Çeviri Sosyolojisi Işığında Türkçeden Fransızcaya ve İngilizceye Çeviri (1999-2008): Bir Ön Araştırma

Yıl 2024, , 1 - 34, 30.07.2024

Fatma Aksoy

https://doi.org/10.37599/ceviri.1469397

Öz

Edebiyat ve çevirinin kesişimi, kültürel alışverişin, dilsel nüansların ve toplumsal yansımaların bir araya geldiği dinamik bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu alanda, edebi eserlerin bir dilden diğerine çevirileri yalnızca kültürlerarası etkileşimi mümkün kılmaz, aynı zamanda ilgili toplumların sosyo-kültürel dinamiklerine dair iç görüler de sunar. Bu bakış açısından yola çıkan ve disiplinlerarası bir alan olan alan çeviri sosyolojisi, bir yandan çevirinin çeşitli sosyal, kültürel, politik ve ekonomik faktörlerden nasıl etkilendiğini; öte yandan, toplumsal yapılandırmaları ve etkileşimleri nasıl etkilediğini ve/veya yansıttığını araştırır. Bu çalışmada, çeviri sosyolojisi ışığında, öncelikle 1999-2008 yılları arasında Türkçeden Fransızcaya ve İngilizceye çevrilen eserlerin bibliyografyası derlenmiştir. Çalışmanın temel amacı, çevirileri sistematik olarak bir araya getirip kategorize ederek, Frankofon ve Anglofon dünyalarda Türkçe eserlerin çevrilmesi ve temsil edilmesindeki eğilimleri ortaya çıkarmaktır. Ayrıca, bu araştırma karşılaştırmalı bir bakış açısı benimseyerek, kültürel, dilsel ve sosyo-politik faktörlerin farklı dilsel ve kültürel bağlamlarda Türkçe eserlerin seçimini ve bu seçimlerin Fransa ve İngiltere’de nasıl benzerlikler ve farklılıklar gösterdiğine ışık tutmayı ve çeviribilim, karşılaştırmalı edebiyat ve kültür sosyolojisi alanlarında süregelen tartışmalara katkı sağlamayı hedeflemektedir. Bu çalışma sonucunda, öncelikle çevreden merkeze doğru gerçekleşen çeviri hareketlerinde Türkçeden Fransızcaya ve İngilizceye yapılan çevirilerin sayısının oldukça düşük olduğu ve buna bağlı olarak da çevrilen türlerin çeşitliliğinin son derce zayıf olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

çeviri sosyolojisi, Türkçeden çeviri, edebi çeviri, çeviri hareketleri, nicel analiz

Translation from Turkish into French and English from a Translation Sociology Viewpoint (1999-2008): A Preliminary Research

Öz

The intersection of literature and translation presents a vibrant arena for cultural exchange, linguistic intricacies, and societal reflections. Within this context, translated literary works not only facilitate cross-cultural dialogue but also offer insights into the socio-cultural dynamics of the respective societies. Through the lens of translation sociology, which explores the impact of social, cultural, political, and economic factors on translation practices and their reciprocal influence on social structures and interactions, this study aims to examine the translation and representation of Turkish literature in the Francophone and Anglophone worlds between 1999 and 2008. By systematically compiling and categorizing translations, the study intends to unveil patterns in which works are translated in different linguistic and cultural contexts. Additionally, through a comparative approach, the research seeks to illuminate the influence of cultural, linguistic, and socio-political elements on the selection of Turkish literary works in France and England, highlighting both commonalities and disparities. This investigation seeks to contribute to current debates in translation studies, comparative literature, and cultural sociology. As a result of this study, it has been found that the number of translations from Turkish into French and English, that is, from a peripheral to central languages, is quite low and the diversity of the translated genres is extremely poor.

Anahtar Kelimeler

sociology of translation, translation from Turkish, literary translation, translation flows, quantitative analysis

Kaynakça

• Aksoy, F. (2024). Translation and politics of identity: Turkey in the eyes of Europe (1999-2008). [Yayınlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aksoy, N. B. (2010). The relation between translation and ideology as an instrument for the establishment of a national literature. Meta, 55(3), 438–455. https://doi.org/10.7202/045064ar
• Alavi, S. M. (2013). Translation and modernisation: The case of Iran during the 19th century. Southern African Linguistics and Applied Language Studies, 31(4), 451–468. https://doi.org/10.2989/16073614.2013.864442
• Berk, Ö. (2004). Translation and westernisation in Turkey from the 1840s to the 1980s. Ege Yayınları.
• Berk, Ö. (2006). Translating the “west”: The position of translated western literature within the Turkish literary polysystem. RiLUnE, 4, 1–18. https://rilune.org/images/mono4/4_Berk.pdf
• Brisset, A. (1990). Sociocritique de la traduction : Théâtre et altérité au Québec (1968-1988). Éditions du Préambule.
• Brisset, A., & Colón Rodríguez, E. (2020). World translation flows: Preferred languages and subjects. E. Bielsa, & D. Kapsaskis (Ed.), Routledge Handbook of Translation and Globalization içinde (ss. 230-250). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003121848
• Casanova, P. (2004). World Republic of Letters. Harvard university Press. (Eserin orijinali 1999 yılında yayımlandı)
• Casanova, P. (2002). Consécration et accumulation de capital littéraire. Actes de la recherche en sciences sociales, 144(September), 7-20. https://doi.org/10.3406/arss.2002.2804
• Daldeniz, E. (2014). From an Empire to a Nation State: Importing the concept of nation into Ottoman/Turkish thinking. Meta, 59(1), 72–96. https://doi.org/10.7202/1026471ar
• De Swaan, A. (2001). Words of the world. Polity Press.
• Electre Data Services. (n.d.). Services et données qualifiées pour les réseaux et métiers du livre. https://accueil.electre.com/
• Erkazancı Durmuş, H. (2020). Pierre Bourdieu sosyolojisi ışığında Türk tiyatro alanında çevirinin rolü ve Dostlar Tiyatrosunun konumu. Hiperyayın.
• Von Flotow, L. (2007). Revealing the ‘soul of which nation?’: Translated literature as cultural diplomacy. P. St- Pierre & P. C. Kar (Eds.), In Translation – Reflections, refractions, transformations içinde (ss. 187-200). John Benjamins. https://doi.org/10.1075/btl.71.19flo
• Gouanvic, J. M. (2005). A Bourdieusian theory of translation, or the coincidence of practical instances: Field, ‘habitus’, capital and ‘illusio.’ The Translator, 11(2), 147–166. https://doi.org/10.1080/13556509.2005.10799196
• Gouanvic, J.-M. & Schultz, L. (2010). Outline of a sociology of translation informed by the ideas of Pierre Bourdieu. MonTI: Monographs in translation and interpreting, 119-129. https://doi.org/10.6035/MonTI.2010.2.6
• Heilbron, J. (1999). Towards a sociology of translation: Book translations as a cultural world-system. European Journal of Social Theory, 2(4), 429-444. https://doi.org/10.1177/136843199002004002
• Heilbron, J., & Sapiro, G. (2007). Outline for a sociology of translation: Current issues and future prospects. M. Wolf, & A. Fukari (Ed.), Constructing a sociology of translation içinde (ss. 93-105). John Benjamins Publishing. https://doi.org/10.1075/btl.74.07hei
• Horzum, Ş., & Ağın, B. (2021). A chronological bibliography of Turkish literature in English translation: 2004 – 2020. Translation Review, 110(1), 39–47. https://doi.org/10.1080/07374836.2021.1939214
• Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2024). TEDA. https://teda.ktb.gov.tr
• Paker, S., & Yılmaz, M. (2004). A chronological bibliography of Turkish literature in English Translation: 1949 – 2004. Translation Review, 68(1), 15–18. https://doi.org/10.1080/07374836.2004.10523860
• Potter, E. (2002). Canada and the new public diplomacy. Int’l J., 58(1), 43-64. https://doi.org/10.2307/40203812
• Sapiro, G. (2008). Translatio: Le marché de la traduction en France à l’heure de la mondialisation. CNRS Editions.
• Shavit, Z. (2002). Fabriquer une culture nationale: Le rôle des traductions dans la constitution de la littérature hébraïque. Actes de la recherche en sciences sociales, 144, 21-32. https://doi.org/10.3917/arss.144.0021
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2003). The translation bureau revisited: Translation as symbol. M. C. Pérez (Ed.), Apropos of ideology içinde (ss. 113-130). St. Jerome Publishing.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2008). The politics and poetics of translation in Turkey, 1923-1960. Rodopi.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2015). The ‘official view on translation’: The case of national publishing congresses. Ş. Tahir- Gürçaglar, S. Paker, & J. Milton (Ed.), Tradition, tension and translation in Turkey içinde (ss. 124-144). John Benjamins Publishing. https://doi.org/10.1075/btl.118
• Tyulenev. S. (2012). Translation and the westernization of eighteenth-century Russia: A Social systemic perspective. Frank&Timme.
• UNESCO (n.d.). Index translationum. https://www.unesco.org/xtrans/bsform.aspx
• Van Ham. (2001). The rise of the brand state. The postmodern politics of image and reputation. Foreign Affairs, 80(5), 1-6. https://www.jstor.org/stable/20050245
• Von Flotow, L., & Nischik, R. M. (Ed.). (2007). Translating Canada. University of Ottawa Press.
• Wolf, M., & Fukari, A. (2007). Constructing a sociology of translation. John Benjamins Publishing. https://doi.org/10.1075/btl.74