GENERAL GEOLOGICAL SETTING AND THE STRUCTURAL FEATURES OF THE GULEMAN PERIDOTITE UNIT AND THE CHROMITE DEPOSITS (ELAZIĞ, EASTERN TURKEY)

Yıl 1981, Cilt: 95-96 Sayı: 95-96, 1 - 23, 01.12.1981

Engin Tandoğan Mehmet Balcı Yücel Sümer Yusuf Z. Özkan

Öz

The Guleman peridotite unit covering an area of about 200 km2 is made up of tectonite and
cumulate rock groups. Tectonite forms 65 %, the remainder being cumulates. Cumulates broadly encircle and rest on
tectonites. Both groups of rocks include chromite deposits but those found in tectonites are far more important than the
others. The mineralogy and petrology of the peridotites is briefly described. A thick dunite unit in the Kef area is
defined as a transition zone between cumulate and tectonite on the basis of field relations and textural features they exhibit.
Batı Kef which is one of the major chromite deposit in the area is situated at the base of this thick dunite unit.
Numbers of major chromite deposits are located in harzburgite with a thin dunite envelope around them. Chromite deposits
in Guleman are classified as alpine or podiform type but they demonstrate extensive continuation along their
strike as well as dip directions. The peridotile unit dealt with here presents rather orderly internal structural patterns.
Layering and foliation in the peridotite are invariably found parallel to each other. Chromite bodies which have primary
contact relations with the host peridotite are also parallel to the layering and foliation, thus the chromite bodies themselves
form an important element in the internal structure of the peridotite. Chromite deposits have been divided into groups
on the basis of the local lithological and structural characters of the host peridotite and the characteristic features of
the chromite deposits themselves. Some of these chromite deposits are described and their relations to the host
peridotite is discussed

Anahtar Kelimeler

GENERAL GEOLOGICAL, THE STRUCTURAL FEATURES, THE GULEMAN PERIDOTITE

GULEMAN (ELAZIĞ) KROM YATAKLARI VE PERİDOTİT BİRİMİ'NİN GENEL JEOLOJİ KONUMU VE YAPISAL ÖZELLİKLERİ

Öz

Guleman Peridotit Birimi 200 km2
kadar bir alan kaplamakta olup, birimin % 65 ini tektonit, geri kalan
kısmını ise kümülat grubu kayaçlar oluşturmaktadır. Kümülat grubu kayaçlar tektonitlerin üzerinde ve genel olarak onları
çevreler konumda bulunmaktadır. Her iki kayaç grubu içinde de krom yatakları bulunmasına karşın, tektonitler içinde
bulunanlar çok daha önemlidirler. Bu yazıda tektonit ve kümülat grubu kayaçların mineraloji ve petrolojisi kısaca verilmektedir.
Saha ilişkileri ve gözlenen bazı doku özelliklerine dayanarak Kef yöresindeki kalın dünit birimi, tektonitler
ile kümülatlar arasında geçiş zonu olarak nitelendirilmiştir. Bölgenin belli başlı krom yataklarından olan Batı Kef yatağı,
geçiş zonu olarak nitelendirilen bu dünit biriminin taban kesiminde bulunmaktadır. Bölgedeki diğer bazı önemli krom yatakları
ise harzburgitler içinde ince bir dünit kılıfı ile birlikte bulunmaktadırlar. Guleman yöresindeki krom yatakları
Alpin veya podiform tip olarak sınıflandırılmalarına karşın, bu tip yataklarda genelde görülmeyen biçimde Guleman
krom yataklan gerek doğrultu ve gerekse eğim yönünde büyük devamlılık göstermektedir. Guleman Peridotit Birimi'nin
burada konu edilen bölümü oldukça düzenli bir iç yapı düzeni sergilemektedir. İç yapı elemanlarını oluşturan bantlanma
ve yapraklanmalar birbirlerine paraleldir. Yankayaç ile ilksel ilişki içinde bulunan krom yatakları, diğer iç yapı elemanlarına
paralel olup, kendileri de peridotit biriminin önemli bir iç yapı elemanını oluşturmaktadır. Krom yataklarının
özellikleri ile peridotit biriminin sergilediği yöresel litoloji ve yapı özellikleri göz önüne alınarak, Guleman krom yataklan
bazı bölümlere ayrılmıştır. Bu çalışmada peridotit biriminin çeşitli bölümlerinde bulunan bazı krom yatakları anlatılmakta,
yatakların yankayaçlarla ilişkileri tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

GULEMAN (ELAZIĞ), KROM YATAKLAR, PERİDOTİT BİRİMİ

Kaynakça

• Balcı, M.; Durak, H.; Açan, S. ve Pınar, N., 1982, Rut-Taşlıtepe (Guleman, Elâzığ) yöresi krom yataklarının jeolojisi: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu (hazırlanmakta).
• Borchert, H., 1952, Etibank Şark Kromları mıntıkasında krom cevheri yataklarında yapılan jeolojik tetkik hakkında rapor: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu, 2082 (yayımlanmamış).
• , 1962, Soridağ-Rutdağ peridotit masifi ve bu masifin krorn yatakları ile cevher rezervi: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu, 2943 (yayımlanmamış).
• , 1964, Principles of the genesis and enrichment of chromite ore deposits: Woodli R., ed., Methods of prospection for chromite da., OECD seminar, Athens.
• ve Uzkut, 1., 1967, Harmancık (Bursa iii) kuzeybatısındaki krom cevheri yataklan: Maden Tetkik ve Arama Enst. Derg., 68, 49-64.
• Coleman, R.C., 1977, Ophiolites, Ancient Oceanic Lithosphere: Springer-Verlag, New York, 12, 229.
• Dick, H.J.B., 1977, Partial melt in Josephine peridotite, the effect on mineral composition and its consequences for geobarometry and geothermom etry: Am. Jour. Sci., 277, 801-832.
• Dickey, J.S.; Yoder, H.S. ve Schairer, J.F., 1971, Chromium in silicate-oxide systems: Carnegie Inst., Year Book 70.
• , 1975, An hypothesis of origin for podiform chromite deposits: Geochim, et Cosmochim. Acta, 39, 1061-1074.
• Engin, T. ve Hirst, D.M., 1970, The alpine chromeores of the Andızlık-Zımparalık area, Fethiye, Southwest Turkey: I.M.M. Trans. Sect. B, B16-B29.
• -, 1979, Nature of podiform chromite deposits, exploration problems and mining practices in Turkey: 10. Dünya Madencilik Kongresi, İstanbul, Türkiye.
• - ve Sümer, Y., 1982, Batı Kef-Doğu Kef-Altındağ-Beneklidamar-Kapin-Şabate krom yataklarının jeolojisi (Guleman, Elâzığ): Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu (hazırlanmakta)
• England, R.N. ve Davies, H.L., 1973, Mineralogy of ultramafic cumulates and tectonites from Eastern Papua :Earth and Planet. Sci. Let., 17, 416-425.
• Ercan, T.; Pehlivanoğlu, H. ve Soykal, T., 1970, Elazığ-Diyarbakır (Maden-Ergani-Guleman) bölgesi jeolojisi: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu, 5038 (yayımlanmamış).
• Erdoğan, B., 1977, Geology, geochemistry and genesis of the sulphide deposits of the Ergani-Maden region, Southeast Turkey: Ph. D. Thesis, Univ. of New Brunswick (yayımlanmamış).
• George, R.P., 1978, Structural petrology of the Olympus ultramafic complex in the Troodos ophiolitic complex: Geol. Soc. Am. Bull., 89, 845-865.
• Greenbaum, D., 1977, The chromitiferous rocks of the Troodos ophiolite complex, Cyprus: Econ. Geol., 72, 1175-1194.
• Helke, A., 1939, Soridağ krom cevheri yatakları: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu, 710 (yayımlanmamış).
• , 1955, Boebachtungen an Türkischen minerallagerstaetten: Neues Jb. Miner., 88} 55-224.
• , 1962, The metallogeny of the chromite deposits of the Guleman area: Econ. Geol., 57.
• Hiessleitner, G., 1951, Serpentin und chromerz-geologie der Balkanhalbinsel: Jahrbuch der Geologischen Bundesanstalt, Wien, Teil 1-2, 683.
• , 1954-1955, Güney Anadolu Torosu kromitli peridotit serpantinlerinin jeolojisine yeni ilâveler: Maden Tetkik ve Arama Enst. Derg., 46/47, 21-46.
• Irvine, T.N., 1965, Chromian spinel as a petrogenetic indicator, part I, theory: Can. Jour. Earth Sci., 2, 647-672.
• , 1966, Chromian spinel as a petrogenetic indicator, part 2, petrologic aplications: Can. Jour. Earth Sci., 4, 71-103.
• İskit, M., 1973, Etibank Şark Kromları Kef Dağı krom yatakları arama raporu: Etibank raporu (yayımlanmamış).
• Jackson, E.D., 1961, Primary textures and mineral associations in ultramafic zone of the Stilhvater complex, Montana: U.S.G.S. P.P. 358, 106.
• , 1969, Chemical variation in coexisting chromite and olivine in chromitite zones of the Stillwater complex: Wilson, H.D.B., ed., Magmatic ore deposits da., Econ. Geol. Mon. 4.
• ; Green, H.W. ve Moores, E.M., 1975, The vourinos ophiolite, Greece: Cyclic units of lineated Cumulates overlying harzburgite tectonite: Geol. Soc. America Bull., 86, 390-398.
• Kaaden, G. van der, 1959, Güneybatı Türkiye'de peridotit kitleleri içinde zuhur eden kromitlerin kompozisyonu ile tektonik-magmatik vaziyetleri arasındaki münasebet hakkında: Maden Tetkik ve Arama Enst. Derg., 52,1-15.
• Kendiroğlu, Z., 1972, Maden-Kefdağı bölgesi kromit yataklarının jeolojisi: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu, 4759 (yayımlanmamış).
• Ketin, İ., 1946, Palu-Pertek (Elâzığ) dolayının jeolojisi: Maden Tetkik ve Arama Enst. rap., 1708 (yayımlanmamış).
• , 1948, Ergani-Eğil (Diyarbakır-Elâzığ) dolayının jeolojisi raporu: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu (yayımlanmamış).
• Koç, İ. ve İzmir, M., 1977, Pütyan-Bişeran (Guleman-Elâzığ) yöresi Pütyan krom ocakları çevresinin jeoloji raporu: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu, 6603 (yayımlanmamış).
• Kovenko, V., 1940, Soridağ mıntıkası krom yataklarına yapılan ziyaret hakkında rapor: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu, 1024 (yayımlanmamış).
• Lago, B.L.; Rabinowics, M. ve Nicolas, A., 1981, Podiform chromite ore bodies: A generic model: Jour. Pet., 23.
• Menzies, M., 1973, Mineralogy and partial melt textures within an ultramafic-mafic body, Greece: Contr. Min. and Pet., 42, 273-285.
• Nicolas, A.; Boudier, F. ve Boullier, A.M., 1973, Mechanism of flow in naturally and experimentally deformed peridotites: Am. Jour. Sci., 273, 853-876.
• ; ve Bouchez, J.L., 1980, interpretation of peridotite Structures from ophiolitic and oceanic environments: Am. Jour. Sci., 280-A, 192-210.
• Ortalan, F. ve Erdem, B., 1977, Kelhasi-Beyazkaya (Guleman-Elâzığ) Gölalan, Tosinler, Sitealtı, Kündikân krom ocaklarının jeoloji raporu: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu, 6579 (yayımlanmamış).
• Özkan, Y.Z., 1977, Kunt-Cordik-Genepi köyleri (Elâzığ-Maden) arasında görülen krom oluşumları hakkında jeoloji raporu: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu (yayımlanmamış).
• , 1982, Guleman ofiyolitinin jeolojisi ve petrolojisi: Doktora tezi, îst. Üniv. (yayımlanmamış).
• Özkaya, İ., 1978, Ergani-Maden yöresi stratigrafisi: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 21-2, 129-133.
• Page, N.J., 1977, Stillwater complex, Montana: Rock succession, Metamorphism and structure of the complex and adjacent rocks: U.S.G.S. Prof. paper, 999, 79.
• Perinçek, D., 1979, Palu-Karabegan-Elâzığ-Sivrice-Malatya alanının jeolojisi ve petrol imkânları: T.P.A.O. raporu (yayımlanmamış).
• Petrascheck, W.E., 1958, Doğu Türkiye'de krom ihtiva eden ofiyolitlerin jeolojisi hakkında: Maden Tetkik ve Arama Enst. Derg., 50, 1-16.
• , 1959, Intrusiver und extrusiver peridotit magmatismus in alpinotypenbereich: Geol. Rundschau, 48, 205-217.
• Ragan, M.D., 1967, The Twin Sisters dunite, Washington: Wyllie, P.J. ed., Ultramafic and related rocks.
• Schmidt., B.C., 1966, Stratigraphy of the Lower Paleozoic rock unit of petroleüm district 5, Turkey: Pet. Admin. Publ., II, 78-90.
• Thayer, T.P., 1960, Some critical differences between alpine-type and stratiform peridotite gabbro complexes: 21 s* Intern. Geol. Congr., Copenhagen, Repts., 13, 247-259.
• , 1964, Principal features and origin of podiform chromite deposits, and some observations on the Guleman-Soridağ district, Turkey: Econ. GeoL, 59, 1497-1524.
• , 1969a, Gravity differentiation and magmatic reemplacement of podiform chromite deposits: Wilson, H.D.B., ed., Magmatic ore deposits da., Econ. Geol. Mon. 4.
• , 1969b, Alpine-type sensu strictu (ophiolite) peridotites: refractory residues from partial melting of igneous sediments: Tectonophysics 7(5-6), 511-516.
• , 1970, Chromite segregations as petrogenetic indicators: Symposium on the Bushveld igneous complex and other layered intrusions, Geol. Soc. S. Afr. Spec. paper l, 380-390.
• Turmuş, M., 1977, Cordik-Vartinik (Guîeman-Elâzığ) krom ocakları çevresinin jeoloji raporu: Maden Tetkik ve Arama Enst. raporu, 6599 (yayımlanmamış).
• Van der Valt, C.J., 1942, Chrome ores of the western Bushveld complex: Geol. Soc. S. Afr. Trans., 44.
• Wijkerslooth, P. de, 1947, The chromite deposits of the Guleman concession (vilâyet Elâzığ, Turkey): Koniklijke Nederlandsche Akad. van wetenschappen.
• Yüngül, S., 1956, Prospecting for chromite with gravimeter and magnetometer over rugged topography in East Turkey: Geophysics, 21, 433-454