FRANSIZ DİPLOMATİK ARŞİVLERİNE GÖRE SURİYE OLAYLARI (1860)

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 3, 181 - 200, 30.09.2018

Fatma Uygur

Öz

Bu makalede, “Biladü’ş-şam” olarak adlandırılan ve
günümüzdeki Lübnan, Ürdün ve Filistin’i de içine alan geniş bir Osmanlı
coğrafyasında, XIX. yüzyılın sömürgeci bir gücü olan Fransızların etnik ve
mezhepsel dinamikleri kullanarak “millet” sisteminden “bağımsız millet” yaratma
hareketinin tarihsel arka planını irdelemek amaçlanmıştır.

Fransa ile İngiltere’nin Avrupa’da sürdürdükleri
rekabeti Suriye genelinde de görmek mümkündür. Kimi zaman İngiltere, kimi zaman
da Fransa bu çatışma/rekabetten zaferle çıkmış ve kolonial emellerini
sistematik olarak gerçekleştirmişlerdir.

1840-1870 yılları Avrupalı güçler için Doğu
sorununun şiddetlendiği yıllar olarak algılanırken, Osmanlı Devleti’ni Reşid
Paşa (1800-1858) başta olmak üzere Ali Paşa (1815-1871) ve Fuad Paşa
(1815-1869) içerde ve dışarıda yönettiler. Kırım harbinin (1853-1856) akabinde
yapılan Islahat Fermanı (18 Şubat 1856) ve Paris konferansıyla Osmanlı Devleti
kurumlarıyla yepyeni bir döneme girmiştir. Bu dönem, Osmanlı Devleti’nin Avrupa
devleti sayılacağı ve toprak bütünlüğünün korunacağı bir dönem olarak
öngörülürken tam tersine hem trajik çözülmeyi hem de ilerlemeyi beraberinde
getiren “en uzun yüzyıl” olmuştur.

Osmanlı eyaletlerinde çıkan ayaklanmaların tek bir
saikle açıklanamayacağı bilinmektedir. Bu bağlamda, Suriye ve Lübnan’daki
olayları da çok çeşitli siyasi ve ekonomik gelişmeler ışığında değerlendirmek
gerekmektedir. Sanayi devrimini tamamlayan Fransa’nın Doğu’da çok çeşitli
inançlara ve yaşam biçimine temel oluşturan kadim Mısır, Roma ve Helen
kültürlerinin izlerinin farkında olması emperyal bir güç olarak doğuya
yönelmesi için bir başka önemli neden olarak kayıtlara geçmiştir.

Araştırmamız Fransız diplomatik arşivlerine
dayanarak sahadaki Fransız elçilerin yazışması çerçevesinde Suriye olaylarını,
ayrıca dönemin önemli devlet adamı Fuad Paşa’nın bu olaylara müdahalesini ve
sonuçlarını irdelemeye yönelik olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Doğu Sorunu, Suriye, Lübnan, Cidde, Fuad Paşa

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Archives Diplomatiques Du Ministre Des Affaires Etrangères Français (Fransız Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Arşivi) (ADMAEF) ADMAEF 233 PAAP (Édouard-Antoine), Thouvenel Papiers Tome 17 (Kırım Harbi-1855-60). ADMAEF Cote MNESYS 50 MD Tome 104 Turquie 1859-1863 Indemnités de Djeddah. ADMAEF 233 PAAP Tome 1, (Édouard-Antoine), Thouvenel Papiers. ADMAEF 133 CP/322 P/676 Vues: 364. ADMAEF 133 CP 326 P 678, Vol: 326, 327 (1856 Juin-Août). ADMAEF 133 CP/343 P/ 686, Turquie, Vol: 343, 344, Vues: 896. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA Dosya no: 3941, fon: BEO, gömlek no: 295502. Araştırma ve İnceleme Eserleri ARMAOĞLU, Fahir (2010), 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Alkım Yayınevi, İstanbul. BERKES, Niyazi (2011), Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yayına hazırlayan Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. CEVDET PAŞA (1991), Tezâkir 1-12, (Yay. Cavid Baysun), TTK Basımevi, Ankara. ÇADIRCI, Musa (1997), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara. DAVISON, Roderic Hollett (2005), Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876, (Türkçesi: Osman Akınhay), Agora Kitaplığı, İstanbul. IŞIK, Ramazan (2005), Osmanlının Son Dönemlerinde Marunîlerin Lübnan’da Bağımsız Bir Hıristiyan Devleti Kurma Girişimlerinin Fikri Temelleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 15, S. 2. Nihat KARAER, Nihat (2012), “Fransa’da ilk İkamet Elçiliğinin Kurulması Çalışmaları ve İlk İkamet Elçimiz Seyyid Ali Efendi’nin Paris Büyükelçiliği (1797-1802) Sürecinde Osmanlı Fransız Diplomasi İlişkileri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXX, S. 51, Ankara. KARAL, Enver Ziya (2007), Osmanlı Tarihi, Osmanlı Tarihi Islahat Fermanı Devri (1856-1861), TTK Basımevi, Ankara. KARAL, Enver Ziya (2007), Osmanlı Tarihi, Osmanlı Tarihi Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), TTK Basımevi, C. V., Ankara. KARPAT, Kemal Haşim (2010), İslam’ın Siyasallaşması, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. KAYNAR, Reşat (2010), Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK, Ankara. KURAT, Akdes Nimet (2010), Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu, Ankara. KÜÇÜK, Cevdet (2012), Osmanlı İmparatorluğu’unda Millet Sistemi ve Tanzimat, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Editörler: Halil İnalcık; Mehmet Seyitdanlıoğlu), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. MONGLAVE de, Eugène Garay (1857), Histoire politique maritime et militaire de la Guerre d’Orient Sébastopol, Victoires et Conquètes, Tome Premier, Eugène Penaud Libraire-Editeur, Paris. ORTAYLI, İlber (2008), Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara. ORTAYLI, İlber (2011), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul. POLAT HAYDAROĞLU, İlknur (1993), Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Okullar, Ocak Yayınları, Ankara. SAID, Edward (1998), Oryantalizm (Doğubilim), Sömürgeciliğin Keşif Kolu (Çev. Nezih Uzel), İrfan Yayıncılık, İstanbul. SOYSAL, İsmail (1999), Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), TTK Basımevi, Ankara. THOUVENEL, L. (1889), Secret de I’Empereur (Correspondance Confidentielle et inédite échangée entre M. Thouvenel le Duc du Gramond et le Général Comte de Flahault 1860-1863), (Editeur: Calmann Lévy), C. I, Paris. THOUVENEL, L. (1889), Secret de I’Empereur (Correspondance Confidentielle et inédite échangée entre M. Thouvenel le Duc du Gramond et le Général Comte de Flahault 1860-1863), (Editeur: Calmann Lévy), C. II, Paris. THOUVENEL, L. (1891), Nicolas 1er et Napoléon III les préliminaires de la guerre de Crimée, 1852-1854, d’après les Papiers inédits de M.Thouvenel, (Editeur: Calman Lévy), Paris. THOUVENEL, L. (1897), Trois Années de La Question d’Orient 1856-1859 D’après les papiers inédits de M. Thouvenel, (Editeur: Calmann Lévy), Paris. UYGUR, Erdoğan; UYGUR, Fatma (2013), Fransız Sömürgecilik Tarihi Üzerine Bir Araştırma, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-Turkish Journal of Social Research, yıl 17, sayı 3, Ankara. UYGUR, Fatma (2015), ”XIX. Yüzyıl Fransız Seyyahı ve Diplomatı Edouard Antoine Thouvenel’e Göre Osmanlı Devleti”, Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. YILMAZ, Özgür (2012), Tanzimat Döneminde Trabzon, Karadeniz Teknik Üniversitesi, SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon. VOLNEY, M. Constantin-François (1787), Voyage en Syrie et En Egypte Pendant Les Années 1783, 1784 et 1785, Tome Second, Volland Libraire, Paris.