Bartınlı Kadınların Mantosu: Geleneksel Gaba Yazma

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 45 - 58, 25.07.2025

Elif Tuzcuoğlu Yiğit

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1704417

Öz

Öz: Bartın geleneksel yazmaları, özellikle “gaba yazma" olarak bilinen siyah zemin üzerine büyük çiçekli yazmalarıyla Anadolu baskı yazmacılığında önemli bir yere sahiptir. “Bartınlı kadınların mantosu” olarak ifade edilen “gaba yazma” ilin kültürel kimliğini, kadınların sosyal yaşamını yansıtması bakımından korunması ve gelecek nesillere aktarılması gereken önemli bir kültürel mirastır.Bu çalışma, unutulmaya yüz tutmuş Bartın ağaç baskı sanatı ve ilin yöresel kimliğinin simgesi olan "gaba yazma”nın kültürel bağlamı hakkında bilgiler içermektedir.Bununla birlikte yörenin geçmişte önemli bir el sanatı olan ağaç baskı sanatı ile Bartın yöresine özgü olan geleneksel “gaba yazma”nın geçmişi, günümüzdeki durumu ve geleceği üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışma söz konusu kültürel değerlerin korunması ve gelecek nesillere aktarılması için bir çağrı niteliği taşımaktadır. Yörenin önemli kültürel değerlerinden olan Bartın yazması ve geleneksel baskı sanatının Halkbilimi literatürüne kazandırılmasının hedeflendiği bu çalışma; hem yörenin önemli bir kültürel mirasının korunmasına hem de bu alanda yapılan az sayıdaki çalışmaya akademik katkı sağlayacaktır. Makale, literatür taraması ve derlemeler neticesinde oluşturulmuştur. Günümüzde yörede unutulmaya yüz tutmuş el sanatını icra eden bir usta olmadığı için geleneksel ağaç baskı hakkında bilgisi olan en yetkin üç kişiyle derleme yapılmıştır.Bu görüşmelerde geleneksel sanatın teknikleri, kullanılan malzemeler, desenlerin anlamları, ağaç baskı sanatının günümüzdeki durumu ve “gaba yazma”nın kültürel anlamı hakkında bilgi toplanmıştır. Bartın’ın unutulmaya yüz tutmuş iki önemli kültürel değerinin son durumları kayıt altına alınmış olup araştırma sonucunda gelecek nesillere aktarılması yönünde neler yapılabileceği konusunda öneriler içermektedir.
Anahtar Kelimeler: Geleneksel El Sanatı, Ağaç Baskı Sanatı, Bartın, Geleneksel “Gaba Yazma”, Motif ve Desen.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel El Sanatı, Ağaç Baskı Sanatı, Bartın, Geleneksel "Gaba Yazma", Motif ve Desen

Etik Beyan

Çalışmamız derlem makalesi olduğu için 12.03.2025 tarihli ve 5 numaralı toplantıda 2025-SBB-0161 etik kurulu alınmış ek dosya olarak yüklenmiştir.

COAT OF BARTIN WOMEN: TRADİTİONAL “GABA YAZMA”

Öz

Öz: Bartın geleneksel yazmaları, özellikle “gaba yazma" olarak bilinen siyah zemin üzerine büyük çiçekli yazmalarıyla Anadolu baskı yazmacılığında önemli bir yere sahiptir. “Bartınlı kadınların mantosu” olarak ifade edilen “gaba yazma” ilin kültürel kimliğini, kadınların sosyal yaşamını yansıtması bakımından korunması ve gelecek nesillere aktarılması gereken önemli bir kültürel mirastır.Bu çalışma, unutulmaya yüz tutmuş Bartın ağaç baskı sanatı ve ilin yöresel kimliğinin simgesi olan "gaba yazma”nın kültürel bağlamı hakkında bilgiler içermektedir.Bununla birlikte yörenin geçmişte önemli bir el sanatı olan ağaç baskı sanatı ile Bartın yöresine özgü olan geleneksel “gaba yazma”nın geçmişi, günümüzdeki durumu ve geleceği üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışma söz konusu kültürel değerlerin korunması ve gelecek nesillere aktarılması için bir çağrı niteliği taşımaktadır. Yörenin önemli kültürel değerlerinden olan Bartın yazması ve geleneksel baskı sanatının Halkbilimi literatürüne kazandırılmasının hedeflendiği bu çalışma; hem yörenin önemli bir kültürel mirasının korunmasına hem de bu alanda yapılan az sayıdaki çalışmaya akademik katkı sağlayacaktır. Makale, literatür taraması ve derlemeler neticesinde oluşturulmuştur. Günümüzde yörede unutulmaya yüz tutmuş el sanatını icra eden bir usta olmadığı için geleneksel ağaç baskı hakkında bilgisi olan en yetkin üç kişiyle derleme yapılmıştır.Bu görüşmelerde geleneksel sanatın teknikleri, kullanılan malzemeler, desenlerin anlamları, ağaç baskı sanatının günümüzdeki durumu ve “gaba yazma”nın kültürel anlamı hakkında bilgi toplanmıştır. Bartın’ın unutulmaya yüz tutmuş iki önemli kültürel değerinin son durumları kayıt altına alınmış olup araştırma sonucunda gelecek nesillere aktarılması yönünde neler yapılabileceği konusunda öneriler içermektedir.
Anahtar Kelimeler: Geleneksel El Sanatı, Ağaç Baskı Sanatı, Bartın, Geleneksel “Gaba Yazma”, Motif ve Desen.

Anahtar Kelimeler

Traditional Handicraft, Woodblock Art, Bartın, Traditional "Gaba Yazma", Motif and Pattern

Kaynakça

• Arıoğlu, İbrahim Ethem; Atasoy, Özlem. “Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında Geleneksel El Sanatları ve Kültür ve Turizm Bakanlığı”. Turkish Studies, 10/16 (2015): 109-126.
• Atukeren, Murat. “Türk Yazmacılık Sanatının Tarihsel Gelişiminde Tahta Kalıp Bartın Yazmacılığı”. 6. Uluslararası Güzel Sanatlar Sempozyumu, (Nisan 2019): 215-227.
• Aydın, Nazmiye. “Trabzon’da Son Yazmacı Aileler ve Yazmacılığın Yaşatılmasında Örnek Bir Model: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yazma Baskı Atölyesi”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 23 (2017): 219-250.
• “Bartın HEM”. Bartın İşi Tel Kırma, Bartın: Sürat Matbaacılık, 2011.
• Caferoğlu, Müge. “Grafik Tasarım ile Yazmacılık Sanatının Yaşatılmasına Dair Bir Tasarım Projesi”. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 8/73 (2021): 2044-2058.
• Çınçın, Erdenay. Bartın Yazmaları, Ustaları ve Tarihçesi. Bartın: Bartın Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Çilsüleymanoğlu, Selahattin. Bartın Halk Kültürü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1996.
• “Kültür ve Turizm Bakanlığı”. Geçmişten Geleceğe Yaşayan Kültür Mirasımız, Türkiye Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri. Ankara: Özyurt Matbaacılık, 2014.
• Öz, Naime Didem. “Geleneksel Yazmacılık ve Hürriyet Yazmalar”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 9/4, (Aralık 2022): 1534-1551.
• Sesli, Yasemin. “Serigrafi Baskı Temel Terimlerinin Tanımlanması”. Avrasya Terim Dergisi, 12/1 (2024): 15-22.
• Sözen, Metin; Tanyeli, Uğur. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. Adana: Remzi Kitabevi, 2011.