İslam Dünyasında Kâğıt Üretiminin Elyazmalarındaki Resimlere Yansıması

Year 2021, Volume: 19 Issue: 31, 163 - 196, 31.10.2021

Gülsen Tezcan Kaya

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.988924

Abstract

Medeniyetlerin oluşmasıyla birlikte bilim kültür ve sanatın aktarımında en önemli araçlardan biri şüphesiz yazıdır. Bu nedenle her nereye ve ne şekilde yazılırsa yazılsın nesiller bundan yararlanmışlar, kendi kültür ve tarihlerini yakından tanıyabilmişler ve gelecek kuşaklara da miras bırakabilmişlerdir. Ancak bu mirasın aktarılmasını daha da kolaylaştıracak bir malzeme olan kâğıdın icadı, işleri oldukça hızlandırmıştır. Gerek bilgi aktarımında kullanılan gerekse bizzat sanatın üzerine işlendiği kâğıt hem doğu hem de batıda vazgeçilmez bir malzeme olarak karşımıza çıkar. Kâğıdın keşfiyle beraber, medeniyetlerin onu elde ettikleri hammaddeler de coğrafya ve yüzyıla göre farklılık göstermiş, türleri, ticarî ilişkiler ve kullanım kolaylıklarına bağlı olarak batı ve doğu arasında sürekli yer değiştirmiştir.
Bu araştırmada genel olarak kâğıdın tarihi serüveni ve hammaddeleri üzerinde durularak, İslam coğrafyasında farklı yüzyıllarda, kitap üretim merkezlerindeki kâğıt yapım aşamalarını gösteren tasvirler üzerinden, kitabhânelerdeki üretim faaliyetlerini gözler önüne sermek amaçlanmıştır.
Özellikle 15. yüzyıl sonunda Herat’ta Timurlu döneminde günlük yaşam sahnelerinin resimlerde yer bulmasıyla, edebî eserlerde medrese konulu resimlerde kâğıdı hazırlayan kişiler görülmeye başlanmış, 16. yüzyılda Safevi döneminde bu etki devam etmiş, sonrasında Babürlü dönemiyle de risalelerde saray kitabhânelerinin canlandırıldığı resimlerle ve albümlerde sayfa kenarı süslemesi olarak görülmüştür. Bu tasvirlere bakıldığında, kâğıt yapım aşamaları ve üretimde kullanılan aletler, dönemin kaynaklarını destekler biçimde yansıtılmıştır.

Keywords

Kâğıt, elyazması, tasvir, mühre, kitabhâne

The Reflection of Paper Production in The Islamic World on The Paintings in The Manuscripts

Abstract

With the formation of civilizations, one of the most important tools in the transmission of science, culture and art is undoubtedly writing. For this reason, wherever and however it has been written, generations have benefited from it by being able to get to know their own culture and history closely and leaving a heritage for future generations. However, the invention of paper, a material that will facilitate the transfer of this heritage, has accelerated the work considerably. The paper, which is used both in the transfer of information and on which the art itself is embroidered, appears as an indispensable material in both the east and the west. Along with the discovery of paper, the raw materials from which civilizations obtained it also differed according to geography and century, and they constantly changed places between the west and the east depending on their types, commercial relations, and ease of use.
In this research, it is aimed to reveal the production activities in the court ateliers through the miniatures showing the paper making stages in the book production centers in different centuries in the Islamic geography, by focusing on the historical adventure of paper and its raw materials in general.
Especially at the end of the 15th century, with the appearance of daily life scenes in the paintings in the Timurid period in Herat, the people who prepared the paper began to be seen in the pictures on the madrasa in literary works. Moreover, this effect continued in the Safavid period in the sixteenth century, and later, in the Mughal period, it was seen in pamphlets with pictures in which the court ateliers were portrayed, and as margin painting in albums.Looking at these depictions, the papermaking stages and the tools used in production are reflected in a way that supports the sources of the period.

Keywords

Paper, court atelier, manuscript, miniature painting, burnish

References

• 1400. Yılında Kur’an-ı Kerim, (2010), İstanbul: Antik Aş. Yayınları.
• BAKIR, Abdulhalik (2001) “Ortaçağ İslam Dünyasında Deri, Tahta ve Kağıt Sanayi”, Belleten, LXV (242): 75-160.
• BLOOM, Jonathan, M. (2003), Kâğıda İşlenen Uygarlık, Kâğıdın Tarihi ve İslam Dünyasına Etkisi, (Çev. Zülal Kılıç), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• BLOOM, Jonathan M. (2017 a). “Papermaking: The Historical Diffusion of an Ancient Technique”, Mobilities of Knowledge, Vol. 10, Ed. Heike Jöns • Peter Meusburger Michael Heffernan, United Kingdom: Springer Open.
• BLOOM, Jonathan (2017 b). “Paper i. Paper in the Iranian World Prior to Printing,” Encyclopædia Iranica, online edition, Erişim Tarihi: 25.08.2017, (http://www.iranicaonline.org/articles/paper-iran-prior-printing)
• BOSCH, Gulnar- vd. (1981). Islamic Bindings and Bookmarking, A Catalogue of an Exhibition, Chicago: The Oriental Institute Museum.
• DEROCHE, Francois (1992). The Abbasid Tradition: Qur'ans of the 8th to 10th Centuries AD (Nasser D. Khalili Collection of Islamic Art), New York.
• DİMAND, M. S. (1953). Mughal Painting under Akbar the Great, The Metropolitan Museum of Art Bulletin New Series, 12 (2): 46-51.
• ERSOY, Osman (2001). “Kâğıt”, TDV İslam Ansiklopedisi, 24, İstanbul: 163-166.
• FLOOR, Willem. “Paper. ii. Paper and Papermaking,” Encyclopædia Iranica, Erişim Tarihi: 16 Ağustos 2017, (http://www.iranicaonline.org/articles/paper-and-papermaking)
• GRABAR, Oleg (2009). Masterpieces of Islamic Art. The Decorated Page From the 8th to the 17th Century, Prestel, Münich, Berlin, London, New York.
• HAMEL, Christopher De. (2009). Medieval Craftsmen. Scribes and Illuminators, London.
• HANNAWİ, Abdul Ahad (2012). “The Role of the Arabs in the Introduction of Paper into Europe”, MELA Notes, 85: 14-29
• İBN HALDUN (2020). Mukaddime, (Yay. Haz ve Çev. Arslan Tekin), C. II, İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• İNAL, Güner (1995). Türk Minyatür Sanatı, Başlangıcından Osmanlılara Kadar, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara.
• KADI AHMED (1959). Caligraphers and Painters, A Treatise by Qadi Ahmad, son of Mir Munshi (circa A.H. 1015/A.D. 1606), (İng. Çev. V. Minorsky), Washington D. C.
• KERİMOV, Kerim (1983). Nizami Ganjevi: Khamsa Miniatures, Bakü.
• MINOVI, M. - vd. (1960), The Chester Beatty Library : A Catalogue of the Persian Manuscripts and Miniatures. Volume II, MSS. 151-220 / ed. A. J. Arberry, Dublin: Hodges Figgis.
• ÖZÖNDER, Hasan (2003). Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları Deyimleri, Terimleri Sözlüğü, Konya.
• RAD, A. M. H. (2011). Iranian Masterpieces of Persian Painting, Tahran.
• RICHARD, Francis (2010), “Kitabhane: Kitabın ve Kültürün Hizmetinde Bir Kurum”, Ağa Han Müzesi Hazineleri. Kitap Sanatı ve Hat, İstanbul: Sakıp Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi, 104-113.
• SEYYLER, John, Thackson. - vd. (2002). The Adventures of Hamza: Painting and Storytelling in Mughal India, Washington: Smithsonian Institution.
• TEKİN, Şinasi (1993). Eski Türklerde Yazı, Kâğıt, Kitap ve Kâğıt Damgaları, Bask. H. Tuğba Çavdar, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• ÜNVER, Süheyl (1962). “15. Yüzyılda Türkiye’de Kullanılan Kağıtlar ve Su Damgaları”, Belleten, XXVI (103): 739-762.
• YILDIZ, Nuray (2014). Eskiçağda Yazı Malzemeleri ve Kitabın Oluşumu, Ankara: TTK Yayınları.