VERGİ DENETİMİNDE ANAYASAYA AYKIRI ELKOYMA YETKİSİ

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 4, 177 - 206, 29.12.2017

Mine Uzun Çam

Öz

Bu çalışmada, vergi
denetiminde yoklama ve inceleme elemanlarına verilen ve Türk Vergi Hukuku
yazınında elkoyma/zapt yetkisi olarak nitelendirilen düzenlemeler ele
alınacaktır. Elkoyma,  pek çok
temel hak ve hürriyete doğrudan müdahale
eden bir işlemdir. Anayasa, temel hak
ve hürriyetlerin özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasa’nın ilgili
maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla
sınırlanabileceğini düzenlemiştir. Anayasa’ya göre, hâkim kararı/onayı
olmadıkça, kimsenin üstü, özel kağıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el
konulamaz ve yine hâkim kararı/onayı bulunmadıkça kimsenin konutuna girilemez,
arama yapılamaz ve buradaki eşyaya elkonulamaz. Vergi Usul Kanunu ise vergi
denetim elemanlarına bu hükümlere aykırı yetkiler vermektedir. Vergi denetim
elemanları, bazı hallerde hâkim kararı/onayı olmaksızın kişilerin defter ve
belgeleri ile mallarına elkoyma yetkisine sahiptir. Bu yetkiler, kişilerin özel
hayatın gizliliği, konut dokunulmazlığı, mülkiyet ve kendini suçlamama/susma
haklarını ihlâl eder nitelikte olup Anayasa’ya aykırıdır.  Çalışmanın amacı, yoklama ve vergi incelemesi
yapan denetim elemanlarına tanınan söz konusu yetkilerin Anayasa’ya aykırı
yönlerini ortaya koymak ve hukuka aykırılıkların giderilmesi yönünde çözüm
önerileri sunmaktır. 

Anahtar Kelimeler

Vergi denetimi, yoklama, inceleme, elkoyma, temel hak ve hürriyetler

Kaynakça

• AKINCI, Müslüm (2008), İdari Yargıda Adil Yargılanma Hakkı, Turhan Kitabevi, Ankara. AYDIN, Murat (2012), Arama ve El Koyma, 2. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara. AYRANCI, Eda (2012), Vergi İdaresinin Ön İşlemlerden Doğan Hukuki Sorumluluğu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara. BAKER, Philip (2000), “Taxation and the European Convention on Human Rights”, British Tax Review, http://www.fieldtax.com/wp-content/uploads/2015/04/BTR-2000-4-211-377-Taxation-and-the-European-Convention-on-Human-Rights.pdf, (01.07.2017). CENTEL, Nur ve Hamide ZAFER (2015), Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul. ÇAVUŞ, Adnan (2006), Vergi İdaresinin Yükümlüyü Denetleme Yolları, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. DONAY, Süheyl (2008), Ceza Mahkemesinde Yargılanan Vergi Suçları, Beta Yayınları, İstanbul. DUTERTRE, Gilles (2007), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarından Örnekler, (çev.) T.C. Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı, Avrupa Konseyi Yayınları, Ankara. GÖKBUNAR, Ramazan; TEZCAN, Keramettin ve UTKUSEVEN, Ahmet (2002), Yeniden Yapılanma veya Yeniden Yapılanma: Vergi İdaresi ve Denetimi İçin İşte Bütün Mesele Bu, Maliye Hesap Uzmanları Vakfı, Ankara. GÜMÜŞKAYA, Gamze (2010), Mülkiyet Hakkına Vergisel Müdahaleler Bakımından İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne Kişisel Başvuru, XII Levha Yayıncılık, İstanbul. GÜNEŞ, Gülsen ve Z.Ertunç ŞİRİN (2005), “Vergi Ödevlisinin Hakları”, Vergi Sorunları Dergisi, S: 197, Şubat, ss. 135-145. HALLBORG, Robert B. (1986), “Principles of Liberty and the Right to Privacy”, Law and Philosophy, Vol. 5, No. 2, Aug., pp. 175-218. KANETİ, Selim (1989), Vergi Hukuku, 2. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul. KARAKOÇ, Yusuf (2011), Genel Vergi Hukuku, 5. Bası, Yetkin Yayınları, Ankara. KARAKOÇ, Yusuf (2012), “Anayasanın Vergi Ödevine İlişkin Hükmünün Değerlendirilmesi”, Anayasadan Mali ve Vergisel Beklentiler, (Ed. Feridun Yenisey, Gülsen Güneş, Z. Ertunç Şirin), XII Levha Yayıncılık, İstanbul, ss. 83- 98. KUNTER, Nurullah, Feridun YENİSEY ve Ayşe NUHOĞLU (2008), Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 16. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul. MCCLOSKEY, H. J. (1980), “Privacy and the Right to Privacy”, Philosophy, Vol. 55, No. 211, Jan., pp. 17-38. METİN, Yüksel (2002), Ölçülülük İlkesi-Karşılaştırmalı Bir Anayasa Hukuku İncelemesi, Seçkin Yayınları, Ankara. MUTLUER, M. Kâmil ‘2008), Vergi Genel Hukuku, 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. NARTER, Recep (2016), “Vergi Denetimi Sürecinde Anayasal Sınır: Özel Hayatın Gizliliği”, Vergi Raporu, S. 197, Şubat, ss. 9-15. OĞURLU, Yücel (2002), Karşılaştırmalı İdare Hukukunda Ölçülülük İlkesi, Seçkin Yayınları, Ankara. OKTAR, Ateş (2011), Vergi Hukuku, Türkmen Kitabevi, İstanbul. ÖNCEL, Mualla; Ahmet KUMRULU ve Nami ÇAĞAN (2016), Vergi Hukuku, 25. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara. ÖNCÜ, Gülay Arslan (2015), “Vergi Hukuku ve Yargılamasına Avrupa İnsan Hakları sözleşmesinin Uygulanabilirliği: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Bir Analiz”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Y. 6, S. 20, Ocak, ss. 139-190. ÖZBEK, Veli Özer ve Pınar BACAKSIZ (2005), Yeni Ceza Muhakemesi Kanununun Anlamı (CMK İzmir Şerhi), Seçkin Yayınları, Ankara. ÖZBUDUN, Ergun (2009), Türk Anayasa Yargısı, 9. Bası, Yetkin Yayınları, Ankara. ÖZTÜRK, Bahri ve Mustafa Ruhan ERDEM (2006), Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, 9. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara. PARENT, W. A. (1983), “Privacy, Morality, and the Law”, Philosophy & Public Affairs, Vol. 12, No. 4, Autumn, pp. 269-288. PINAR, Burak ve Yıldırım TAYLAR (2013), “Türk Vergi Hukukunda Kamusal Bir Denetim Yolu Olarak Vergi Araması”, Ceza Hukuku Dergisi, S. 21, Nisan, ss. 139-180. PÜRSÜNLERLİ ÇAKAR, Elif ve Fatih SARAÇOĞLU (2014), “Vergi İdaresinin Denetim Biçimleri ve Hukuka Aykırı Deliller”, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, C. 7, S. 1, ss. 415-423. SABAN, Nihal (2009), Vergi Hukuku, 5. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul. SALİHPAŞAOĞLU, Yaşar (2013), “Özel Hayatın Kapsamı: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Işığında Bir Değerlendirme”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XVII, S. 3, s. 227- 266. SARICAOĞLU, Ercan (2011), “Vergi Usul Kanunu 127/1-C Hükmü ile Yoklama Esnasında Vergi İdaresine Tanınan “El Koyma” Yetkisine Dair Anayasaya Aykırılık Sorunu”; Terazi Hukuk Dergisi, S. 61, Eylül, s. 59-64. SOMUNCU, Ahmet (2014), “Yaygın ve Yoğun Vergi Denetimi: Hukukî Yapı ve Uygulamanın Değerlendirilmesi”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 43, Ocak-Haziran, ss. 133-173. SOYDAN, Başar (2015), Türk Vergi Hukukunda Vergi İncelemesi, XII Levha Yayıncılık, İstanbul. ŞEN, Ersan ve H. Sefa ERYILDIZ (2017), Elkoyma, Seçkin Yayıncılık, Ankara. ŞENYÜZ, Doğan (2013), “Susma Hakkı Karşısında Vergi Usul Kanunundaki Defter ve Belgeleri Gizleme (Kaçakçılık) Suçu”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15, S. 1, ss. 29-40. TAŞDELEN, Aziz (2003), “Vergisel Arama”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 2, s. 159-190. TÖRALP, Funda (2012), “Temel Hak ve Özgürlüklerin Vergilendirme Yetkisinin Kullanımına Etkisi”, Anayasadan Mali ve Vergisel Beklentiler, (Ed. Feridun Yenisey, Gülsen Güneş, Z. Ertunç Şirin), XII Levha Yayıncılık, İstanbul, ss. 163-182. UZUN, Mine (2014), “Bir Adil Yargılanma Hakkı Olarak Tanığı Sorgulama ve Tanık Dinletme Hakkının Türk Vergi Yargılamasındaki Yeri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 63, S. 1, s. 219-245. ÜNVER, Yener ve Hakan HAKERİ (2016), Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara. ÜSTÜN, Ümit Süleyman (2011), “Susma Hakkı Çerçevesinde Defter, Kayıt ve Belgeleri Gizleme Suçu”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XV, S. 3, s. 363-390. YALTI, Billur (2006), Vergi Yükümlüsünün Hakları, Beta Yayınları, İstanbul. YALTI, Billur (2017), “Vergisel Alanda Kanun Kavramının Yorumu: Anayasa Mahkemesinin Yakın Tarihli Kararlarına İlişkin Bir Değerlendirme”, Vergi Sorunları Dergisi, S. 341, Şubat, ss. 9-25. YALTI, Billur (2005), “Vergi Hukukunda Susma Hakkı-VUK, 359 (a)(2)’nin Anayasaya Aykırılığı Sorunu”, Vergi Dünyası, Y. 24, S. 285, Mayıs, ss. 24-33. YURTCAN, Erdener (2005), Ceza Yargılaması Hukuku, 11. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul.