Görenler Sesli Betimlenmiş Bir Filmi Nasıl Anlar? Sesli Betimleme ile İlgili Bir Alımlama Çalışması Denemesi

Yıl 2019, Sayı: 26, 37 - 59, 31.07.2019

Nurhan Baş

https://doi.org/10.37599/ceviri.518756

Öz

Bu çalışmanın
amacı, bir sesli betimlemeli filmin, sesli betimleme kullanıcıları gibi sadece
işitsel düzgüden görüntüsüz olarak izlendiğinde alımlama sürecinde karşılaşılan
zorluk ve ortaya çıkan sonuçları tartışmaktır. Sesli betimleme eğitimi için
yöntem arayışından doğan bu araştırmanın verileri, Mütercim Tercümanlık
öğrencilerinin bir çeviri atölyesi dersi kapsamında Değirmen (Yılmaz, 1986) başlıklı Türk filminin sesli betimlemeli ve
kaynak sürümüyle ilgili ürettikleri metinlerden oluşmaktadır. Çalışma, bu iki
metnin karşılaştırılmasıyla açığa çıkan alımlama farklarına yoğunlaşmıştır. Bu
metinlerden alınan örnekler, ilgili oldukları film görselleri ve sesli
betimleme örnekleriyle birlikte bir sesli betimleme kılavuzu ışığında
irdelenmiştir. Bu irdelemede sesli betimleme yer yer dillerarası çeviri
yöntemleriyle ilişkilendirilmiştir. Ayrıca, betimlemede kılavuzdaki kimi
kurallara kolaylıkla uyulabilirken kimilerinde güçlüklerin yaşandığı
gözlemlenmiştir. Bu çalışma, bir filmin (görsel düzgüsü olmadan) sesli
betimleme metniyle nasıl anlamlandırılabileceğini örnekleyerek betimleme metnini
oluştururken, betimlenmiş bir filmin (görsel düzgüsü işitsel olarak iletilen
bir filmin) kör ve görme engelli izleyiciler üzerinde yaratabileceği olası
etkileri düşünmenin ve ifade seçiminde duyarlılık geliştirmenin ne denli önemli
olduğunu vurgulamaktadır. Bu yönüyle, bu araştırma sesli betimleme eğitimine
katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Çalışmada bazı örnekler/bulgular ise örtük
cinsiyet (Braun, 2000a, 2000b) ve/veya toplumsal cinsiyet bağlamında
tartışılmıştır. Çalışma, sesli betimlemenin disiplinlerarası olarak araştırılmasını
ve bu alanda alımlama çalışmalarının yapılmasını önererek sonuçlandırılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

sesli betimleme, Değirmen, alımlama çalışması, örtük cinsiyet, toplumsal cinsiyet

How is an Audio Described Movie Perceived by Sighted Receivers? A Case Study on the Reception of Audio Description

Öz

The aim of this study is to discuss the challenges encountered by
sighted viewers during the reception of audio described audiovisual products
when the product is received solely through the audio channel and without the visual
channel. The results obtained from this process are discussed within this
framework. The study entails the search for an alternative exercise in audio
description training and the data includes texts about the audio described
version and source audio-visual of the Turkish movie Değirmen (Yılmaz, 1986). The texts referred to were produced by
students during the translation workshop course at the Department of
Translation and Interpreting. The study focuses on the differences in the
reception based on a comparison. The findings are then examined on the basis of
audio description guidelines which also yields results pertaining to interlingual
translation. Furthermore it has been noted that whereas some guidelines seem
easier to follow others tends to be more challenging. The study underlines how
an audio described movie is received and underlines the importance of targeting
blind and visually impaired receivers and to improving translators’ sensitivity
in making choices when composing the audio description text. Thus the study
aims to contribute to the audio description training. Some of the examples and findings
are discussed within the framework of covert gender (Braun, 2000a,2000b) and/or gender. In conclusion the study underlines
the importance of conducting further especially interdisciplinary research on
audio description.

Anahtar Kelimeler

audio description, Değirmen, reception study, covert gender, gender

Kaynakça

• ACB (2018). The Audio Description Project http://www.acb.org/adp/guidelines.html(06.02.2018)
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 4. Baskı, İstanbul: Kubbealtı Lugatı Yayınları.
• Baş, N. (2016). Görsel-İşitsel Çeviri, Dublaj ve Sesli Betimleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Benecke, B. (2004). Audio-Description, Meta: Translators’ Journal, 49, 1, 78-80. http://id.erudit.org/iderudit/009022ar
• Benecke, B. (2014). Audiodeskription als partielle Translation. Modelle und Methode. Berlin: Lit.
• Benecke, B. (2014). Der Ton macht die Audiodeskription, Sprache barrierefrei gestalten. Perspektiven aus der Angewandten Linguistik. Berlin: Frank & Timme, 109-125.
• Braun, F. (2000a). Gender in the Turkish language system. Turkic Languages 4, 3-21.
• Braun, F. (2000b). Geschlecht im Türkischen. Untersuchungen zum sprachlichen Umgang mit einer sozialen Kategorie. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Butler, J. (2014). Cinsiyet Belası. (Çev. B. Ertür), 4. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları.
• Chmiel, A. ve Mazur, I. (2012). AD reception research: Some methodological considerations, (Ed: E. Perego) Emerging Topics in Translation: Audio description, EUT, Trieste, 57-80. https://www.openstarts.units.it/bitstream/10077/6361/1/Chmiel_Mazur_EmergingTopics.pdf
• Çarpışma (2005). Umut Aral, kısa metrajlı film. https://www.imdb.com/title/tt0759905/ (Son erişim tarihi: 14.08.2018)
• Değirmen (1986). Atıf Yılmaz, Odak Film, DVD.
• Fine, C. (2011). Toplumsal Cinsiyet Yanılsaması. Zihnimiz, Toplum ve Nörocinsiyetçilik Nasıl Fark Yaratıyor? (Çev. K. Tanrıyar), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Gümüşoğlu, Firdevs (2016). Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet, 1928’den Günümüze, 4. Baskı, İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Holland, A. (2009). Audio Description in the Theater and the Visual Arts: Images into Words. J. Diaz Cintas ve G. Anderman (ed.). Audiovisual Translation: Language Transfer on Screen. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 170-185.
• https://www.ofcom.org.uk/__data/assets/pdf_file/0023/19391/guidelines.pdf
• ITC (2000). ITC Guidelines on Standards for Audio Description. http://audiodescription.co.uk/uploads/general/itcguide_sds_audio_desc_word3.pdf (son erişim tarihi 15 Temmuz 2018)
• Kerimoğlu, C. ve Doğan, G. (2015). Türkçede Cinsiyet Görünümleri ve Çağrışımsal Zihniyet, Türklük Bilimi Araştırmaları, 38, 143-178 http://dergipark.gov.tr/download/article-file/157239
• Nöth, W. (2000). Der Zusammenhang von Text und Bild, (Ed: K. Brinker, G. Antos, W. Heinemann, S. F. Sager), Text- und Gesprächslinguistik. Ein internationales Handbuch zeitgenössischer Forschung, 1. cilt, Berlin/New York: de Gruyter, 489-496.
• Ofcom (2017) https://www.ofcom.org.uk/__data/assets/pdf_file/0020/97040/Access-service-code-Jan-2017.pdf (son erişim tarihi 12.07.2018)
• Okyayuz, A. Ş. (2017). Sesli Betimlemenin Çeviribilim Sınıflarında Tanıtımı için Bir Eğitim Bileşeni Önerisi. Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12/22, 559-586.
• Öyle Bir Geçer Zaman Ki (2010- 2013). Zeynep Günay, D Productions. http://www.imdb.com/title/tt1784141/
• Peçenek, D. ve Gökmen, S. (2018). Türkçede Çağrışımsal Cinsiyet Görünümleri. 32. Ulusal Dilbilim Kurultayı, 3-4 Mayıs 2018, İzmir, Bildiri Özetleri, İzmir, 34-35.
• Sesli Betimleme Derneği - Betimleme Kumbarası (t.y.) http://www.sebeder.org/betimleme-kumbarasi.php (son erişim tarihi 06.07.2018)
• Sesli Betimleme Derneği - Hakkımızda (t.y.) http://www.sebeder.org/hakkimizda.php (son erişim tarihi 06.07.2018)
• Snyder, J. (2014). The Visual made verbal, A Comprehensive Training Manual and Guide to the History and Applications of Audio Description, Arlington: ACB.
• Tan, B. (13.02.2013). Bir Devrin Sonu: Değirmen, https://filmhafizasi.com/bir-devrin-sonu-degirmen/ (Son erişim tarihi 09.08.2018)
• Tanış Polat, N. (2009). Çeviribilim ve Dilbilim Bağlamında Türkiye’de Sesli Betimlemenin Yeri ve Önemi, Dilbilim Araştırmaları, 2009/1, 1-10, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/np_betimleme/np_betimleme.htm