1922 Manisa Büyük Yangını: Harîk-i Hâil

Yıl 2022, 30. Yıl Özel Sayısı, 231 - 251, 28.07.2022

Nejdet Bilgi

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1103045

Öz

Manisa 25 Mayıs 1919’da Yunanlılar tarafından işgal edildi. Üç yıldan fazla işgal altında kalan şehir, 8 Eylül 1922 tarihinde kurtuldu. Savaşı kaybeden Yunan ordusu, birçok yerleşim yerini yakıp yıktı. Bazı şehirler ise özel gruplar tarafından yakıldı. Yangın Taburları olarak adlandırılan bu gruplar, özellikle büyük yerleşimlerin yakılmasında rol oynadılar. Manisa da bu şehirlerden birisidir. Yunan ordusu şehri terk etmeden iki gün önce, bu yangın taburları şehri çeşitli yerlerinden ateşe verdiler. Halkın önemli bir kısmı dağlara sığındı ve yangını buradan izlemek zorunda kaldı. Yangın 8 Eylül’de Türk ordusu tarafından söndürüldü. Oluşturulan komisyonlarla, can ve mal kayıpları tespite çalışıldı. Bu çalışma konuyla ilgili arşiv belgelerine dayanmaktadır. Yangının sonuçları tespit edilmeye çalışıldı. Konuyla ilgili önceki yayınlar sınırlı bilgiler içermektedir. Bu çalışma konuyla ilgili tespit edilen belgelerin tamamının değerlendirildiği ilk çalışmadır.

Anahtar Kelimeler

Manisa, Yangın, İşgal, Yunanlılar

1922 Manisa Great Fire: Terrible Fire

Öz

Manisa was invaded by the Greeks on May 25, 1919. After three years of Greek occupation, the city was liberated on September 8, 1922. Having lost the war, the Greek army burned and destroyed many settlements. Some cities were burned by private groups. These groups, called the Fire Battalions, played a role, especially in the burning of large settlements. Manisa is one of these cities. Two days before the Greek army left the city, these fire battalions set fire to the city from various parts. A significant part of the people took shelter in the mountains and had to watch the fire from there. The fire was extinguished by the Turkish army on 8 September. Commissions were created to determine the loss of life and property. This study is based on archival documents related to the subject. The aim is to determine the consequences of the fire. Previous publications on the subject contain limited information. This is the first study in which all the documents identified on the subject are evaluated.

Anahtar Kelimeler

Manisa

Kaynakça

• Aksakal, Bedriye. (1986). Anılarda Manisa. Manisa: Turizm Derneği.
• ATBD, (1995). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi. 43/98 (Haziran 1994), Ankara: Genelkurmay.
• ATBD, (2008). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi. 56/121 (Aralık 2007), Ankara: Genelkurmay.
• Atılgan, Yusuf. (1981). Kendileri ve Kentleri, Sanat Olayı. Haziran 1981. 6.
• Avan, Hakkı. (2019). İlhan Berk’in Manisa Yılları. İstanbul: Edebi Şeyler.
• AYZV, (1338). Anadolu’da Yunan Zulüm ve Vahşeti İkinci Kısım: Anadolu’da Yunan Fecayiinin Tafsilatı. Ankara: Matbuat ve İstihbarat Matbaası.
• Berk, İlhan. (1982). Uzun Bir Adam. İstanbul: Yazko.
• Bilgi, Nejdet. (2001). Manisa’da 1919 Yılında Yayınlanan Ertuğrul Gazetesi. Türk Kültürü, XXXIX/463, 664-669.
• Bilgi, Nejdet. (2005). Yeni Saruhan: Manisa’nın Malûm ve Meçhul Gazetesi, Manisa Dergisi, 30, 11-24.
• Bilgi, Nejdet. (2008). İstiklal Yolunda Bestekar Bir Müftü Ahmet Alim Efendi. Manisa: Manisa Belediyesi.
• Çalışlar, İzzettin. (1997). On Yıllık Savaşın Günlüğü Balkan, Birinci Dünya ve İstiklal Savaşları. Haz: İ. Görgülü-İ. Çalışlar. İstanbul: Yapı Kredi.
• Çelik, Gülfettin, Karacakaya, Recep, Mete, Zekai, Genç, Hamdi, Bal, Faruk. (2019). Kızılay Arşivi Belgelerinde Savaşlar (Trablusgarp-Balkan-Milli Mücadele), Ankara: Türk Kızılay.
• Dokumacı, Temel İbrahim, Küçükateş, Şeref, Kiremitçi, Mahire Yazar, Rıdvanoğlu, Metin. (2019). Türk Basınında Milli Mücadele Döneminde Hilal-i Ahmer Cemiyeti 1919-1922. İstanbul: Türk Kızılay.
• Ergiydiren, Özcan. (2009). Hayali Cihan Değer Samiha Ayverdi ile Hatıralar. İstanbul: Kubbealtı.
• Falih Rıfkı. (1338). Kasaba Harabelerinde, İzmir’den Bursa’ya. Dersaadet: Teşebbüs Matbaası.
• Falih Rıfkı. (1338). Manisa Harabelerinde, İzmir’den Bursa’ya. Dersaadet: Teşebbüs Matbaası.
• Gökyayla, Mehmet ve Akgüvenç, Rabia. (2020). İşgalden Kurtuluşa Turgutlu, Yüzüncü Yılında Milli Mücadele Döneminde Manisa (Salihli-Sarıgöl-Saruhanlı-Selendi-Soma-Turgutlu). Ed. N. Gülmez-N. Bilgi. Ankara: Berikan. Halide Edib, Yakub Kadri, Falih Rıfkı, Mehmed Asım. (1338). İzmir’den Bursa’ya Hikayeler, Mektublar ve Yunan Ordusunun Mesuliyetine Dair Bir Tedkik. Dersaadet: Akşam-Teşebbüs Matbaası.
• HTM, (1966). “Siirt Mebusu Mahmud Bey’in Günlük Not Defteri Türk’ün Kaderini Değiştiren Ay”, Hayat Tarih Mecmuası (HTM), 2/ 7, 10-19.
• Köklü, H. Nusret. (1976). Manisa İşgalden Kurtuluşa, Ankara: Bizim Büro.
• Köklü, H. Nusret. (1993). Manisa Şehir Atlası 5-8 Eylül 1922 Manisa Yangını. İkinci Kitap. Daktilo metin.
• Köklü, H. Nusret. (2008). Ömrümün Kısa Öyküsü Manisa. Haz. N. Bilgi, Manisa: Manisa Belediyesi.
• Mert, Hasan. (2020). Manisa Yangını (6-8 Eylül 1922), Yüzüncü Yılında Milli Mücadele Döneminde Manisa (Manisa Vilayeti/Manisa Merkez), Ed. N. Gülmez, N. Bilgi, Ankara: Berikan.
• Neyzi, Leyla. (2013). “Ben Kimim” Türkiye’de Sözlü Tarih, Kimlik ve Öznellik. Çeviri: Hande Özkan. İstanbul: İletişim.
• Rapor. (1339). Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti Merkez-i Umumisi Tarafından 1339 Senesi Hilal-i Ahmer Meclis-i Umumisine Takdim Edilen (1335-1338) Dört Senelik Devreye Aid Rapor, [İstanbul]: Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaacılık.
• Sarıhan, Zeki. (1996). Kurtuluş Savaşı Günlüğü. IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Saruhan (1923). Saruhan, 30 Haziran 1923. 2.
• Satan, Ali (Der.). (2011). İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye 1922. Çev. A. Angı. İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Su, Kamil. (1982). Manisa ve Yöresinde İşgal Acıları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• SVA. (1326). Salnâme-i Vilâyet-i Aydın 1326 Hicri Senesi. Def'a 25.
• Tekin, Nezaket. (2018). Albert Kahn’ın “Gezegen Arşivleri” Projesinin İçeriği ve Önemi, DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi. 5/1, 45-65.
• Tutsak, Sadiye. (1998). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Uşak. İzmir: Uşak Belediyesi.
• Uluçay, Çağatay ve Gökçen, İbrahim. (1939). Manisa Tarihi, İstanbul: Manisa Halkevi.
• Uluçay, M. Çağatay. Türkler Devri Manisa Şehri Kronolojisi (1313-1913), El yazısı metin.
• Us, Âsım. (1964). Gördüklerim Duyduklarım Duygularım. İstanbul: Vakit Matbaası.
• Yakup Kadri. (1338). Küçük Neron, İzmir’den Bursa’ya Hikayeler, Mektublar ve Yunan Ordusunun Mesuliyetine Dair Bir Tedkik. Dersaadet: Akşam-Teşebbüs Matbaası.
• Yalazan, Talat. (1994). Türkiye’de Yunan Vahşet ve Soy Kırımı Girişimi (15 Mayıs 1919-9 Eylül 1922). II. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı.
• Yeğinobalı, Nihal. (2000). Cumhuriyet Çocuğu. İstanbul: Can.
• Yörükoğlu, Nuri. (2002). Manisa Yangını Triumvira, Vahdet-i Müsellese yahut Üç Günlük Tahrip, Altı Asırlık Bir İmar. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.