Bingöl Hâlidî Geleneğinin Medrese Boyutu

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 10, 71 - 94, 15.12.2017

Mehmet Şirin Ayiş

Öz

Bingöl ve
çevresinde Hâlidî gelenek, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin
halifelerinden Şeyh Ali Sebti’nin Çapakçur bölgesine
gelmesi ile başlamıştır. Şeyh Ali
Sebti, Çapakçur bölgesine geldikten sonra, Bingöl ve çevresinde bulunan
Melekan, Çan, Halifan gibi belli başlı medreseler
ve bu medreselerde ilmî tedrisat faaliyetinde bulunan aileler, zamanla Hâlidî-Nakşî geleneğe geçtiler. Hâlidî-Nakşî
gelenekte medrese eğitimi ile tasavvuf ve tarikat
eğitimi birlikte ele alındığından, Bingöl
medreseleri süreç içerisinde aynı zamanda tekke görevini de
yerine getirmeye başlamışlar. Şeyh Ali
Sebti ile başlayan bu süreçte, Çapakçur bölgesi adeta
bir ilim merkezi haline gelmiş, dışarıdan birçok kişi ilim amacıyla buralara
gelmiş ve bu ilim havzasından
istifade etmiştir. Medreseler, bir taraftan
talebelere, Fıkıh, Hadis, Tefsir, Kelam, Ferâiz gibi İslâmi ilimleri
okuturken, diğer taraftan toplumun hem dinî, hem de
sosyo-kültürel hayatı üzerinde etkili olmuşlardır. Bu medreselerde yetişen din adamları, İslam dininin
inanç, ibadet, ahlak ve muamelatla
ilgili prensipleri hususunda toplumu bilgilendirmiş, özellikle hukuk alanında ortaya çıkan birçok problemin çözümünde, sorunun dini esaslar çerçevesinde
halledilmesi noktasında yardımcı olmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Bingöl, Tarikat, Hâlidîlik, Medrese, Şeyh Ali Sebti

Madrasa Dimension of Khalidî Tradition in Bingol

Öz

Abstrac

Khâlidî tradition in Bingol and its surroundings began with the arrival
of Sheikh Ali Sebti, one of the caliphs of Mawlana Khâlid al-Baghdadî, to
Çapakçur region. After his arrival in Çapakçur region, prominent madrasas such
as Melekan, Çan and Halifan, and families engaging in scientific education
activities in these madrasas in Bingöl and its surroundings adopted Khâlidî-Naqshbandî
tradition over time. As madrasa education was provided along with mysticism and
religious order education in Khâlidî-Naqshbandî tradition, madrasas in Bingöl
also began to serve as dervish lodges at the same time. In this period starting
with Sheikh Ali Sebti, Çapakçur region became almost a scientific centre while
many people from other areas came to the region to learn science and benefited
from this knowledge reservoir. Madrasas taught students Islamic sciences such
as Fiqh, Hadith, Tafsīr, Kalam and Ferâiz on the one hand, and influenced both religious
and socio-cultural life in the society on the other hand. Religious scholars
trained in these madrasas enlightened the society on the principles of Islamic
faith, worshipping, morals and procedures, and helped to solve many problems in
the framework of religious principles, particularly in the resolution of
problems arising in the field of law. 

Anahtar Kelimeler

Bingöl, Religious order, Khâlidiyya, Madrasa, Sheikh Ali Sebti

Kaynakça

• Akdeniz, Hüseyin Abdullah. Melekan Şeyhleri. Malatya: İtaki Kitabevleri, 2009.
• Arpa, Abdulmuttalip. “Bingöl’de Medreseler ve Müderrisler,” Bingöl Araştırmaları Dergisi 1, sy: 1 (Bingöl 2014): 29-42.
• Ayiş, Mehmet Şirin. “Bingöl ve Çevresinde Hâlidîlik,” Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî ve Hâlidîliğin Bingöl Çevresi Üzerindeki Etkisi Sempozyumu, Yayınlanmamış Sempozyum Bildirisi (Bingöl 2017).
• Beki, Abdulaziz. “Klasik Medrese Geleneğinin Bingöl’ün Sosyo-Kültürel Yapısına Katkısı.” II. Bingöl Sempozyumu, Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, (Bingöl 2014): 673-710.
• Çetkin, Muhammed. “Medreselerde ve İlahiyat Fakültelerinde Arapça Öğretiminde Kullanılan Ders Kitapları,” Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslamî İlimler Uluslararası Sempozyumu, Editör: İsmail Narin, Bingöl Üniversitesi Yayınları, (Bingöl 2013): 373-398.
• Çetkin, Muhammed.. “Hâlidî Medreselerinde Arapça’ya Verilen Önem ve Okutulan Ders Kitapları: Şeyh Ahmed Medresesi Örneği,” Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî ve Hâlidîliğin Bingöl Çevresi Üzerindeki Etkisi Sempozyum, Bingöl: 2017.
• el-Çanî, Sebahattin. Ulemauna mine’l-müderrisine fi’l-karni’l-işrîne. İstanbul: Daru’r-Ravda, 2016.
• Hazer, Dursun. “Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi ve Okutulan Ders Kitapları,” Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2002): 274-293.
• Kara, Mustafa. Metinlerle Osmanlılarda Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Sır Yayınları, 2004.
• Kavak, Abdulcebbar. Mevlânâ Hâlid-i Nakşibendî ve Hâlidîlik. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2016.
• Kavak, Abdulcebbar. “Hâlidîyye Medreselerinin Anadolu’daki İlmî ve Kültürel Hayata Katkıları,” Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslamî İlimler Uluslararası Sempozyum 1, Editör: İsmail Narin, Bingöl Üniversitesi Yayınları, (Bingöl 2013): 267-287.
• Kavak, Abdulcebbar. Korkutata, Diyadin. Tasavvufun İçinden Gelen Yol (Şeyh Ahmed Efendi Ailesi). Bingöl: 2016.
• Narin, İsmail. “Bingöl Medreselerinde Fıkıh Eğitimi,” Bingöl Araştırmaları Dergisi 1, sy: 1, (Bingöl 2014): 9-28.
• Narin, İsmail. “Fıkha Adanmış Bir Ömür: Abdulaziz Beki, Hayatı, Eserleri ve Fıkhî Görüşleri,” Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4, sy: 12, (Bingöl 2016): 173-192.
• Suzan, Yahya. “Medreselerde Arapça Öğretimi,” Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslamî İlimler Uluslararası Sempozyumu, Editör: İsmail Narin, Bingöl Üniversitesi Yayınları, (Bingöl 2013): 599-614.
• Süt, Abdulnasır. “Bingöl’deki Sosyal ve Siyasal Yaşamın Dini ve Ahlaki Açıdan Değerlendirilmesi,” Bingöl Araştırmaları Dergisi 1, sy: 1, (Bingöl 2014): 73-87.