Türkiye’deki Orman Fidanlıklarının Ekolojik Rolü: Doğal ve Egzotik Türlerin Çeşitliliği ve Peyzaj Üzerindeki Etkileri

Year 2025, Volume: 39 Issue: 1, 187 - 201, 18.06.2025

Selim Bayraktar , Aysel Ulus , Şerife Doğanay Yener , Eren Dağra Sökmen

https://doi.org/10.20479/bursauludagziraat.1627531

Abstract

Türkiye’deki orman fidanlıkları, ekosistemlerin yenilenmesi, biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir ormancılık uygulamaları için kritik bir role sahiptir. Bununla birlikte, son yıllarda, orman fidanlıkları peyzaj düzenlemelerinde kullanılan egzotik bitkileri de temin etme misyonunu üstlenmiş ve hizmet alanını genişletmiştir. Ancak, fidanlıklarda üretilen türlerin kompozisyonu ve çeşitliliği, sürdürülebilir ekosistem yönetimi bağlamında yeterince ele alınmamıştır. Bu çalışma, Türkiye genelindeki 30 Orman Bölge Müdürlüğü’ne bağlı 102 kamu fidanlığında yetiştirilen odunsu türlerin çeşitliliğini, yaşam formlarını ve orijinlerini (doğal ve egzotik) analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırma kapsamında, türlerin familya, cins ve yaşam formlarına göre dağılımları incelenmiş ve elde edilen bulgular ekolojik sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmiştir. Sonuçlar, fidanlıklarda egzotik türlerin (%69.59) doğal türlere (%30.41) kıyasla belirgin şekilde baskın olduğunu göstermiştir. Sarılıcı-tırmanıcı yaşam formundaki egzotik türlerin oranı %94.87 gibi yüksek bir seviyeye ulaşmışken, çalı türlerinde bu oran %74.47, ağaç türlerinde ise %63.40 olarak tespit edilmiştir. Egzotik türlerin bu baskınlığı, ekonomik ve estetik hedeflerin doğal türlerin ekolojik faydalarını gölgede bıraktığını göstermektedir. Bununla birlikte, Marmara Bölgesi’nde yapılan önceki çalışmalar, benzer eğilimleri destekler niteliktedir. Egzotik türlerin yaygın kullanımı, yerel ekosistemlerin dengesini bozma, polinatör çeşitliliğini azaltma ve doğal türlerin zararlılara karşı savunmasız hale gelmesi gibi riskler taşımaktadır. Bu durum, özellikle yüksek biyoçeşitlilik potansiyeline sahip Türkiye için ekolojik sürdürülebilirlik açısından önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Çalışma, doğal türlerin sürdürülebilir peyzaj yönetimindeki potansiyelini vurgulamakta ve bu türlerin üretiminin artırılmasına yönelik stratejik adımların ekosistemlerin korunmasında hayati önem taşıdığını ortaya koymaktadır. Bu nedenle, Türkiye genelindeki orman fidanlıklarının üretim kapasitesinin, sürdürülebilir peyzaj yönetimi hedefleri doğrultusunda daha etkin ve kapsayıcı şekilde kullanılması kritik bir öneme sahiptir.

Keywords

Biyolojik Çeşitlilik , Ekosistem Yönetimi , Egzotik Türlerin Riskleri , Sürdürülebilir Peyzaj

The Ecological Role of Forest Nurseries in Türkiye: Diversity and Landscape Implications of Native and Exotic Species

Abstract

Forest nurseries in Türkiye play a critical role in ecosystem renewal, biodiversity conservation, and the implementation of sustainable forestry practices. In recent years, however, forest nurseries have also undertaken the mission of supplying exotic plants for landscape design, thereby expanding their scope of services. Nevertheless, the composition and diversity of species produced in these nurseries have not been adequately addressed in the context of sustainable ecosystem management. This study aims to analyze the diversity, life forms, and origins (native and exotic) of woody species cultivated in 102 public nurseries affiliated with 30 Regional Forestry Directorates across Türkiye. Within the scope of the research, the distribution of species was examined in terms of their families, genera, and life forms, and the findings were evaluated from the perspective of ecological sustainability. The results revealed that exotic species (69.59%) were significantly more dominant than native species (30.41%) in these nurseries. Among the life forms, the proportion of exotic climbing species reached as high as 94.87%, while this ratio was 74.47% for shrubs and 63.40% for trees. This dominance of exotic species underscores how economic and aesthetic objectives have overshadowed the ecological benefits of native species. Previous studies conducted in the Marmara Region corroborate similar trends. The widespread use of exotic species poses critical risks, including the disruption of local ecosystems, reduction of pollinator diversity, and increased vulnerability of native species to pests and diseases. Such impacts represent a significant threat to ecological sustainability, particularly for a biodiversity-rich country like Türkiye. This study highlights the potential of native species in sustainable landscape management and underscores the critical importance of strategic initiatives aimed at increasing their production. Therefore, the production capacity of forest nurseries across Türkiye must be utilized more effectively and inclusively in line with the goals of sustainable landscape management.

Keywords

Biodiversity , Ecosystem Management , Risks of Exotic Species , Sustainable Landscaping

References

• Aksu, Ö.V. ve Acar, C. 2010. Kent içi istinat duvarlarının peyzaj mimarlığı açısından irdelenmesi: Trabzon kenti örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 11(2): 1-11.
• Akyol, A. ve Tolunay, A. 2014. Sürdürülebilir orman yönetimi ölçüt ve göstergelerinin Türkiye için modellenmesi. Turkish Journal of Forestry Türkiye Ormancılık Dergisi, 15(1): 21. https://doi.org/10.18182/tjf.15028
• Alam, H., Khattak, J.Z.K., Ppoyil, S.B.T., Kurup, S.S. and Ksiksi, T.S. 2017. Landscaping with native plants in the UAE: A review. Emirates Journal of Food and Agriculture, 29(10): 729-741.
• Aronson, M.F., La Sorte, F.A., Nilon, C.H., Katti, M., Goddard, M.A., Lepczyk, C.A. and Winter, M. 2014. A global analysis of the impacts of urbanization on bird and plant diversity reveals key anthropogenic drivers. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 281(1780): 20133330.
• Atabeyoğlu, Ö. ve Bilge, G. 2019. Corylus türlerinin peyzaj tasarım çalışmalarında kullanılabilirliği. Akademik Ziraat Dergisi, 8(Özel Sayı): 145-156.
• Avşar, G. ve Çelik, A. 2024. Peyzaj mimarlığı çalışmalarında doğal bitkilerin kullanımı konulu bir SWOT. Uluslararası Peyzaj Mimarlığı Araştırmaları Dergisi (IJLAR), 8(3): 133-154.
• Bayraktar, S. 2013. Zekeriyaköy Vadisi biyotopları üzerine araştırmalar. İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Bekçi, B., Dinçer, D. ve Bogenç, Ç. 2015. Kentsel peyzajda kullanılan Vitis vinifera’nın Bartın kent ölçeğinde değerlendirilmesi. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 5(11): 39-47.
• Borsch, T., Berendsohn, W., Dalcin, E., Delmas, M., Demissew, S., Elliott, A., and Zamora, N. (2020). World Flora Online: Placing taxonomists at the heart of a definitive and comprehensive global resource on the world's plants. Taxon, 69(6), 1311-1341.
• Brzuszek, R., Harkess, R. and Kelly, L. 2010. Survey of master gardener use of native plants in the southeastern United States. Horttechnology, 20(2): 462-466. https://doi.org/10.21273/horttech.20.2.462
• Bucharova, A., Durka, W., Hölzel, N., Kollmann, J., Michalski, S., and Bossdorf, O. (2017). Are local plants the best for ecosystem restoration? It depends on how you analyze the data. Ecology and evolution, 7(24), 10683-10689.
• Bucharova, A., Lampei, C., Conrady, M., May, E., Matheja, J., Meyer, M., and Ott, D. (2022). Plant provenance affects pollinator network: Implications for ecological restoration. Journal of Applied Ecology, 59(2), 373-383.
• Çetin, N. ve Mansuroğlu, S. 2018. Akdeniz koşullarında kurakçıl peyzaj düzenlemelerinde kullanılabilecek bitki türlerinin belirlenmesi: Antalya/Konyaaltı örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 55(1): 11-18.
• Çimen, Ş. ve Ulus, A. 2020. Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde bulunan bazı doğal bitki taksonlarının süs bitkisi kullanım potansiyelinin belirlenmesi. Bursa Uludag Üniv. Ziraat Fak. Derg., 34(Özel Sayı): 269-290.
• Çoban, S., Yener, Ş.D. ve Bayraktar, S. 2021. Woody plant composition and diversity of urban green spaces in Istanbul, Turkey. Plant Biosystems-An International Journal Dealing with All Aspects of Plant Biology, 155(1): 83-91.
• Díaz‐Siefer, P., Ramm, A., Díaz‐Forestier, J., León‐Lobos, P., and Celis‐Diez, J. 2023. Biotic homogenization in the availability of ornamental seeds of the native flora in chile. Ornamental Horticulture, 29(2), 181-199. https://doi.org/10.1590/2447-536x.v29i2.2563
• Gaertner, M., Wilson, J.R., Cadotte, M.W., MacIvor, J.S., Zenni, R.D. and Richardson, D.M. 2017. Non-native species in urban environments: Patterns, processes, impacts and challenges. Biological Invasions, 19: 3461-3469.
• Gray, E. and Heezik, Y. 2015. Exotic trees can sustain native birds in urban woodlands. Urban Ecosystems, 19(1): 315-329. https://doi.org/10.1007/s11252-015-0493-1
• Güner, C. 2023. İç Anadolu Bölgesi doğal florasına ait ağaç ve çalı türlerinin kurakçıl peyzajda kullanımı. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya.
• Hitchmough, J. 2011. Exotic plants and plantings in the sustainable, designed urban landscape. Landscape and Urban Planning, 100(4): 380-382. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2011.02.017
• Kauth, P. and Pérez, H. 2011. Industry survey of the native wildflower market in Florida. Horttechnology, 21(6): 779-788. https://doi.org/10.21273/horttech.21.6.779
• Kurt, İ. 2015. Afyonkarahisar Orman Fidanlık Müdürlüğünde fidan üretim maliyetleri üzerine araştırmalar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15(3): 1-7.
• Levine, J., Vilà, M., D’Antonio, C., Dukes, J., Grigulis, K. and Lavorel, S. 2003. Mechanisms underlying the impacts of exotic plant invasions. Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences, 270(1517): 775- 781. https://doi.org/10.1098/rspb.2003.2327
• Liu, X., Li, C., Zhao, X., and Zhu, T. 2024. Arid urban green areas reimagined: transforming landscapes with native plants for a sustainable future in aksu, northwest china. Sustainability, 16(4), 1546. https://doi.org/10.3390/su16041546
• MacDougall, A.S. and Turkington, R. 2005. Are invasive species the drivers or passengers of change in degraded ecosystems? Ecology, 86(1): 42-55.
• Milliken, S. 2018. Ecosystem services in urban environments. In Nature-based strategies for urban and building sustainability, Ed.: Butterworth-Heinemann, pp: 17-27.
• OGM 2023. Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü. http://www.ogm.gov.tr (Erişim tarihi: 11.09.2023).
• Rand, T. and Louda, S. 2004. Exotic weed invasion increases the susceptibility of native plants to attack by a biocontrol herbivore. Ecology, 85(6): 1548-1554. https://doi.org/10.1890/03-3067
• Ricordi, A.H., Kaufman, A.J., Cox, L.J., Criley, R. and Cheah, K.T. 2014. Opportunities and barriers for using native plant material by landscape architects. Landscape Journal, 33(2): 127-139.
• Salisbury, A., Armitage, J., Bostock, H., Perry, J., Tatchell, M. and Thompson, K. 2015. Editor's choice: enhancing gardens as habitats for flower‐visiting aerial insects (pollinators): should we plant native or exotic species? Journal of Applied Ecology, 52(5): 1156-1164. https://doi.org/10.1111/1365-2664.12499
• Sarı, D. ve Öztürk, Z. 2023. Etnobotanik Kullanımı Olan Bazı Doğal Bitkilerin Peyzaj Değerleri: Maçka (Trabzon) Örneği. Turkish Journal of Forest Science, 7(2): 189-209.
• Selim, C. ve Atabey, S. 2020. Kentsel yol ağaçlandırmalarının sağladığı faydaların belirlenmesi: Antalya Atatürk Bulvarı örneği. Bursa Uludag Üniv. Ziraat Fak. Derg., 34(Özel Sayı): 235-248.
• Sert, E.B., Tokgöz, G. ve Yolcu, N. 2020. İskenderun (Hatay) kenti ev bahçelerinde kullanılan bitkisel materyalin peyzaj mimarlığı çalışmaları açısından sağlayabileceği katkılar. Bursa Uludag Üniv. Ziraat Fak. Derg., 34(Özel Sayı): 71-86.
• Shafique, M. 2023. Impact of time scale on plantation pattern: an approach to access tree diversity changes in urban parks. The Pakistan Journal of Agricultural Sciences, 60(03), 345-356. https://doi.org/10.21162/pakjas/23.35
• Simpson, C., Coldren, C., Coman, I. A., Cooper-Norris, C. and Perry, G. 2023. Urban Vegetation: Anthropogenic Influences, Public Perceptions, and Wildlife Implications. In Urban Horticulture-Sustainable Gardening in Cities. IntechOpen. https://doi.org/10.5772/intechopen.1001155
• Singh, G., Kumar, S., Chaudhary, K., and Sharma, G. (2023). Anthropogenic Noise Affects the Bird Song Frequency and Behavioral Response: A Review. In Birds-Conservation, Research and Ecology. IntechOpen. https://doi.org/10.5772/intechopen.1001351
• Staab, M., Pereira-Peixoto, M.H. and Klein, A.M. 2020. Exotic garden plants partly substitute for native plants as resources for pollinators when native plants become seasonally scarce. Oecologia, 194(3): 465-480.
• Şahan, C. ve Kaya, İ. 2021. Türkiye ve Avrupa ülkeleri orman yangınlarının bazı değişkenler açısından değerlendirilmesi. Odü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (Odüsobiad). https://doi.org/10.48146/odusobiad.1013462
• Şahin, E.K., Bekar, M. and Güneroğlu, N. 2020. Usage opportunities of the Turkish hazelnut (Corylus colurna L.) in landscape architecture.
• Tanfer, M. ve Yener, Ş.D. 2020. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Kampüs Florası Üzerine Bir Araştırma. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 22(3): 726-737.
• Tanfer, M., Yener, Ş.D. ve Bayraktar, S. 2024. Kültürel Peyzajlarda Etnobotanik Değeri Olan Bitkilerin Potansiyel Kullanım Alanları: Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(2): 512-532.
• Tırnakçı, A. ve Aklıbaşında, M. 2023. Doğal bitki türlerinin kentsel alanlardaki bitkisel tasarımlarda kullanımı. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 24(1): 167-177.
• Timpane-Padgham, B. L., Beechie, T., and Klinger, T. 2017. A systematic review of ecological attributes that confer resilience to climate change in environmental restoration. PLoS One, 12(3), e0173812.
• Vidal-Couto, D., Brito, C., Andrade, I., Cerqueira, A., Reis, I., Tomasini, S. and Mielke, M. (2023). Tree species used in urban forestry in brazil: a scientometric review. Rodriguésia, 74. https://doi.org/10.1590/2175-7860202374047
• WFO, 2023. World Flora Online, http://www.worldfloraonline.org. (Erişim tarihi: 11.09.2023).
• Wilde, H., Gandhi, K. and Colson, G. 2015. State of the science and challenges of breeding landscape plants with ecological function. Horticulture Research, 2(1). https://doi.org/10.1038/hortres.2014.69
• Yener, Ş.D. ve Ak, B.A. 2021. Doğu Anadolu Bölgesi’nin etnobotanik kullanımı olan bazı bitkilerin peyzaj düzenlemelerinde kullanım olanakları. Eurasian Journal of Forest Science, 9(3): 92-106.
• Yener, Ş.D. and Akdeniz, N.S. 2019. Inventory and qualitative evaluations of woody plants in forest nurseries of Marmara Region. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 21(3): 613-623.
• Yılmaz, H. ve Yılmaz, H. 2009. Karayolu Şevlerinde Doğal Olarak Yetişen Odunsu Bitkilerin Kullanım Alanlarının İrdelenmesi: Erzurum-Uzundere Örneği. Turkish Journal of Forestry, 10(1): 101-111.
• Zakardjian, M., Geslin, B., Mitran, V., Franquet, É. and Jourdan, H. 2020. Effects of urbanization on plant–pollinator interactions in the tropics: an experimental approach using exotic plants. Insects, 11(11): 773. https://doi.org/10.3390/insects11110773
• Zhang, H., Nizamani, M., Guo, L., Cui, J., Cubino, J., Hughes, A. and Wang, H. (2024). Interplay of socio economic and environmental factors in shaping urban plant biodiversity: A comprehensive analysis. Frontiers in Ecology and Evolution, 12. https://doi.org/10.3389/fevo.2024.1344343
• Ziter, C. 2016. The biodiversity–ecosystem service relationship in urban areas: a quantitative review. Oikos, 125(6): 761-768.