Tüketicilerin Sebze Tüketim Davranışlarının İncelenmesi: Iğdır İli Örneği

Year 2025, Volume: 12 Issue: 2, 671 - 680, 30.11.2025

İbrahim Hakkı Kadirhanoğulları

https://doi.org/10.35193/bseufbd.1584297

Abstract

Bu araştırmanın amacı, Iğdır ilinde yaşayan bireylerin sebze tüketim alışkanlıklarını belirlemektir. Araştırma, rastgele seçilen 204 katılımcıdan oluşan basit tesadüfi örnekleme yöntemine dayanmaktadır. Sebze tüketim tercihlerinin analizi için temel bileşenler analizi (PCA) ve ısı haritası metot olarak kullanılmıştır. Analiz bulgularına göre, birinci ve ikinci faktörün toplamı sebze tüketimi üzerinde demografik verilerde %99,44'lük bir toplam değişimi açıklamaktadır. Isı haritası analizine göre, erkeklerle birlikte 58-65 yaş grubunda olanlar ve geliri 8.0001₺-14.000₺ arasında olanlar aynı kümeye dâhil edilirken, geliri 26.001₺-32.000₺ arasında olanlar ile 50-57 yaş grubundakiler ayrı bir kümede yer almıştır. Ayrıca, katılımcıların %92.6’sı her gün, %80.4’ü her dönem ve %47.5’i her öğün sebze tükettiğini ifade etmiştir. En çok tercih edilen sebzeler arasında domates %25 ile ilk sırada yer alırken, et, yumurta, kuru baklagiller ve yağlı tohumlar %50.5 ile en çok sevilen besin grubunu oluşturmuştur. Gelecekte yapılacak çalışmalarda, sebze tüketimini etkileyen demografik faktörlerin yanı sıra diğer değişkenlerin de detaylı bir şekilde incelenmesi önerilmektedir. Bu sayede, sebze tüketim alışkanlıklarının daha iyi anlaşılması ve sağlıklı beslenme üzerindeki etkilerinin belirlenmesi mümkün olacaktır.

Keywords

ebze , Tüketim , Isı Haritası , Demografik Yapı

Investigation of Consumers' Vegetable Consumption Behaviour: The Case of Iğdır Province

Abstract

The aim of this study is to determine the vegetable consumption habits of individuals living in Iğdır province. The study is based on simple random sampling method consisting of 204 participants randomly selected. Principal component analysis (PCA) and heat map were used as methods for the analysis of vegetable consumption preferences. According to the analysis findings, the sum of the first and second factors explains a total change of 99,44% in demographic data on vegetable consumption. According to the heat map analysis, while men and those in the 58-65 age group and those with an income between 8.001₺-14.000₺ were included in the same cluster, whereas those with an income between 26.001₺-32.000₺ and those in the 50-57 age group consisted another cluster. Moreover, 92,6% of the participants stated that they consume vegetables every day, 80,4% every period, and 47,5% every meal. Among the most preferred vegetables, tomatoes ranked the first with 25%, while meat, eggs, legumes and oilseeds were the most popular food group with 50,5%. In future studies, it is recommended that demographic factors affecting vegetable consumption as well as other variables be examined in detail. In this way, it will be possible to better understand vegetable consumption habits and determine their effects on healthy nutrition.

Keywords

Vegetables , Consumption , Heat Map , Demographic Structure

References

• Türkiye İstatistik Kurumu (2024). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Kirmizi-Et-Uretim-Istatistikleri-2023-53540 (Erişim Tarihi: 28.06.2024).
• Birch, L.L., Fisher, J.O. (1998). Development of eating behavior samong children and adoles cents. Pediatrics. 101(2), 539-549.
• Slavin, J. L., & Lloyd, B. (2012). Health benefits of fruits and vegetables. Advances in Nutrition, 3(4), 506–516. https://doi.org/10.3945/an.112.002154
• Boeing, H., Bechthold, A., Bub, A., Ellinger, S., Haller, D., Kroke, A., ... & Watzl, B. (2012). Critical review: vegetables and fruit in the prevention of chronic diseases. European Journal of Nutrition, 51(6), 637–663. https://doi.org/10.1007/s00394-012-0380-y
• FAO. (2020). Fruit and vegetables – your dietary essentials. Food and Agriculture Organization of the United Nations. https://www.fao.org/3/cb2395en/CB2395EN.pdf
• Kays, S. J., & Dias, J. S. (1995). Common names of commercial vegetables of the world in fifteen languages. Economic Botany, 49(2), 115–152. https://doi.org/10.1007/BF02862223
• Kays, S. J., & Dias, J. S. (1996). Morphological and anatomical characteristics of vegetable species. HortScience, 31(6), 1013–1017. https://doi.org/10.21273/HORTSCI.31.6.1013
• Silva Dias, J. (2010). World importance, marketing and trading of vegetables. In XXVIII International Horticultural Congress on Science and Horticulture for People (IHC2010): International Symposium on 921 (pp. 153-169).
• Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi [TÖBR] (2015). Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü (1. Baskı).
• Geçmez, S. (2011). Diyarbakır sebze üretim merkezlerinde sebzecilik potansiyelinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Hall, J. N., Moore, S., Harper, S. B., & Lynch, J. W. (2009). Global variability in fruit and vegetable consumption. American journal of preventive medicine, 36(5), 402-409.
• Krebs-Smith, S. M., Heimendinger, J., Patterson, B. H., Subar, A. F., Kessler, R., & Pivonka, E. (1995). Psychosocial factors associated with fruit and vegetable consumption. American Journal of Health Promotion, 10(2), 98-104.
• Neumark-Sztainer, D., Story, M., Resnick, M. D., & Blum, R. W. (1996). Correlates of inadequate fruit and vegetable consumption among adolescents. Preventive medicine, 25(5), 497-505.
• Van Duyn, M. A. S., & Pivonka, E. (2000). Overview of the health benefits of fruit and vegetable consumption for the dietetics professional: selected literature. Journal of the American Dietetic Association, 100(12), 1511-1521.
• Kağan, D. A., Özkul, E., Ergün, C., Sam, A., & Şen, N. (2019). Çocukların meyve ve sebze tüketim alışkanlığının sosyoekonomik durum ile ilişkisinin incelenmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (17), 570-580.
• Korkmaz, Z. (2019). Adölesanlarda sebze tüketimi. Yüksek Lisans Tezi Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 89s, Ankara.
• Rakıcıoğlu, N., Fidancı, G., & Kıral, S. (2002). Sebze ve meyve tüketimine etki eden etmenlerin saptanmasına yönelik bir çalışma. Beslenme ve Diyet Dergisi, 31(1), 18-31.
• Solmaz, P., & Başkale, H. (2022). Çocuklarda Meyve ve Sebze Tüketimini Artırmaya Yönelik Kanıt Temelli Yaklaşımlar. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7(1), 145-150.
• Alkaya, A. (2009). Örnekleme kuramında ağırlıklandırma. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 202s, Ankara.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2024). https://data.tuik.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 28.06.2024).
• SurveyMonkey, (2024) Sample Size Calculator, https://tr.surveymonkey.com/mp/sample-size-calculator/ (Erişim Tarihi 25.06.2024)
• Sezer, Z. A. (2023). Çıplak İstatistik'e Bakış. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(3), 1025- 1034
• Jolliffe, I. T., & Cadima, J. (2016). Principal component analysis: a review and recent developments. Philosophical transactions of the royal society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences, 374(2065), 20150202.
• Wilkinson, L., & Friendly, M. (2009). The history of the cluster heat map. The American Statistician, 63(2), 179-184.
• Dölekoğlu, C. Ö., ve Yurdakul, O. (2004). Adana ilinde hane halkının beslenme düzeyleri ve etkili faktörlerin logit analizi ile belirlenmesi. Akdeniz Üniversitesi İİBF Dergisi, 8, 62-86.
• Eryılmaz, G. A., Demiryürek, K., & Emir, M. (2015). Avrupa Birliği ve Türkiye’de organik tarım ve gıda ürünlerine karşı tüketici davranışları. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 30(2), 199-206.
• Yerlikaya, S., Tuna, S., Karaman, Ş. N., & Arslan, H. Ş. (2022). Bilinçli tüketici davranışları: karaman ili örneği. Tasarım mimarlık ve mühendislik dergisi, 2(2), 131-139.
• De Irala-Estevez, J., Groth, M., Johansson, L., Oltersdorf, U., Prättälä, R., & Martínez-González, M. A. (2000). A systematic review of socio-economic differences in food habits in Europe: consumption of fruit and vegetables. European journal of clinical nutrition, 54(9), 706-714.
• Affret, A., Severi, G., Dow, C., Mancini, F. R., Rey, G., Delpierre, C., ... & Fagherazzi, G. (2018). Socio-economic factors associated with an increase in fruit and vegetable consumption: a 12-year study in women from the E3N-EPIC study. Public Health Nutrition, 21(4), 740-755.
• Çetin, E. C. (2007). Yetişkin tüketicilerin besin tercihleri ve sağlıklı beslenmeye yönelik tutumları üzerine cinsiyet faktörünün etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 168s, Ankara
• Kağan, D. A., Özlü, T., & Yurttaş, H. (2019). Yetişkin bireylerin probiyotik gıdaları bilme ve tüketme durumları üzerine bir araştırma. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (17), 556-563.
• Yönel, L.A. (2005). Bolu ili merkez ilçesinde kamu sektöründe çalışan kadınların beslenme alışkanlıkları ve beslenme durumları üzerinde bir araştırma. Yüksek lisans tezi (basılmamış). Ankara Üniversitesi, 194s, Ankara.
• Onur, N., Sarper, F., ve Onur, F. (2017). Farklı sosyo-ekonomik düzeydeki ailelerin sebze-meyve tüketim durumları. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 5(1), 105-123.
• Musaiger, A. O., & Al-Hazzaa, H. M. (2012). Prevalence and risk factors associated with nutrition-related noncommunicable diseases in the Eastern Mediterranean region. International Journal of General Medicine, 5, 199–217.
• Rippin, H. L., Maximova, K., Loyola, E., Breda, J., Wickramasinghe, K., Ferreira-Borges, C., et al. (2023). Suboptimal intake of fruits and vegetables in nine selected countries of the World Health Organization European Region. Preventing Chronic Disease, 20, 230159.
• Sharps, M. & Robinson, E. (2016). Encouraging children to eat more fruit and vegetables: Health vs. descriptive social norm-based messages. Appetite, 1(100), 18-25. doi: 10.1016/j.appet.2016.01.031.
• Draxten, M., Fulkerson, J. A., Friend, S., Flattum, C. F., & Schow, R. (2014). Parental role modeling of fruits and vegetables at meals and snacks is associated with children's adequate consumption. Appetite, 78, 1-7. https://doi.org/10.1016/j.appet.2014.02.017
• De Miguel-Etayo, P., Flores, P., Santabarbara, J., Iglesia, I., Cardon, G., Iotova, V., ... ve Moreno, LA (2020). Avrupalı okul öncesi çocuklarda ebeveyn rol modellemesi ve meyve ve sebze alımı: ToyBox çalışması. Beslenme Derneği Bildirileri , 79 (OCE2).