Fuzûlî’nin Beng ü Bâde Mesnevisindeki Temsillere Yeni Bir Bakış ve Bu Temsillerin Sosyal Eleştiri Bağlamında Değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 14 Issue: 1, 88 - 107, 30.06.2025

Melek Gerek , Mustafa Arslan

https://doi.org/10.47130/bitlissos.1653764

Abstract

Toplumsal bilinç ile edebiyat, birbirinden ayrı düşünülemeyecek iki kavramdır. Edebiyat, içinde doğduğu toplumun aynası olmakla kalmaz, aynı zamanda o toplumu dönüştürme potansiyeline de sahiptir. Bu bağlamda klasik Türk edebiyatı şairlerinin duygu, düşünce ve deneyimlerini aktarmada önemli bir nazım şekli olarak öne çıkan mesneviler, toplumsal yapıyı ve dönemsel sorunları ele aldıklarında, dönemin kültürel ve sosyal dokusuna dair değerli ipuçları sunar. Fuzûlî’nin Beng ü Bâde adlı mesnevisi de bu yaklaşımla ele alındığında şairin, yaşadığı dönemin zihniyetini ve toplumsal yapısını anlamamıza ışık tutan önemli veriler sunduğu görülmektedir. Beng ü Bâde, temsilî bir mesnevidir. Şair, mesnevide geçen kahramanların neleri temsil ettiğini ve eserin yazılış amacını doğrudan açıklamamış, bu konu hakkında okura çeşitli ipuçları sunarak farklı yorumlara kapı aralamıştır. Makalede bu konu hakkındaki değerlendirmelerin isabetli olup olmadığı değerlendirilmiştir. Literatürde daha önce dile getirilmemiş bir bakış açısı ile mesnevi yorumlanmaya çalışılmıştır. Ardından mesnevideki kahramanların temsil ettikleri üzerinden sosyal eleştiriler tespit edilerek mesnevinin toplumsal hayatla olan derin ilişkisi ortaya konulmaya çalışılmış ve mesnevi edebiyatının farklı bir sosyal işlevine dikkat çekilmiştir.

Keywords

Fuzulî, Beng ü Bâde, temsil, sosyal eleştiri

Ethical Statement

Etik Kurul Kararından muaftır. Bilimsel araştırma ve yayın etiği ilkelerine uyulmuştur.

A New Perspective on the Allegories in Fuzûlî’s Beng ü Bâde Mesnevi and an Evaluation of These Allegories in the Context of Social Criticism

Abstract

Literature and social consciousness are two concepts that cannot be considered separately. Literature not only serves as a mirror reflecting the society in which it emerges but also has the potential to transform that society. In this context, mesnevis, which stand out as a significant poetic form for classical Turkish literature poets to convey their emotions, thoughts, and experiences, provide valuable insights into the cultural and social fabric of their time when they address societal structures and contemporary issues. When examined from this perspective, Fuzûlî’s Beng ü Bâde offers important data that help us understand the mindset and social structure of the period in which the poet lived. Beng ü Bâde is an allegorical mesnevi. The poet does not explicitly state what the characters in the mesnevi represent or the purpose behind writing the work; instead, he provides various clues to the reader, allowing room for different interpretations. This article evaluates the accuracy of such interpretations. The mesnevi has been analyzed from a previously unexplored perspective in the literature. Subsequently, social critiques were identified through the representations of the characters in the mesnevi, and an attempt was made to reveal the deep relationship between the mesnevi and social life, while also drawing attention to a different social function of mesnevi literature.

Keywords

Fuzulî, Beng ü Bâde, allegory, social critisim

Ethical Statement

It is exempt from the Ethics Committee Approval. In this article, the principles of scientific research and publication ethics were followed.

References

• Açıl, B. (2015). Klasik Türk şiirinde estetik bir unsur olarak çiçekler. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 5, Bahar dönemi, 1-28.
• Budak, A. & Kanar, M. (2017). Fuzûlî’nin yaşadığı çağa eleştirel tanıklığı Beng ü Bâde. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Dilçin, C. (1991). Fuzûlî’nin bir gazelinin şerhi ve yapısal yönden incelenmesi. Türkoloji Dergisi, 9(1).
• Kaplan, M. (2003). Deh Murg-ı Şemsî İnceleme-Metin-Sözlük. Celal Bayar Üni. Yüksek Öğrenim Vakfı Yayınları.
• Karahan, A. (1996). Fuzûlî. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (Cilt. 13, ss. 240-246.) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Koca, F. (2002). Osmanlılar dönemi fıkıh-tasavvuf ilişkisi: fakılar ile sofular mücadelesinin tarihi serüveni. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/I, 73-131.
• Köleoğlu, M. (2002). Fuzûlî’nin Beng ü Bâde’si (kaynak-konu-üslup ve şekil yönünden inceleme) [Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Olgun, T. (1936). Fuzuli’ye dair. Selamet Basımevi.
• Özgüdenli, O. G. (2006). Müşa‘şa‘lar. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (Cilt. 32, ss. 155-156.) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Rıhtım, M. (2009). IX-XIX. asırlar Azerbaycan kültür tarihinde tasavvufi hareketler. Avrasya Etüdleri, 35/2009-1, 33-60.
• Sağlam, A. (2016). Gülşen-i envâr. Grafiker Yayınları.
• Şentürk, A. A. (1996). Klasik Osmanlı edebiyatı tiplerinden sûfî yahut zâhid hakkında. Enderun Kitabevi.
• Tekin, A. B. (2018). Osmanlı kelâm literatüründe temel bir kaynak: Cürcânî’nin Hâşiye-i Tecrîd’i. (Editörler: Aydın, F. & Aydın, M. & Yetim, M.), Osmanlı Kaynakları ve Tartışma Konuları içinde. Mahya Yayıncılık.
• Yıldırım, A. (2004). Fuzuli’nin Beng ü Bade mesnevisi ve bâde sembolü. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 14, S. 2, 139-146.
• Vanlıoğlu, M. (1997). Beng u Bâde ve muhtevası. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (3), 197-200.
• Zülfe, Ö. (2018). Fuzûlî Beng ü Bâde inceleme-tenkitli metin-çeviri-açıklamalar-seçme sözlük-dizin-tıpkıbasım. Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Yıldız, A. “Beng ü Bâde (Fuzûlî)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/beng-u-bade-fuzuli. [Erişim Tarihi: 07 Mart 2025].