Kutadgu Bilig’deki Bazı İnanç ve İbadetle ilgili Terimlerin Türkiye Türkçesi Ağızlarına Yansımaları

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 1, 184 - 192, 27.03.2024

Sunay Deniz

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1421619

Öz

Eski Türk inancıyla önemli ölçüde örtüşen İslamiyetin Türkler tarafından benimsenmesi, kabulü ve yaygınlaşmasıyla yeni bir döneme geçilmiştir. İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar Devleti döneminde resmen başlayan İslamlaşma hareketi ile İslami Türk Edebiyatının ilk eserleri verilmeye başlanmıştır. Bunlardan ilki ve en kapsamlısı Kutadgu Bilig’dir. Yusuf Has Hacip’in kaleme aldığı Kutadgu Bilig Tavgaç Buğra Han’a sunulmuş ve büyük ilgi görmüştür. Karahanlı Türkçesiyle kaleme alınmış bu dinî eserin kıymeti Türkler arasında günümüze kadar ulaşmıştır. Yeni din; yaşayışta, kültürde, edebiyatta, dilde, inançta, ibadette, alfabeye varana kadar her alanda birçok yeniliği de beraberinde getirmiş ve bu durum dönem eserlerine de belirgin bir şekilde yansımıştır. Eserde geçen inanç ve ibadetle ilgili sözcüklerin bir kısmı bugün Anadolu ağızlarında kullanılmaktadır.
Bu çalışmada, Kutadgu Bilig’de kullanılan inanç ve ibadet kavram alanıyla ilgili bazı sözcüklerin Türkiye Türkçesi ağızlarındaki görüntüleri araştırılmıştır. Eserde ele alınan sözcüklerin Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü’nde yer alıp almadıkları, varsa türevleri, yapıları, ses ve anlam değişmeleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karahanlı Türkçesi, ağızlar, inanç ve ibâdetle ilgili terimler, Kutadgu Bilig

Reflections of Some Terms Related to Belief and Worship in Kutadgu Bilig on Turkish Dialects of Turkey

Öz

A new period began with the adoption, acceptance and spread of Islam by the Turks, which significantly overlapped with the old Turkish beliefs. With the Islamization movement that officially started during the Karakhanids State, the first Muslim Turkish state, the first works of Islamic Turkish Literature began to be given. The first and most comprehensive of these is Kutadgu Bilig. Kutadgu Bilig, written by Yusuf Has Hacip, was presented to Tavgaç Buğra Khan and attracted great attention. The value of this religious work, written in Karakhanid Turkish, has survived among Turks until today. The new religion brought with it many innovations in life, culture, literature, language, belief, worship and alphabet, and this was reflected in the works of the period. Some of the words related to belief and worship in the work are used in Anatolian dialects today.
In this study, the images of some words related to the concept of belief and worship used in Kutadgu Bilig in the dialects of Turkish dialects of Turkey were investigated. It is analyzed whether the words in the work are included in the Turkish Folk Dialect Compilation Dictionary, and if so, their derivations, structures, sound and meaning changes.

Anahtar Kelimeler

Karakhanid Turkish

Kaynakça

• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig Ⅲ İndeks, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Arat, R. R. (2003). Kutadgu Bilig Ⅱ Çeviri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (2007). Kutadgu Bilig Ⅰ Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.