Türk Resminde Hamasî Konulu Resimler: Şehzade Süleyman Paşa’nın Salla Rumeli’ye Geçişi

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 26, 377 - 419, 30.04.2019

Gül Sarıdikmen

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.585382

Öz

Türk resminde sanatçılar tarafından en çok resmedilen konular arasında, savaş, kahramanlık, zaferler gibi olayları canlandıran hamasî konulu resimler vardır. Şehzade Süleyman’ın salla Rumeli’ye geçişi konusu da bu kapsamda resimlere aktarılmıştır. Sultan Orhan’ın oğlu Şehzade Süleyman Paşa’nın beyleri ve askerleriyle birlikte salla Rumeli’ye geçtiği rivayet edilir. 1350’li yıllarda öncelikle buradaki Çimpe Kalesi ele geçirilerek, Gelibolu, Tekirdağ, Keşan ve Çorlu yönünde Rumeli fethedilmiştir. Rumeli Fatihi olarak anılan Gazi Süleyman Paşa, Bolayır’da yaşamış ve burada vefat etmiştir. Bolayır’da defnedilerek, Gazi Süleyman Paşa Türbesi yapılmıştır. 1900’lerde ressam Hasan Rıza, Salla Rumeli’ye Geçiş konulu iki resim yapmıştır. Resimlerden biri İstanbul Askeri Müze’de, diğeri Edirne Belediyesi Koleksiyonu’ndadır. İki sal üzerinde kalabalık figürlerin olduğu bu resimler, bu konudaki ilk örnekler olarak değerlendirilebilir. Halim Bey’in benzer bir resmi, İstanbul Deniz Müzesi’ndedir. TBMM Milli Saraylar Koleksiyonu’nda Halid Naci’nin bir tablosu vardır. Halid Naci’nin tablosunun benzer bir örneği, Nazmi Ziya’ya atfedilir ve resmin nerede olduğu bilinmemektedir. 1950’li yıllarda, tarih konulu kitaplarda, dergilerde, ansiklopedilerde, Rumeli’ye geçiş konusuna yer verilerek, Münif Fehim’in konuyu canlandıran resimleri yayımlanmıştır. Bu çalışmada, Rumeli’nin fethi ve Rumeli Fatihi olarak anılan Şehzade Süleyman Paşa’nın Rumeli’ye geçişi, tarihi kaynaklara göre değerlendirilmesi ve Türk resminde, hamasî konular arasında Salla Rumeli’ye Geçiş konusunu resmeden sanatçılar ile eserlerinin incelenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rumeli’ye geçiş, Çimpe Kalesi, Süleyman Paşa, Türk resmi, hamaset

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Maarif Nezâreti Mektubi Kalemi Evrakı (MF.MKT)
• BOA, MF.MKT, No: 1210/28, tarih: H-22-08-1333 [5 Temmuz 1915].
• BOA, MF.MKT, No: 1213/15, tarih: H-9-01-1334 [17 Kasım 1915].
• Araştırma Eserleri
• Afyoncu, Erhan, “On soruda Rumeli’ye geçiş”, Popüler Tarih, Kasım 2002, s.22-27.
• Aksaray, Bülent (Ed.), İstanbul Deniz Müzesi Resim Koleksiyonu İstanbul Naval Museum Painting Collection, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi, İstanbul 2004.
• Aktepe, Münir, “Osmanlıların Rumeli’de İlk Fethettikleri Çimbi Kal’ası”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C.1, S.2, İstanbul 1950, s.283-307.
• Aktepe, Münir, “Çimbi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.VIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, s.317-318.
• Anonim, Tevârîh-i Âl-i Osman -F. Giese Neşri-, (haz. Nihat Azamat), Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1992.
• Âşıkpaşazâde, Âşıkpaşazâde Tarihi [Osmanlı Tarihi (1285-1502)], (haz. Necdet Öztürk), İstanbul 2013.
• Âşık Paşazade, Osmanoğulları’nın Tarihi, (çev. Kemal Yavuz - M. A. Yekta Saraç), K Kitaplığı, İstanbul 2003.
• Âşık Paşazade, Âşık Paşaoğlu Tarihi, (çev. Atsız), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları:2100, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi:411, Tarih Dizisi:1, İstanbul 1992.
• Atik, Kayhan, Lütfi Paşa ve Tevârih-i Âl-i Osman, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Ayvazoğlu, Beşir, Edebiyatın Çanakkale’yle İmtihanı Arıburnu ve Seddülbahir’de On Gün, Kapı Yayınları, İstanbul 2015.
• Başaran, Tijen, “’Osmanlıların Rumeli’ye Geçişi’ Tablosu’nun Restorasyonu”, MS Milli Saraylar, S.4, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul 2008, s.99-107.
• Boyar, S. Pertev, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Devirlerinde Türk Ressamları Hayatları ve Eserleri, Jandarma Basımevi, Ankara 1948.
• Cezar, Mustafa, Resimli - Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, C.1, İskit Yayınevi, İstanbul 1957.
• Cezar, Mustafa, Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi, C.I, Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayınları, İstanbul 1995.
• Cezar, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli - Haritalı, C.1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• Dirimtekin, Feridun, “Muasır Bizans Kaynaklarına Göre Osmanlıların Rumeli’ye Geçiş ve Yerleşişleri”, VII. Türk Tarih Kongresi 25-29 Eylül 1970 Kongreye Sunulan Bildiriler, C.II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1973, s.577-580.
• Dukas, Bizans Tarihi, (çev. VL. Mirmiroğlu), İstanbul Fetih Dermeği İstanbul Enstitüsü Yayınları, İstanbul 1956.
• Ediz, Hasan Âli, “Rumeliye Geçiş”, Resimli Yirminci Asır / Yirminci 20. Asır, C.1, S.9, 11 Ekim 1952, arka kapak.
• Emecen, Feridun, “Gelibolu”, C. XIV, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, s.1-6.
• Emecen, Feridun, “Süleyman Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.XXXVIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2010, s.94-96.
• Emecen, Feridun M., “Orhan Bey’in 1348 Tarihli Mülknamesi Hakkında Yeni Bazı Notlar ve Düşünceler”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul 2010, s.307-326.
• Emecen, Feridun M., Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• Emecen, Feridun, “Rumeli Fâtihi Süleyman Paşa’ya Dair Bazı Meseleler ve Notlar”, Avrasya İncelemeleri Dergisi-Journal of Eurasian Inquires (AVİD), C.6, S.1, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayını, İstanbul 2017, s.1-8.
• Erol, Turan, Nazmi Ziya, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1995.
• Gibbons, Herbert Adams, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, (çev. Ragıp Hulusi (Özdem)), 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara 1998.
• Giray, Kıymet , “Hamasi Resim Sergisi”, Türkiye’de Sanat, S.21, 1995, s.60-65. [Gövsa], İbrahim Alâettin, Çanakkale İzleri, Kütüphane-i Hilmi, İstanbul 1926.
• Gövsa, İbrahim Alâettin, “Nazmi Ziya”, Türk Meşhurları Ansiklopedisi, Yedigün Neşriyatı, İstanbul 1946, s.279.
• Günal, Zerrin, “Çimpi (Tzympe) Kalesi’nin Yeri”, XV. Türk Tarih Kongresi 11-15 Eylül 2006, C.IV, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010, s.939-948.
• Hadîdî, Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523), (haz. Necdet Öztürk), Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1991.
• Hammer, Joseph von, Osmanlı Tarihi, C.I, (çev. Mehmet Ata), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1991
• Hoca Sadeddin Efendi, Tacü’t-Tevarih, I, (haz. İsmet Parmaksızoğlu), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1979
• İnalcık, Halil, “Osmanlı Tarihine Toplu Bir Bakış”, Osmanlı, (ed. Güler Eren), C. I, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara1999, s.37-117.
• İnalcık, Halil, “Rumeli”, İslâm Ansiklopedisi, C.IX, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul1964, s.766-773.
• İslimyeli, Nüzhet, “Kaymakam Halil (1887-1937)”, Asker Ressamlar ve Ekoller, Asker Ressamlar Sanat Derneği Yayınları, Ankara1965, s.98-99.
• İslimyeli, Nüzhet, “Halim”, Türk Plastik Sanatçıları Ansiklopedisi, C.I, Ankara Sanat Yayınları, Ankara 1967, s.261-262.
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (çev. Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2012.
• Karatepe, İlkay, Askeri Müze Resim Koleksiyonu, Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı Yayınları, İstanbul 2011.
• Koçtaş, Sadi, “Türklerin Rumeliye Geçişi”, Resimli Tarih Mecmuası, S.39, Mart 1953 s.2089-2092.
• Lutfî Paşa, Tevârih-i Âl-i Osman, (haz.Âli Bey), Matbaa-i Amire, İstanbul 1341.
• Mantran, Robert, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi I Osmanlı Devletinin Doğuşundan XVIII. Yüzyılın Sonuna, (çev. Server Tanilli), 4. Baskı, Adam Yayınevi, İstanbul 2000.
• Mehmed Emin, Ordunun Destanı, Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası, İstanbul 1331
• Mehmed Neşrî, Kitâb-ı Cihan-Nümâ Neşrî Tarihi, C.I, (haz. Faik Reşit Unat- Mehmed A. Köymen), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1949.
• Mevlânâ Mehmed Neşrî, Cihannümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485)], (haz. Necdet Öztürk), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2008.
• Nicoloudes, Nicolaos, “Bir Tarihi Olayın Açıklanması ile İlgili Sorunlar: Gelibolu’nun Fethi ve Laonikos Chalkokondyles”, (çev. Ferhan Kırlıdökme Mollaoğlu), Tarih Araştırmaları Dergisi, C.27, S.44, 2008, s.205-213.
• Oruç Beğ, Oruç Beğ Tarihi, (haz. Atsız), Tercüman 1001 Temel Eser 5, İstanbul 1972.
• Oruç Bey, Osmanlı Tarihi (1288-1502) Uç Beyliğinden Dünya Devletine, (haz. Necdet Öztürk), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2009.
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, (çev. Fikret Işıltan), 7. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• Özdeniz, Engin, Türk Deniz Subayı Ressamları Turkish Naval Officer Painters, 2. Baskı, Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayını, İstanbul 2000.
• Öztürk, Necdet (haz.), Oruç Beğ Tarihi (1288-1502), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2008.
• Parmaksızoğlı, İsmet, “Süleyman Paşa”, Türk Ansiklopedisi, C.XXX, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1981, s.94-95.
• Sarıdikmen, Gül, “Ressam Halit Naci”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla VI. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler 10-12 Mayıs 2002, Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2003 s.408-415.
• Sarıdikmen, Gül, “Savaş ve Sanat: Çanakkale Savaşları’nın Ressamları ve Eserleri”, Gelibolu Tarih, Efsane ve Anı, (ed. İbrahim Güran Yumuşak - M. Mehdi İlhan), İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yayını, İstanbul 2013 s.531-554.
• Sarıdikmen, Gül, “Ressam Halid Naci ve Porselen Ressamlığı: Milli Saraylar Koleksiyonu’ndan Örnekler”, Milli Saraylar Sanat - Tarih - Mimarlık Dergisi, S.14, TBMM Milli Saraylar Yayını, İstanbul 2015, s.97-119.
• Sezgin, İbrahim, “Osmanlıların Rumeli’ye Geçişi ve İlk Fetihler”, Osmanlı, (ed. Güler Eren), C. I, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s.212-216.
• Şükrullah Efendi, Behcetü’t Tevârîh Tarihin Aydınlığında, (çev. Hasan Almaz), Mostar Yayınları, İstanbul 2010.
• Taşpınar, Atila, Nazmi Ziya, Apa Ofset Basım Hizmetleri, İstanbul 2004.
• Tekindağ, M. C. Şehabeddin, “Süleyman Paşa”, İslâm Ansiklopedisi, C.11, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1979, s.190-194.
• Tollu, Cemal, “Hamasî Resim Sergisi”, Yeni Sabah, 3 Eylül 1952, s.2.
• Uyar, Mesut – Erıckson, Edward J., Osmanlı Askeri Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.I, 5. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
• Ünver, A. Süheyl, Ressam Şehit Hasan Rıza Hayatı ve Resimleri, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1971.
• Üstünipek, Mehmet, Işığın Ressamı Nazmi Ziya Güran, Rezan Has Müzesi, İstanbul 2012. Yetik, Sami, Ressamlarımız, C.1, Güzel Sanatlar Birliği Resim Şubesi Neşriyatı, Marifet Basımevi, İstanbul 1940.
• Zacharıadou, Elizabeth A., “Osmanlılara Dair Tarih ve Efsaneler”, (çev. Yunus Koç), Söğüt’ten İstanbul’a Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, (der. Oktay Özel - Mehmet Öz), 2. Baskı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2005, s.341-383.