Gazavât-ı Hayreddin Paşa (vr. 200b-396a) Adlı Eserde Geçen Yabancı Kökenli Denizcilik Terimleri

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 59 - 71, 25.07.2025

Mesut Şen , Miraç Erten

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1705564

Öz

Arapça bir kelime olan gaza, İslam dinini korumak ve onu diğer bölgelere yayabilmek maksadıyla Müslüman olmayan kişilerle yapılan savaşlara verilen addır. Gazavât ise gaza kelimesinin Arapça kurallara göre çoğul eki almış şekline verilen isimdir. Bununla birlikte din uğruna yapılan savaşların ve cenklerin anlatıldığı eserlere de edebî tür olarak gazavâtname adı verilmektedir. Nitekim Gazavât-ı Hayreddin Paşa adlı eser de tür olarak gazavâtname örneği sayılmaktadır. Bu Gazavât’ta, Osmanlı Devleti’nin en ünlü denizcilerinden biri olan Barbaros Hayreddin Paşa’nın hayatı ve özellikle de katıldığı savaşlar coşkulu bir üslup ve sade bir dil ile yazılmıştır. Bu çalışmada, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü 2639 numarada kayıtlı olan Gazavât-ı Hayreddin Paşa adlı eserin 200b-396a yaprakları arasında yer alan farklı dillerdeki denizcilik terimleri incelenmiş ve bu terimler, ilgili metindeki kullanımlarıyla gösterilmiştir. Buna göre makalenin amacı 16. yüzyılda Eski Türkiye Türkçesi ile yazılmış bir metnin içindeki denizcilikle ilgili yabancı kökenli sözcükleri gösterebilmektir. Makalede yöntem olarak literatür taraması kullanılmış, Türk Dil Kurumu Sözlüğü, Kubbealtı Lugatı, Steingass’ın Farsça-İngilizce Sözlüğü ve The Lingua Franca In The Levant Turkish Nautical Terms Of Italian And Greek Origin sözlüğünden ve Batı Akdeniz’de Osmanlı Korsanlığı ve Gaza Meselesi makalesinden kelime anlamları incelenmiştir. Çalışmada elde edilen bulgulara göre Arapçadan 8, Farsçadan 6, Felemenkçeden 1, Fransızcadan 1, İspanyolcadan 1, İtalyancadan 48 ve Rumcadan 5 tane olmak üzere toplamda yabancı kökenli 70 tane denizcilik terimi bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Gazavâtname, Gazavât-ı Hayreddin Paşa, Seyyid Murâdî, Eski Türkiye Türkçesi, Osmanlı Türkçesi, Denizcilik terimleri

Maritime Terms of Foreign Origin Mentioned in the Work Named Gazavât-ı Hayreddin Pasha (vr. 200b-396a)

Öz

Ghaza, an Arabic word, is the name given to the wars fought against non-Muslims in order to protect the Islamic religion and spread it to other regions. Ghazavât is the name given to the plural form of the word gaza according to Arabic rules. In addition, works in which the battles and wars fought for the sake of religion are described are called gazavatname as a literary genre. As a matter of fact, the work named Gazavât-ı Hayreddin Pasha is considered an example of gazavâtname as a genre. In this Ghazavât, the life of Barbaros Hayreddin Pasha, one of the most famous sailors of the Ottoman Empire, and especially the wars he participated in, are written in an enthusiastic style and simple language. In this study, maritime terms in different languages in the pages 200b-396a of the work titled Gazavât-ı Hayreddin Pasha, registered in the Turkish Manuscripts Department of Istanbul University Library, number 2639, were examined and examples from the text related to these terms were given. Accordingly, the aim of the article is to show the foreign language words in a text written in Old Türkiye Turkish in the 16th century. In the article, literature review was used as a method, and word meanings were examined from the Turkish Language Association Dictionary, Kubbealtı Dictionary, A Comprehensive Persian-English Dictionary and The Lingua Franca In The Levant Turkis Nautical Terms Of Italian and Greek Origin and the article Ottoman Piracy in the Western Mediterranean and the Ghaza Issue. According to the findings of the study, a total of 70 maritime terms of foreign origin were found, 8 from Arabic, 6 from Persian, 1 from Dutch, 1 from French, 1 from Spanish, 48 from Italian and 5 from Greek.

Anahtar Kelimeler

Ghazavâtname, Gazavât-ı Hayreddin Pasha, Seyyid Murâdî, Old Anatolian Turkish, Ottoman Turkish, Maritime terms

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 4. Basım, 2009.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 26. Basım, 2010.
• Düzdağ, Mehmed Ertuğrul. Barbaros Hayreddin Paşa’nın Hâtıraları. İstanbul: Kapı Yayınları, 2014.
• Ercilasun, Ahmet Bican. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2008.
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım, 2002.
• Gallotta, Aldo. “Gazavât-ı Hayreddin Paşa”. çev. Salih Akdemir. BELLETEN 45/02/180 (Ekim 1981), 473-500.
• Güncel Türkçe Sözlük, Erişim 21 Mart 2025, http://sozluk.gov.tr
• Gürkan, Emrah Safa, “Batı Akdeniz’de Osmanlı Korsanlığı ve Gaza Meselesi”. Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi 33 (2012), 173-204.
• Kahane, Henry- Tietze, Andreas. The Lingua Franca In The Levant Turkish Nautical Terms Of Italian And Greek Origin. İstanbul: ABC Kitabevi Yayın ve Dağıtım, 1988.
• Steingass, Francis Joseph. Comprehensive Persian-English Dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2005.
• Şen, Mesut. Türk Dilinin Dünü ve Bugünü El Kitabı. İstanbul: Post Yayın Dağıtım, 2019.
• Turan, Şerafettin. “Barbaros Hayreddin Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/ 65-67. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.