Klasik ve Açık Teizm Bağlamında Tanrı’nın Bilgisi ve İnsanın Özgürlüğü

Year 2021, Issue: 16, 286 - 307, 31.12.2021

Sait Polat

Abstract

Bu çalışmamız klasik ve açık teizm bağlamından Tanrı’nın bilgisi ile insan hürriyetinin bir arada olup olamayacağı konusunu irdelemeyi hedeflemektedir. Bu sorunun insan hürriyeti ekseninde Tanrı’nın bilgisi, sıfatları, Tanrı-âlem ve Tanrı-insan ilişkileri konularıyla ilgilenen düşünürlerin sıkça gündemlerine aldıkları problemlerden biri olduğunu görürüz. Düşünürlerin bu problemi çözüme kavuşturmak için çok büyük çaba gösterdikleri görülmektedir. Bunlardan bazıları Tanrı’nın değişmez ve tam bilgisinin yanında insan hürriyetinden bahsedilemeyeceği sonucuna varırken, bazıları da, Tanrı’nın mutlak, kusursuz bilgisi ile insan hürriyeti arasında kabul edilebilir bir uzlaştırının yapılabileceğinin mümkün olduğunu göstermek için birbirinden farklı yaklaşımlar geliştirmişlerdir. Bunlardan biri olan geleneksel teizm, insanın gelecekte yapacağı eylemleri hakkında, Tanrı’nın o eylemlerin meydana gelmesinden önce bir bilgiye sahip olduğunu iddia ederken aynı zamanda insanın yaptığı eylemlerinde de özgür olduğunu savunmaktadır. Diğer biri olan açık teizm ise Tanrı’nın bilgisi ile insanın hürriyeti bir arada savunulamaz düşüncesine sahiptir. Bu yaklaşıma göre gelecek hem Tanrı için hem de insan için açıktır. Dolayısıyla Tanrı’nın mutlak bilgisi bu bakımdan sınırlıdır. Bu sebepten Tanrı, zamanın içinde olmalıdır. Aynı zamanda Tanrı kullarıyla sürekli bir ilişki içerisinde olduğundan dolayı değişir ve etkilenir. Bu bağlamda ancak böyle bir Tanrı tasavvuru açısından düşünüldüğünde insan hürriyetinden söz edilebilir. Makalemizde açık teizmin yaklaşımıyla klasik teizmin yaklaşımları karşılaştırılarak analitik, rasyonel ve eleştirisel bağlamda ele alınarak bir sonuca ulaşmak amaçlanmaktadır. Liberal yaklaşımın bu iki yaklaşımın yanında uzlaşmacı yaklaşımlara, basit ve orta bilgi teorilerine, eleştirileri ve bazı çözümlemeler getirmesinde problemin anlaşılması hususunda faydalı olacağı ve bu tartışmaya katkı sunacağı kanaatini taşımaktayız. Netice itibariyle, uzlaşmacı yaklaşımların bakış açıları açısından konuya Tanrı-âlem ve Tanrı-insan ilişkisi bağlamında insan hürriyetini savunmanın ve konumlandırmanın mümkün olup olmadığı, aynı şekilde açık teizmde bu hususta eleştirilerden uzak, objektif, tutarlı, rasyonel ve makul bir çözümün ortaya konulup konulmadığını mukayeseli olarak görmeye çalışacağız. Burada temel sorumuz Tanrı’nın bilgisinin insanın hürriyetini ortadan kaldırıp kaldırmadığı, eğer kaldırıyorsa insanın yaptığı eylemlerden dolayı ceza ve ödüllendirmenin Tanrı’nın adaletiyle bağdaşıp bağdaşmadığıdır?

Keywords

İnsanın Hürriyeti, Tanrı’nın bilgisi, Klasik Teizm, Açık Teizm, Teolojik Determinizm

References

• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 17. Basım, 2019.
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 17. Basım, 2019.
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 17. Basım, 2019.
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 17. Basım, 2019.
• Aquinas, St Thomas. Summa Contra Gentiles Book One: God. çev. Anton C Pegis. London: University of Notre Dame Press, 1975.
• Augustinus. İtiraflar. çev. Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2009.
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. İstanbul: Selçuk Yayınları, 3. Basım, 1992.
• Basinger, David. “Middle Knowledge and Christiaon Thought”. Religious Studies 22 (1986).
• Boethius. Felsefenin Tesellisi. çev. Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011.
• Bolay, S. Hayri. Felsefi Doktrinler Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2. Basım, 1981.
• Boyd, Gregory A. God of the Possible: A Biblical Introduction to the Open View of God. Grand Rapids: Baker Books, 2004.
• Emine Gören Bayam. Açık Teizm Bağlamında Tanrı’nın Önbilgisi ve İnsan Hürriyeti. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi/Ph.D Dissertation, 2015. Feinberg, John S. “God Ordains All Things”. Predestination and Free Will: Four Views of Divine Sovereignty and Human Freedom. ed. David Basinger - Randall Basinger. Downers Grove IL: InterVarsity Press, 1986.
• Freddoso, Alfred. “Molinism”. Routledge Encyclopedia of Philosophy. ed. Edward Craig. London: Routledge, 1998.
• Hamdi Gündoğar. Erken Dönem İslam Düşüncesinde İlahî Bilgi. İstanbul: Çıra Akademi Yayınları, 2017.
• Hançerlioğlu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi: Düşünürler. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2. Basım, 1985.
• Hasker, William. Metaphysics: Constructing a World View. Downers Grove IL: InterVarsity Press, 1983.
• Hasker, William. “The Antinomies of Divine Providence”. Philosophia Christi 4/2 (2002).
• Mehmet Ata Az. “Tanrı’nın Sıfatları”. Din Felsefesi. ed. Latif Tokat. Ankara: Bilay Yayınları, 1., 2018.
• Öner, Necati. İnsan Hürriyeti. Ankara: Divan Kitap, 6. Basım, 2013.
• Peterson, Mıchael vd. Akıl ve İnanç. çev. Rahim Acar. İstanbul: Küre Yayınları, 7. Basım, 2017.
• Plantinga, Alvin. Does God Have a Nature? The Aquinas Lecture. Milwaukee: Marquette Üniversity Press, 1980.
• Reçber, Mehmet Sait. “Tanrı’nın Sıfatları”. Din Felsefesi El Kitabı. ed. Recep Kılıç - Mehmet Sait Reçber. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Reimer, David J. “An Overlooked Term in Old Testament Theology-Perhaps”. Covenant and Context: Essays in Honour of E. W. Nicholson. ed. A D H Mayes - R B Salters. New York: Oxford University Press, 2003.
• Rice, Richard. The Openness of God: A Biblical Challenge to the Traditional Understanding of God. “Biblical Support for a New Perspective”. InterVarsity Press. Sanders, John. The God Who Risks: A Theology of Divine Providence. Downers Grove IL: InterVarsity Press, 2007.
• Stump, Eleonora - Kretzmann, Norman. “God’s Knowledge and Its Causal Efficacy”. The Rationality of Belief and the Plurality of Faith. ed. Thomas D Senor. Ithaka NY: Cornell University Press, 1995.
• Yavuz, Zikri. İnsan Hürriyeti Açısından Tanrı’nın Ön Bilgisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyla Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi/Ph.D Dissertation, 2006.