İSLÂM TOPLUMUNUN BİRLİK VE BERABERLİĞİNİ SAĞLAMA MERKEZLERİ OLARAK CÂMİ VE MESCİDLER

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 2, 5 - 31, 31.12.2020

Mehmet Kubat

https://doi.org/10.20493/birtop.793588

Öz

Câmi merkezli bir medeniyet inşa eden İslâm, insanın yeryüzü serüveni ve hayatla ilişkisinde mescidi en önemli mekânlardan biri yapmıştır. İslâm’ın ilk döneminden itibaren İslâm kültür merkezleri olarak kabul edilen câmiler, aynı zamanda İslâmî her tür faaliyetin de merkezi konumundaydı. İslâm düşünce geleneğinde yalnızca tuğla ve kireçten müteşekkil yapılar olarak görülmeyen câmiler, ibâdet mekânı olmanın çok ötesinde işlevler îfâ etmiştir. Nitekim câmi ve mescitler ibâdet yerleri olmanın yanısıra ilim müesseseleri, mahkemeler, adliye sarayları, ordu karargâhları, yabancı elçilerin kabul merkezleri, istişare meclisleri, bölge ve mahallenin durumunun müzakere edildiği mekânlar ve hatta ceza infaz kurumları ile tutuk evleri olarak İslâm müesseseleri arasında önemli bir yer işgal etmiştir. Bütün bu fonksiyonlarının yanı sıra câmi ve mescitler, İslâm’ın çok önem ve öncelik verdiği ümmetin birlik ve beraberliğinin muhafazasına yönelik bir fonksiyon da icra etmişlerdir. Bu makalede önce İslâm’ın ilk döneminden günümüze kadar geçen tarihsel süreçte en genel anlamda câmi ve mescitlerin üstlendiği birbirinden önemli fonksiyonlar aktarılacak, daha sonra da çalışmamızın ana mihverini oluşturan câmi ve mescitlerin birlik ve beraberliği sağlamadaki rolleri aktarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mescid, Câmi, tevhid, Vahdet, Ümmet birliği

Kaynakça

• ABDULBAKÎ, Muhammed Fuâd, Mu’cemu’l-Mufehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, İstanbul, 1990.
• AKIN, Ahmet, “Tarihi Süreç İçinde Câmi ve Fonksiyonları Üzerine Bir Deneme”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016/1, C. 15, Sayı: 29, ss. 177-209.
• ALGÜL, Hüseyin, “Mescid-i Dırâr”, DİA, (XXIX/272), Ankara, 2003.
• ATAY, Hüseyin, "İslâm’da Öğretim", AÜİFD, C. 23, ss. 1-29, Ankara, 1978.
• BAYRAKTAR, İbrahim, “Bayram”, DİA, (V/259-261), İstanbul, 1992.
• BOZKURT Nebi — ÖNKAL Ahmet, “Câmi”, DİA, (VII/46-56), İstanbul, 1993.
• BUHARÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul, 1992.
• CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf, Kitâbu’t-Ta’rifât, Kahire, l283.
• ÇAM, Nusret, “Fıkhî Meselelerin ve Mezheplerin Türk Câmi Mimârisinde Tesiri”, Vakıflar Dergisi, Sayı: XXI, İstanbul, 1990, ss. 375-394.
• ÇOBANOĞLU, Ahmet Vefa, “Külliye”, DİA, (XXVI/542-544), Ankara, 2002.
• DURUSOY, Ali, “Vahdet”, DİA, (XXXXII/430-431), İstanbul, 2012.
• EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. Eş’as es–Sicistanî, Sünenu Ebî Dâvûd, Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, İstanbul, Ts.
• EBÛ YA’LÂ, Muhammed b. Hüseyin b. Muhammed el-Ferrâ’, el-Ahkâmu’s-Sultaniyye, Beyrut, 1983. EYİCE, Semavi, “Mescid”, DİA, (VII/56-90), İstanbul, 1993.
• ERBAŞ, Ali, "İslam’da Hayatın, Şehrin ve Medeniyetin Merkezinde Câmi Vardır", Söyleşi: Mustafa IRMAKLI, diyanet haber, https://www.diyanethaber.com.tr/aylik-dergi/prof-dr-ali-erbas-islamda-hayatin-sehrin-ve-medeniyetin-h7789.html (Erişim: Ekim, 2019).
• EYÜPGİLLER, Kemal Kutgün, “Türkiye’de 20. Yüzyıl Câmi Mimarisi”, http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=48&RecID=1178.
• FARÛKÎ, İsmail Râcî, Tevhid, Çev. Dilaver Yardım, İstanbul, 1987.
• FÎRÛZÂBÂDÎ, Mecduddîn Muhammed b. Ya’kûb, el-Kâmusu’l-Muhît, Beyrut, 2005.
• GÜNAY, Ünver, "Din ve Toplumsal Farklılaşma”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 5, ss. 71-86, Erzurum, 1982. HEYSEMÎ, Ebu’l-Hasan Nureddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman, Mecmau’z-Zevâid, Thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş, Beyrut, 1994.
• HAK, Müşhirul,”İslâm Toplumu ve Toplum Hayatında Câminin Yeri”, Çev. Ahmet Güç, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet Dergisi], Ankara, 1991, Cilt: XXVII, Sayı: 4, ss. 321-328.
• HAMİDULLAH, Muhammed, İslâm Müesseselerine Giriş, Çev. İhsan Süreyya Sırma, İstanbul, 1984.
• HASAN, İbrahim Hasan, İslam Tarihi, Çev. İsmail Yiğit, İstanbul 1985.
• İBN FÂRİS, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî, Mu’cemu Mekâyisi’l-Luğa, Beyrut, 1979.
• İBN HALDÛN, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, Beyrut, Ts.
• İBN İSHÂK, Muhammed b. Yesâr, Sîretü İbn İshâk, Thk. Muhammed Hamidullah, (Hayra Hizmet Vakfı Yayınları), Konya, 1981.
• İBN MÂCE, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünenu İbn Mâce, Thk. Muhammed Fûâd Abdulbâkî, Kahire, 1994.
• İBN MANZÛR, Ebû’l-Fadl Cemaluddîn Muhammed b. Mukerram, Lisânu’l-Arab, Beyrut, Ts.
• İSFEHANÎ, Râğıb, el-Mufredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, İstanbul, 1986.
• KARAMAN, Hayrettin, İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri, İstanbul, 1978.
• KANDEHLEVÎ, Muhammed Yusuf, Hayatu’s-Sahabe, Dımeşk, 1983.
• KAZICI, Ziya, “Tarih Boyunca Câmi ve Gördüğü Hizmetler”, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet Dergisi], Ankara, 1986, Cilt: XXII, Sayı: 4, ss. 8-10.
• KILIÇ, Mustafa, “İslâm’da Toplumu Dinamikleştiren Kurum: Câmi ve Sosyal Hayattaki Yeri”, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet Dergisi], Ankara, 1991, Cilt: XXVII, Sayı: 4, ss. 147-159.
• KUBAT, Mehmet, Kur’ân’da Tevhid, Beka Yayınları, İstanbul, 2014.
• KUBAT, Mehmet, “İslâm Ümmetinin Birlik be Beraberliğini Sağlamada Câmilerin Fonksiyonu” Uluslararası Câmi Sempozyumu, İnönü Üniversitesi Yayınevi, Malatya, 2018, ss. 55-74.
• KURNAZ, Şuayip, Câmilerin Toplumsal Kimlik ve Değerlerin Oluşmasındaki Rolü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2013.
• MÂTURİDÎ, Ebû Mansûr, Kitâbu’t-Tevhîd, Nşr. Fethullah Huleyf, Beyrut, 1970.
• MÜSLİM, Ebû’l-Huseyn Müslim b. Haccac, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul, 1992.
• NESAÎ, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, İstanbul, 1992.
• OĞAN, Lütfi, “Câmiler ve Eğitim”, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi], Ankara, 1965, Cilt: IV, Sayı: 12, ss. 231-234.
• ÖNKAL Ahmet — BOZKURT Nebi, “Câmi”, DİA, (VII/46-56), İstanbul, 1993.
• ÖZDEMİR, Şuayip, “Toplumsal Dayanışmanın Sağlanmasında Câmilerin Fonksiyonu”, Diyanet Aylık Dergi, Sayı: 118, Ankara, 2000, ss. 22-31.
• PEDERSEN, Jons, "Mescid", İA, İstanbul, 1979, VIII/1-71.
• TABERÂNÎ, Ebu’l-Kâsım Musnidu’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu’cemu’l-Evsat, Thk. Mahmûd b. Ahmed et-Tahhân, Riyad, 1986.
• TEHÂNEVÎ, Muhammed Ali b. Ali, Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn, İstanbul, 1404/1984.
• TİRMİZÎ, Ebû Îsa Muhammed b. Îsa, es-Sünenu’t-Tirmizî, İstanbul, 1992.
• ÜNAL, Sadettin, “Kâbe”, DİA, (XXIV/14-21), İstanbul, 2001.