ملخص البحث
قضية الحرية في تركستان الشرقية من أهم القضايا التي تعاني منها تركستان الشرقية منذ الاحتلال؛ بحيث يعد طلب الحرية في المنطقة بالوسائل المختلفة من أشد الجرائم عند الحكومة الظالمة، سواء بالكتابات العلمية، أو بالمظاهرات السلمية، وسواء محتجين بالقوانين الوضعية أو القوانين الدولية وحقوق الإنسان، وهي تسبب لانتهاك الحرمات وهتك الأعراض والأنفس، ولايوجد أمامها أي شعور بالإنسانية أو حقوق الإنسان أو القوانين أو النظام أو غيرها. وقد استفاد أهل تركستان الشرقية من الحرية بالمفهوم الإسلامي في حياتهم الواقعية لمحافظة هويتهم وثقافتهم الإسلامية من الانحرافات والاضمحلال وظهرت آثارها الإيجابية على مجتمع تركستان الشرقية من ناحية فكرية ودينية واجتماعية وسياسية، فعقيب هذه المجهودات رجعت محاولات التغيير والقمع والإبادة للسلطات الصينية بالفشل والهزيمة رغم شدة السياسات الشيوعية في منع حريات أهل تركستان الشرقية من ممارسة شعائر الإسلام وأحكامها منذ سبعين سنة. وهذه الدراسة تتناول الأحكام أو القضايا المتعلقة بالأقليات المسلمة في إطار الفقه الإسلامي تحديدا، وتحاول بيان فعاليتها وآثارها الإيجابية على واقع الأقليات المسلمة لحل مشكلاتها، وستتناول مسلمي الأويغور كنموذج واقعي، وهو أيضا يعد إسهاما لتناول قضايانا المخذولة في الدراسات الإسلامية.
Asbahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetu’l-evliya ve tabakâtü’l-asfiya. Mısır: Dârus-Saâde 1. Basım, 1974.
Askâlânî, İbn Hacer. ed-Dürerü-l-kâmine fi’l-a‘yâni’l-mie as-samine. Haydarabad: Osmanlı Maârif Yayınevi, 1. Basım, 1993.
Begavî, Muhammed b. al-Ferra. Mealimu’t-tenzil fi tefsiri’l-Kur’ân. Thk: Abdürrazzak al-Mehdi. Beyrut: Dâru İhya at-Turas al-Arabi, 1. Basım, 1998.
Bağdadî, Ebû Abdullah Muhammed b. Sad. et-Tabakatu’l-kübra. Thk: İhsan Abbas. Beyrut: Dâr Sadr, 1. Basım, 1968.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. Şuabu’l-îman. Thk: Ebû Hacar Muhammed b. Al-Besyunî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2000.
Beraya, Mahmud Ali Ali. Vakiu-d-daveti’l-İslamiyye fi Türkistan’ş-şarkiyye. Kahire: El-Ezher Üniversitesi, Usûli’d-Dîn ve’d-Dave Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Buğra, Muhammed Emin. Doğu Türkistan Tarihi. İstanbul: Yayıncısı Bilinmiyor, 5. Basım, 1989.
Çoçak, Muhammed Abdullâh, "Doğu Türkistan'daki Medreseler". İkinci Uygur İslam Araştırmaları Sempozyumu, Ed. Faruk Muhterem, 1/195-210. İstanbul, Evlad Yayınevi, 1. Basım, 2019.
Zateri, Sad b. Fethî. el-Âsaru’l-varide ani’s-Selef fi’l-akîde min hilal kütübi’l-mesaili’l-merviyye ani’l-İmam Ahmed. Riyad: Riyad Üniversitesi, ed-Dave ve Usûli’d-Dîn Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, Riyad: Al-Maârif, 2010.
Asbahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetu’l-evliya ve tabakâtü’l-asfiya. Mısır: Dârus-Saâde 1. Basım, 1974.
Askâlânî, İbn Hacer. ed-Dürerü-l-kâmine fi’l-a‘yâni’l-mie as-samine. Haydarabad: Osmanlı Maârif Yayınevi, 1. Basım, 1993.
Begavî, Muhammed b. al-Ferra. Mealimu’t-tenzil fi tefsiri’l-Kur’ân. Thk: Abdürrazzak al-Mehdi. Beyrut: Dâru İhya at-Turas al-Arabi, 1. Basım, 1998.
Bağdadî, Ebû Abdullah Muhammed b. Sad. et-Tabakatu’l-kübra. Thk: İhsan Abbas. Beyrut: Dâr Sadr, 1. Basım, 1968.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. Şuabu’l-îman. Thk: Ebû Hacar Muhammed b. Al-Besyunî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2000.
Beraya, Mahmud Ali Ali. Vakiu-d-daveti’l-İslamiyye fi Türkistan’ş-şarkiyye. Kahire: El-Ezher Üniversitesi, Usûli’d-Dîn ve’d-Dave Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Buğra, Muhammed Emin. Doğu Türkistan Tarihi. İstanbul: Yayıncısı Bilinmiyor, 5. Basım, 1989.
Çoçak, Muhammed Abdullâh, "Doğu Türkistan'daki Medreseler". İkinci Uygur İslam Araştırmaları Sempozyumu, Ed. Faruk Muhterem, 1/195-210. İstanbul, Evlad Yayınevi, 1. Basım, 2019.
Zateri, Sad b. Fethî. el-Âsaru’l-varide ani’s-Selef fi’l-akîde min hilal kütübi’l-mesaili’l-merviyye ani’l-İmam Ahmed. Riyad: Riyad Üniversitesi, ed-Dave ve Usûli’d-Dîn Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, Riyad: Al-Maârif, 2010.
ÖZ
Doğu Türkistan'daki özgürlük sorunu, işgalden bu yana Doğu Türkistan'ın çektiği en önemli sorunlardan biridir. Öyle ki, ister bilimsel yazılarla, barışçıl gösterilerle olsun, ister kanuni yasalara, uluslararası hukuka ve insan haklarına başvurulsun, özgürlük talebinde bulunmak kutsallıkların çiğnenmesine, onur ve canların yıkılmasına neden olmuştur. Doğu Türkistan halkı, kimliğini ve İslam kültürünü sapma ve çürümelerden korumak için gerçek yaşamlarında İslami anlayışta özgürlükten yararlanmış ve bunun Doğu Türkistan toplumu üzerinde fikri, dini, sosyal ve siyasi yönlerden olumlu etkileri görülmüştür. Bu çalışma, islam hukukunun Müslüman azınlıkların sorunlarının çözümündeki etkinliğini ve olumlu etkilerini ortaya koymaya çalışmakta ve Uygur Müslümanlarını gerçekçi bir model olarak ele alacaktır. Bu aynı zamanda İslami araştırmalarda ihmal ettiğimiz konuların ele alınmasına da bir katkıdır.
Asbahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetu’l-evliya ve tabakâtü’l-asfiya. Mısır: Dârus-Saâde 1. Basım, 1974.
Askâlânî, İbn Hacer. ed-Dürerü-l-kâmine fi’l-a‘yâni’l-mie as-samine. Haydarabad: Osmanlı Maârif Yayınevi, 1. Basım, 1993.
Begavî, Muhammed b. al-Ferra. Mealimu’t-tenzil fi tefsiri’l-Kur’ân. Thk: Abdürrazzak al-Mehdi. Beyrut: Dâru İhya at-Turas al-Arabi, 1. Basım, 1998.
Bağdadî, Ebû Abdullah Muhammed b. Sad. et-Tabakatu’l-kübra. Thk: İhsan Abbas. Beyrut: Dâr Sadr, 1. Basım, 1968.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. Şuabu’l-îman. Thk: Ebû Hacar Muhammed b. Al-Besyunî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2000.
Beraya, Mahmud Ali Ali. Vakiu-d-daveti’l-İslamiyye fi Türkistan’ş-şarkiyye. Kahire: El-Ezher Üniversitesi, Usûli’d-Dîn ve’d-Dave Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Buğra, Muhammed Emin. Doğu Türkistan Tarihi. İstanbul: Yayıncısı Bilinmiyor, 5. Basım, 1989.
Çoçak, Muhammed Abdullâh, "Doğu Türkistan'daki Medreseler". İkinci Uygur İslam Araştırmaları Sempozyumu, Ed. Faruk Muhterem, 1/195-210. İstanbul, Evlad Yayınevi, 1. Basım, 2019.
Zateri, Sad b. Fethî. el-Âsaru’l-varide ani’s-Selef fi’l-akîde min hilal kütübi’l-mesaili’l-merviyye ani’l-İmam Ahmed. Riyad: Riyad Üniversitesi, ed-Dave ve Usûli’d-Dîn Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, Riyad: Al-Maârif, 2010.
Aydın, Abdulhekim. “تحديات الحرية في تركستان الشرقيّة”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 19 (June 2023), 24-47. https://doi.org/10.59536/buiifd.1251627.