısıyla kentin Sosyo-kültürel, iktisadi ve idari anlamda ilişkilerinin düzenlendiği en küçük idari birim konumundadır denilebilir. Anadolu'nun Türkleşmesinden önce var olan şehirler, surların içine sıkışmış halde bulunan, belli bir zümrenin yaşadığı, yerleşimden daha çok savunma amacıyla kullanılan bir birim iken, Türklerin idaresine geçtikten sonra surların etrafında kurulan yeni yerleşim yerleri ile birlikte genişleyerek surların dışına yayılmıştır. Yeni kurulan bu yerleşim yerleri mahalleleri oluşturmuştur. Osmanlı döneminde sosyal bir bütünlüğün yanında fiziksel bir birim olarak belirtilmiştir. Fiziki alanını toplumsal ilişkilerle şekillendiren Osmanlı Mahallesi, bu ilişkilerin sonucu olarak cami, mescit, sokak, ev, türbe, zaviye, hamam, mahalle mektepleri gibi birimleri bünyesinde barındırmaktadır. Bu çalışmada bir mahallenin fiziki alanını oluşturan birimler hakkında, Ankara Hacı Doğan Mahallesi merkezli olmak üzere bilgi verilmiştir. Temel kaynak olarak Ankara Şer’iyye Sicillerinden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ankara, Mahalle.

Kaynakça

• I)ARŞİV KAYNAKLAR
• a)Ankara Şer’iyye Sicili
• 742-98/670
• 745-32/195-196-659
• 746-205/925
• 749-102/542
• 754-12/40
• 754-16/64
• 759-9/32
• 759-35/142
• 759-76/142
• 760-53/234
• 760-57/249
• 764-11/39
• 764-149/573
• 765-38/164
• b)Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi
• VGMA-df 1964, Sf 396, Sr 319
• VGMA-df 734, Sf 124, Sr 227
• II)BASILMIŞ ANA KAYNAKLAR
• 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri 937/1530 I Kütahya, Kara-hisâr-ı Sâhib, Sultan-önü Hamît ve Ankara Livâları, Dizin ve Tıpkıbasım, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşiv Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1993.
• III)DİĞER KAYNAKLAR
• AKYURT, M. Y. (1942). "Türk İslam Kitabeleri". Cilt XI. Ankara: TTK.
• BALTACI, C. (1976). XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İrfan Metbuası.
• BARKAN, Ö. L. (Ekim 1962-Şubat 1963). "Osmanlı İmparatorluğu'nda İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyişi Tarzına Ait Araştırmalar", İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23: 239-296.
• BAYARTAN, M. (2005). "Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 13: 93-107.
• BAYRAM, S. (2012). “Hasan Paşa’nın Vakfı, Şeyhülislam Ankaravi Mehmed Emin Efendi Vakfiyesi ve Ankara Suluhan Hikâyesi”.
• BAYRAMOĞLU, A. A. (2008). Osmanlı Şehrinde Mahalle. İstanbul: Sümer Yayınevi.
• CERASİ, Maurice M. (2001). Osmanlı Kenti, Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÇETİN, C. (2014), Osmanlı Toplumunda Mahalleden İhraç Kararları ve Tatbiki: Konya Örneği (1645-1750). History Studies İnternational Journal Of History. Volume 6. İssue 6: 43-70.
• DEMİREL, Ö. (2002), Kuruluşundan Günümüze Çeşitli Yönleriyle Bir Osmanlı Mahallesi: Sivas Küçük Minare Mahallesi. 13. Türk Tarih Kongresi, 4-8 Ekim 1999 Kongreye Sunulan Bildiriler, C. 3-3 içinde (ss. 1947-1960).
• DEMİREL, Ö. (2012), " Osmanlı Uzun Çarşılarına Örnekler: Ankara- Sivas Uzun Çarşıları", Tarihte Ankara Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, C. 1 içinde (ss. 379-383).
• ERDOĞDU, Ş. (1965). Ankaram. Ankara: Alkan Matbaacılık.
• ERGENÇ, Ö. (1973). XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yeniçağ Tarihi Kürsüsü.
• ERGENÇ, Ö. (1984), 16. Yüzyıl Ankara’sı: Ekonomik, Sosyal Yapısı ve Kentsel Özellikleri, Tarih İçinde Ankara (ss. 49-60). Ankara: ODTÜ Eylül 1981 Seminer Bildirileri.
• ERGENÇ, Ö. (2012), XVII. Yüzyılın Başlarında Ankara'nın Yerleşim Durumu Üzerine Bazı Bilgiler, Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları (s.117-143). İstanbul Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ERTAN, V. (1994). Ankaravi Mehmed Emin Efendi 1028 H/1619-1098 H./ 1688. İstanbul: Defne Yayınevi.
• EYİCE, S. (1971), "Ankara'nın Eski Bir Resmi", Atatürk Konferansları IV, Ankara: TTK
• "İbadullah Camii", (1983), Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I (s.410-412), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• KONYALI, İ. H. (1945). Akşehir Tarihi. İstanbul.
• KONYALI, İ.H. (1978). Ankara Camileri. Ankara: Kültür Matbaacılık. 1978.
• KÖSE, İ. (1998) Ankara Evkaf Defteri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara.
• KÜTÜKOĞLU, M. S. (2000). XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri. Ankara: TTK.
• NURDAN, S. (2012) XV ve XVI. Yüzyıllarda Ankara Şehri Vakıfları, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ÖNEY, G. (1971). Ankara'da Türk Devri Dini ve Sosyal Yapıları, 209. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları,
• ÖNKAL, A. Bozkurt, N.(1993). “Cami”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.7 içinde (ss. 46-56). İstanbul
• ÖZDEMİR, R. (1986). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• PAKALIN, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• SÜREYYA, M. (1996). Sicil-i Osmani Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye II.Cilt İstanbul: Sebil Yayınevi.
• ŞENER, M. (1993), "Câmi", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.7 içinde (ss.91-91). İstanbul.
• TUNÇER, M. (2001). Ankara Şehri Merkez Gelişimi (14.-20. yy). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• TUNÇER, M. (2012). Ankara Tarihsel Kent Merkezi Gelişim Süreci ve Suluhan Çevresi Tahtakale Çarşısı, Tarihte Ankara Uluslararası Sempozyumu, C.2 içinde (ss. 688-692), Ankara.
• YEDİYILDIZ, B. (1982). Vakıf Müessesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü, VD, S.XIV (ss. 1-29). Ankara.
• YÜKSEL, H. (1990). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü Üzerine Bir Araştırma (1585-1683), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
• "Zincirli Camii" (1983). Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.