KLASİK DÖNEM OSMANLI TARİH YAZIMINDA OTO SANSÜR VE ÇARPITMA: BEŞ OLAY BİR SONUÇ

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 1, 341 - 368, 26.03.2019

Yunus İnce

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.531063

Cited By: 1

Öz

Tarih
için birçok tanım yapılmıştır. Her tanımda tarihin bir yönüne işaret edildiği
görülür. Cicero’ya göre; “tarih, insanlığın hafızasıdır”. Bir birey için
hafızası ne kadar önemliyse, insanlık için de tarih o kadar önemlidir.
Cicero’dan bu yana hafıza ile tarih arasında anolojik bir ilişki olduğu
düşünüle gelmiştir. Dolayısıyla tarihçi de hafızayı koruyan, geçmişi muhafaza
eden bir bellek muhafızı konumundadır. Ancak hakikatte tarih, geçmişin tamamını
sonraki nesillere anlatamaz ya da muhafaza edemez. Zira geçmişte yaşanan her
hadise kayıt altına alınamaz. Tarihçi, geçmişin içinden bir kısmını seçip
satırlarına taşıyarak neyin tarih olabileceğine neyin ise tarih olması
gerekmediğine karar veren kişidir ve her tercih/seçim aynı zamanda bir vaz
geçiştir.  Bu anlamda geçmişin bir kısmı
tarih olarak sonraki kuşaklara aktarılır ve bu durum tarihin doğasından
kaynaklanır. Ancak bazen tarihçi bazı hadiseleri bile isteye ya da bir baskı
nedeniyle görmezden gelir ya da olduğundan daha farklı olarak aktarmayı tercih
eder. Susmak/yazmamak eğer dışarıdan bir baskı yok ise oto sansür, var olan
gerçekliği daha farklı şekilde göstermek de çarpıtma olarak kabul edilebilir. Bu
çalışmada Osmanlı tarihinin klasik döneminde (1300-1600) devrin tarih yazarları
tarafından yazılmayan ya da olduğundan farklı gösterilen beş olayı
yazmayanların/yaz[a]mayanların kimler olduğu, yazıl[a]mayanın ne
olduğu, bahsi geçen hâdiselerin nerede ve ne zaman geçtiği, oto
sansürün ya da çarpıtmanın nasıl ve niçin yapıldığı sorularının
cevabı bir makale ölçeğinde ele alınmaya çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, tarih yazımı, hafıza, oto sansür

Kaynakça

• I-Ana KaynaklarAhmedî, İskendernâme, haz. Hasan Akçay, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Urfa, 1999.Angiolello, Giovan Maria, Fatih Sultan Mehmed, çev. Pınar Gökpar, Profil Yayıncılık, İstanbul, 2011.Anonim Kitâb-ı Tevârih-i Âl-i Osmân, haz. Vehbi Günay, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir, 2011.Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512), haz. Necdet Öztürk, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000.Anonim Tevârih-i Âl-i Osman, haz. Ahmet Akgün, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1988.Anonim Tevârîh-i Âl-i Osmân, haz. Ali Birbiçer, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1989.Âşıkpaşazâde, Âşıkpaşazâde Tarihi [Osmanlı Tarihi (1285-1502)], haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2013.Celâlzâde Mustafa Çelebi, Geschicte Sultan Süleyman Kanunis von 1520 bis 1557, oder /Tabakâtü’l- Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik (Tıpkı basım kısmı), neşr. Petra Kappet, Franz Steiner Verlagi Wiesbaden, 1981.Ebu Hayr-ı Rumî, Saltuk-nâme, II, haz. Ş. Haluk Akalın, İstanbul,1988.Fatih Sultan Mehmed, Kanûnnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), haz. Abdülkadir Özcan, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2007.Feridun Ahmed Bey, Mecmua-yı Münşeat-ı Feridun Bey, I, Takvimhane-yi Âmire, [İstanbul], 1265-1274.Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l- Ahbâr, II, Fatih Sultan Mehmed Devri-1451-1481, haz. M. Hüdai Şentürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.Hadidî, Hadidî Tarihi [Manzum Osmanlı Tarihi] (1285-1523), haz. Necdet Öztürk, , Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2015.Hali b. İsmail, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin ve Menâkıbı, haz. Abdülbaki Gölpınarlı, Milenyum Yayıncılık, İstanbul, 2008.Hoca Sadeddîn Efendi, Tâcü’t-Tevârîh, I, İstanbul, 1279-1280.İbn Kemâl, Tevârih-i Âl-i Osman VII. Defter, haz. Şerafettin Turan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.İdris-i Bitlisî, Heşt Behişt VII. Ketibe Fatih Sultan Mehmed Devri, haz. Muhammed İbrahim Yıldırım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013.Makrızî, Kitâbu’s-Sülûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk, IV, 2. bölüm, haz. Said Abdulfettah Aşur, Mısır Ulusal Kütüphanesi Yayınları, Kahire, 1972.Menâkıb-ı Hacı Bektâş-ı Veli, Vilâyet-nâme, haz. Abdülbaki Gölpınarlı, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1958.Mevlâna Mehmed Neşrî, Cihânnümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485)], haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Basın Yayım. İstanbul, 2008.Mihailović, Konstantin, Bir Yeniçerinin Hatıratı, çev.- haz. Kemal Beydilli, Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003.Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Camiü’d-Düvel (Osmanlı Tarihi 1299-1481), haz. Ahmet Ağırakca, İnsan Yayınları, İstanbul, 1995.Oruç Beğ, Oruç Beğ Tarihi [Osmanlı Tarihi -1288-1502], haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Basın Yayım, İstanbul 2008.Solakzâde Mehmed Hemdemî, Solakzâde Tarihi, İstanbul, 1297/1298.Spandunis, Theodoros, Osmanlı Sultanları, haz. Donald M. Nicol, çev. Necdet Balta, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2015.Şükrullâh, Behcetü’t-Tevârîh-Tarihin Aydınlığında, çev. Hasan Almaz, Mostar Yayınları, İstanbul, 2013.Tagrîberdî, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısır ve’l-Kâhire, XIV, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut, 1992.Tursun Bey, Târîh-i Ebu’l-Feth, haz. Mertol Tulum, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1977.Wrattslaw, Baron W., Baron W. Wratislaw'ın Anıları “16. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğundan Çizgiler”, çev. M. Süreyya Dilmen, AD Yayıncılık, İstanbul 1996.II-Araştırma ve İnceleme Eserler[Yinanç], Mükrimin Halil, “Feridun Bey Münşeatı,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası] [TOEM], XI-XIII/62-77, İstanbul, 1336-1339, ss. 161-168. [Yinanç], Mükrimin Halil, “Feridun Bey Münşeatı,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası] [TOEM], XIV/1, (78), İstanbul, 1340, s. 37-46. [Yinanç], Mükrimin Halil, “Feridun Bey Münşeatı,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası] [TOEM], XIV/2, (79), İstanbul 1340, ss. 95-104. [Yinanç], Mükrimin Halil, “Feridun Bey Münşeatı,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası] [TOEM], XIV/4, (81), İstanbul 1342, ss. 216-226.Akça, Gürsoy - İnce, Yunus, Klasik Osmanlı Çağında Tarih, Meşruiyet ve Rüya, Palet Yayınları, Konya, 2015.Anhegger, Robert, “Fatih Devrinde Yazılmış Farsça Manzum Bir Eser, Mu’âli’nin Hünkârnâmesi”, Tarih Dergisi, I, İstanbul, 1949-1950, ss. 145-166.Assmann, Jan, Kültürel Bellek, Eski Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, çev. Ayşe Tekin, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2015.Báez, Fernando, Kitap Kıyımının Evrensel Tarihi, çev. Tolga Esmer, Can Yayınları, İstanbul, 2018.Brecht, Bertolt, Halkın Ekmeği, çev. A. Kadir-A. Bezirci, İstanbul, 1974.Byzantion’dan Constantinopolis’e İstanbul Kuşatmaları, ed. Murat Arslan-Turhan Kaçar, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 2017.Cabanel, Patrick, “Jules Michelet”, Tarihçiler, der. Véronique Sales, çev. Elif Bildirici, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016, ss. 13-35.Ciceronis, Marcus Tullius, Ad Qintum Fratrem Dialogi Tires de Oratore, ed. James Luce Kingsley, Novi Porte Publisher, Basım yeri yok 1839.Connerton, Paul, Toplumlar Nasıl Anımsar?, çev. Alaeddin Şenel, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2014.Draaisma, Douwe, Unutmanın Kitabı, Rüyalarımızı Neden Hemen Unuturuz, Anılarımız Neden Sürekli Değişir?, çev. Dilman Muratoğlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2012.Franklin, Benjamin, Poor Richard’s Almanac, Barnes&Nobles Book, New York, 2004.Freud, Anna, Ben ve Savunma Mekanizmaları, çev. Yeşim Erim, Metis Yayınları, İstanbul, 2015.Freud, Sigmund, Bastırma ve Bastırılanın Geri Dönüşü, çev. Oya Kasap, Telos Yayınları, İstanbul, 2015.Geary, Patrick J, Phantoms of Remembrance: Memory and Oblivion at the end of the First Millennium, Princeton University Press, Princeton-New Jersey, 1994.Halbwachs, Maurice, Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, (Kısaltma: Hafıza), çev. Büşra Uçar, Heretik Yayınları, Ankara, 2016.Hamlan, Talât Sait, Güneş-Tanrı ile Sevgi Ozanı Eski Mısır’dan Şiirler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1995.İnce, Yunus, “"Klasik Dönem Osmanlı Tarih Yazımında Moğol İmgesi", Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji Sempozyumu 1-7 Haziran 2018 Ulanbator-Moğolistan, Bildiriler Kitabı, II, Kesit Yayınları, İstanbul, 2018, ss. 926-940.Kraelitz, Friedrich von, “İlk Osmanlı Padişahlarının Isdar Etmiş Oldukları Bazı Beratlar,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası [TOEM], V/28, İstanbul, 1330 [1914], ss. 242-243.Kutsal Kitap-Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil), Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yayınları, İstanbul, 2008.Polastron, Lucien X., Kitap Yakmanın Tarihi, çev. Aziz Ufuk Kılıç, Everest Yayınları, İstanbul, 2011.Ricoeur, Paul, “The Contribution of French Historiography to the Theory of History” Oxford Clarendon Press- Oxford University Press, New York, 1980. Spiers, Hugo J. - Maguire1, Eleanor A. – Burgess, Neil “Hippocampal Amnesia”, Neurocase,VII, Oxford University Press, London, 2001, pp. 357–382.Stavrides, Theoharis, The Sultan of Vezirs, The Life and Times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelović (1453-1474), Brill, Leiden-Boston-Köln, 2001.Tezcan, Baki, “Erken Osmanlı Tarih Yazımında Moğol Hatıraları”, Osmanlı Sarayında Tarih Yazımı, çev. Zeynep Nevin Yelçe, ed. H. Erdem Çıpa-Emine Fetvacı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2014, ss. 27-45.Tosh, John, Tarihin Peşinde, Modern Tarih Çalışmasında Hedefler, Yöntemler ve Yeni Doğrultular, çev. Özden Arıkan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2005.Traverso, Enzo, Geçmişi Kullanma Klavuzu, Tarih, Bellek, Politika, çev. Işık Ergüden, Versus Yayınları, İstanbul, 2009.Troillot, Michel-Rolph, Geçmişi Susturmak Tarihin Üretilmesi ve İktidar, çev. Sezai Ozan Zeybek, İthaki Yayınları, İstanbul, 2015.Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Fatih Sultan Mehmed’in Vezîri Âzamlarından Mahmud Paşa ile Şehzade Mustafa’nın Arası Neden Açılmıştı”, Belleten, XXVIII/112, Ankara, 1964, ss. 719-728. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Osmanlı Tarihinde Gizli Kalmış veya Şüphe ile Örtülü Bazı Olaylar”, Belleten, XLI/163, Ankara, 1977, ss. 507-554.